On the Frasnian brachiopod genus Fitzroyella veevers from Poland

• Autorzy: Biernat G.

Warianty tytułu

PL

Fitzroyella veevers (Brachiopoda) z franu Gór Świętokrzyskich

RU

Brakhiopoda Fitzroyella veevers iz franskogo jarusa Pol'shi

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Fitzroyella alata n.sp. from the Frasnian of the Holy Cross Mountains (Góry Świętokrzyskie) is described. A cardinal process, previously unknown for the genus, has been observed in the new species and considered as characteristic of the genus Fitzroyella. Special attention is paid to the external morphology of F. alata n.sp. A new term "marginal pseudospines", a feature characteristic of uncinuloids, is proposed.

PL

Rodzaj Fitzroyella Veevers, przedstawiciel rodziny Uncinulidae Ržons., odznacza się bardzo charakterystyczną morfologią zewnętrzną. Zespół kilku cech zewnętrznych, mianowicie: ornamentacja powierzchni muszli składająca się z grubych żeber, małe rozmiary muszli oraz w dużym stopniu jej kształt i zarys - stałe w obrębie rodzaju, nadają tej jednostce taksonomicznej specyficzny charakter. Ponadto, rodzaj ten ma, jak dotychczas, zasięg stratygraficzny ograniczony do franu (ewentualnie granicy żywet-fran) oraz duże rozprzestrzenienie geograficzne (Anglia, Niemcy, Polska i Australia). Powyższe dane stawiają Fitzroyella w rzędzie ważnych stratygraficznie brachiopodów. Rodzaj Fitzroyella był dotychczas w Polsce nie znany. Obecnie reprezentowany jest przez jeden gatunek - Fitzroyella alata n. sp. Okazy jego pochodzą z dolnego franu facji kieleckiej w Górach Świętokrzyskiej, gdzie występują w biostromalnych wapieniach dwóch odsłonięć: w Kowali i w kamieniołomie Kadzielnia w Kielcach. Fitzroyella alata n.sp. różni się od innych przedstawicieli rodzaju przede wszystkim swym spiriferowo-uncinulusowym wyglądem, który polega na tym, że brzeg zawiasowy jest „alate” - typu spiriferowego, część przednia muszli jest genikulowana - typu uncinulusowego. Ponadto, brzegi przednioboczne muszli dorosłej są zaopatrzone w „kolce marginalne”. Dla tych elementów strukturalnych został wprowadzony nowy termin: „marginalne pseudokolce”, w celu odróżnienia ich od kolców sensu stricto. Cecha ta, nie obserwowana dotychczas u Fitzroyella, została obecnie stwierdzona również u okazów typowego gatunku - Fitzroyella primula Veevers z Australii, wypożyczonych z Muzeum Instytutu Geologicznego w Canberra. Cechę tę uważa się obecnie za charakterystyczną dla całego rodzaju Fitzroyella. Posiadane okazy F. alata n.sp. pozwoliły na przeprowadzenie obserwacji dwóch stadiów wzrostowych: breficznego i post-breficznego, bardzo odmiennych, podobnie jak u większości uncinulidów. Dodatkowo, w stadium post-breficznym, pojawia się u F. alata n.sp. ważna cecha gatunkowa, mianowicie lateralny wzrost brzegów zawiasowych muszli, wyciągniętych skrzydełkowato. Jedną z cech wewnętrznych, stwierdzonych u F. alata n.sp., jest wyrostek zawiasowy typu uncinulusowego. Cechy tej dotychczas nie obserwowano u F. primula Veevers - typowego gatunku rodzaju, wskutek prawdopodobnie braku okazów z dobrze zachowanymi wnętrzami. Inne cechy wewnętrzne F. alata n.sp.: zęby, płytki zębowe, płytki zawiasowe i krura - są analogiczne do tychże elementów u F. primula Veevers. Należy stwierdzić, że F. alata n.sp. - przez swe małe rozmiary, mniejsze niż przeciętne u innych gatunków rodzaju, a przede wszystkim brzeg zawiasowy typu „alate”- jest bardzo charakterystyczna i może być łatwo rozpoznana w terenie. Ponadto, jej ograniczony zasięg stratygraficzny, niemal analogiczny do zasięgu innych przedstawicieli Fitzroyella, podnosi znaczenie opisanego gatunku, jako przewodniego dla dolnego franu.

RU

Род Fitzroyella Veevers является представителем семейства Uncinulidae Ržons.; он отличается очень характерной внешней морфологией. Такие внешние признаки, как скульптура поверхности раковины, образованная толстыми ребрами, ее малые размеры, а также, в значительной степени, ее форма и очертания, являющиеся постоянными для рода, придают этой таксономической единице особый характер. Кроме того, этот род в своем распространении ограничен франским ярусом (или, быть может, границей живета и франа) и имеет широкое географическое распространение (Англия, Германия, Польша и Австралия). Это свидетельствует о том, что род Fitzroyella принадлежит к брахиоподам, имеющим большое стратиграфическое значение. Род Fitzroyella до сих пор в Польше не был известен. Сейчас он представлен одним видом - F. alata n. sp., происходящим из келецкой фации нижнего франа в Свентокшиских Горах, где он встречен в биостромовых известняках в двух обнажениях: в Ковали и в каменоломне Кадзельня в Кельцах. F. alata n. sp. отличается от других представителей рода главным образом своим спириферово-унцинулусовым видом, заключающимся в том, что кардинальный край раковины является „alatus” - типа спириферов, передняя же часть раковины коленчатая - типа унцинулусов. Кроме того, передне-боковые края взрослой раковины имеют маргинальные шипы. Для этих элементов (автором введен новый термин - „маргинальные псевдошипы” - для отличения их от шипов sensu stricto. Этот признак до сих пор не наблюдавшийся у Fitzroyella, в настоящее время констатирован также у особей типичного вида - F. primula Veevers из Австралии, присланных автору из Музея Геологического института в Канберра (Canberra). Этот признак характерен для всего рода Fitzroyella. Имеющиеся образцы F. alata n. sp. позволили провести наблюдения над двумя стадиями роста: юной и взрослой, очень различных, как и у большинства унцинулидов. Кроме того, у F. alata n. sp. во взрослой стадии появляется важный видовой признак, а именно рост в стороны кардинальных краев раковины, вытянутых крылообразно. Одним из внутренних признаков, установленных у F. alata n. sp., является кардинальный отросток типа унцинулуса. Этот признак до сих пор не наблюдался у F. primula Veevers, повидимому из-за недостатка образцов с хорошо сохраненными внутренними частями. Другие внутренние признаки F. alata п. sp. - зубы, зубные пластины, замочные пластины и крура - аналогичны таким же элементам у F. primula Veevers. Автор констатирует, что F. alata n. sp. характеризуется малыми размерами, меньшими чем средние у других видов рода, и главным образом кардинальным краем типа „alatus”. Этот вид можно легко определить в поле. Ограниченное стратиграфическое распространение, почти аналогичное распространению других представителей рода, придает этому нижнефранскому виду стратиграфическое значение.

Słowa kluczowe

EN

paleontology; Frasnian; brachiopod; Fitzroyella veevers; Fitzroyella alata; new species; morphology; Holy Cross Mountains; Poland

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1969
• Tom: 14
• Numer: 3
• Opis fizyczny: p.373-389,fig.,ref.

Twórcy

autor

Biernat G.

Bibliografia

• AGER, D. V. 1959. The classification of the Mesozoic Rhynchonelloidea. - J. Paleont., 23, 2, 324-332, Menasha.
• COOPER, G. A. 1959. Genera of Tertiary and Recent rhynchonelloid brachiopods. - Smiths. Miscel. Coll., 139, 5, 1-90, Washington.
• KAYSER, E. 1881. Ueber einige neue devonische Brachiopoden. - Ztschr. Deutsch. Geol. Ges., 33, 2, 331-337, Berlin.
• MAURER, F. 1885. Die Fauna der Kalke von Waldgirmes bei Giesen. - Abh. Gross. Hess. Geol. Landesanst. Darmstadt, 1, 2, Atlas, Darmstadt.
• MUIR-WOOD, H. & COOPER, G. A. 1960. Morphology, classification and life habits of the Productoidea (Brachiopoda). - Bull. Amer. Geol. Soc., 81, 1-447, Baltimore.
• PAECKELMANN, W. 1913. Das Oberdevon des Bergischen Landes. - Abh. Preuss. Geol. Landesanst., N.F., 70, 1-356, Berlin.
• PAJCHLOWA, M. & STASIŃSKA, A. 1965. Formations récifales du Dévonien des Monts de Sainte-Croix, Pologne (Utwory rafowe w dewonie Gór Świętokrzyskich).- Acta Palaeont. Pol., 10, 2, 249-260, Warszawa.
• PHILLIPS, J. 1841. Figures and descriptions of the Palaeozoic fossils of Cornwall, Devon and West Somerset. 1-231, London.
• RUDWICK, M. J. S. 1964. The function of zigzag deflections in the commissures of fossil brachiopods. - Palaeontology, 7, 1, 135-171, London.
• SARYTCHEVA, T. G. Slovar terminov po morfologii produktid (Brachiopoda). XI: Nastavlenija po sboru i izučenii iskopaemych organičeskich ostatkov. (In press).
• SCHMIDT, H. & McLAREN, D. J. 1965. Paleozoic Rhynchonellida. In: R. C. Moore (ed.), Treatise on Invertebrate Paleontology, Part H: Brachiopoda, 2, H522-H597, Kansas.
• SZULCZEWSKI, M. 1968. Slump structures and turbidites in Upper Devonian limestone of the Holy Cross Mountains (Osuwiska i prądy zawiesinowe w sedymentacji wapieni górnego dewonu Gór Świętokrzyskich). - Acta Geol. Pol., 18, 2, 303-324, Warszawa.
• VEEVERS, J. J. 1959. Devonian brachiopoods from the Fitzroy Basin, Western Australia. - Surv. Min. Res. Geol. Geophys., 45, 1-220, Canberra.
• WESTBROEK, P. 1967. Morphological observations with systematic implications on some Palaeozoic Rhynchonellida from Europe, with special emphasis on the Uncinulidae. 1-62, Leiden.