Clupeid scales from the Menilite Beds (Palaeogene) of the Carpathians

• Autorzy: Szymczyk W.

Warianty tytułu

PL

Łuski Clupeidae z zespołów batypelagicznych warstw menilitowych Karpat

RU

Cheshui Clupeidae iz batipelagicheskikh gorizontov menilitovykh sloev Karpat

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

A reconstruction of the arrangement and variation of the scales in different parts of the body of the Carpathian Clupeidae, Clupea sardinites Heckel and Alosa cf. sagorensis Steindachner, has been made. The squamation of Alosa sp. is partially described. The taxonomy of the species is revised. Alosa cf. sagorensis Steindachner has not previously been recorded from the Menilite Beds, and it is suggested that clupeid scales may be useful for stratigraphical purposes in the Carpathians.

PL

Badany materiał lepidologiczny pochodzi z paleogeńskich warstw menilitowych północno-wschodniej części Karpat fliszowych, z obszaru jednostki skolskiej (fig. 1). Obecność odrębnych zespołów ekologicznych: batypelagicznego dolnego, nerytyczno-sublitoralnego i batypelagicznego górnego wykazana przez Jerzmańską i Kotlarczyka (1968) oraz Jerzmańską (1968) wyłoniła potrzebę opracowania łusek Clupeidae w obrębie tych zespołów. W niniejszej pracy przedstawiono wyniki dotyczące tylko obydwu zespołów batypelagicznych. Łuski Clupeidae masowo występujące w łupkach menilitowych zachowują obie warstwy budujące łuskę ryb współczesnych - hialodentynę i izopedynę. Stan zachowania łusek pozwala prześledzić wszystkie cechy morfologiczne obserwowane na łuskach współczesnych ryb śledziowatych. Łuski karpackich Clupeidae odznaczają się silnym zróżnicowaniem pod względem kształtu, układu rowków i wykształcenia brzegu tylnego (pls 58, 59), a niektóre z nich posiadają ponadto guzki widoczne tylko na powierzchni izopedyny. W oparciu o okazy z zachowanym pokryciem ciała i analizę morfologiczną pojedynczych łusek przeprowadzono rekonstrukcję okrywy łuskowej Clupea sardinites Heckel i Alosa cf. sagorensis Steindachner. Natomiast u trzeciej formy, Alosa sp., można było tylko częściowo zrekonstruować pokrycie ciała. Przy rekonstrukcjach tych wykorzystano ponadto pewne prawidłowości w rozkładzie i wykształceniu łusek zaobserwowane u współczesnych Clupeidae oraz ustalono synonimy łusek opisanych dotychczas z Karpat. U Clupea sardinites brzeg tylny łusek jest gładki, a rowki wyraźnie zaznaczają się na powierzchni. Tylko u tego gatunku obserwuje się zmiany grubości łusek w zależności od wieku osadów. U osobników z dolnego zespołu batypelagicznego łuski są grube, natomiast w zespole batypelagicznym górnym łuski są wyraźnie cieńsze. Łuski Alosa cf. sagorensis tworzące wyjątkowo zwartą okrywę ciała mają powycinany brzeg tylny, a na powierzchni izopedyny, obok rowków występują różnie rozmieszczone guzki (fig. 7). Obecność charakterystycznej, asymetrycznej łuski z okolicy płetw piersiowych (fig. 7: e) wskazuje na istnienie u tej formy bruzdy mieszczącej pierwszy promień płetw piersiowych. Gatunek ten, niepodawany dotąd z warstw menilitowych, stwierdzony został na podstawie analizy struktury łusek oraz kości pokryw skrzelowych. Pokrycie ciała Alosa sp. tworzą dwa typy łusek różniące się obecnością lub brakiem rowków na polu przednim (fig. 9a, b). Łuski te są cienkie, o powycinanym brzegu tylnym. Podobnie jak u Alosa cf. sagorensis w okrywie łuskowej występowały asymetryczne łuski (fig. 9c) świadczące o obecności bruzdy w okolicy płetw piersiowych. Zróżnicowanie gatunkowe przedstawicieli Clupeidae w profilu warstw menilitowych stwarza możliwość wykorzystania tych form i ich łusek do celów stratygraficznych (tab. 2). Niniejsza praca została wykonana w ramach problemu międzyresortowego II/3.

RU

Изученный лепидологический материал происходит из палеогеновых менилитовых слоев северо-восточной части флишевых Карпат, из района скольской единицы (фиг. 1). Присутствие различных экологических горизонтов: нижнего батипелагического, неритическо-сублиторального и верхнего батипелагического установленное Ежманьской и Котлярчиком (1968) и Ежманьской (1968) обнаружило необходимость изучения чешуи Clupeidae в среде указанных выше горизонтов. В этой работе указаны результаты, касающеся только обоих батипелагических горизонтов. Чешуи Clupeidae в большом количестве выступающие в менилитовых сланцах сохраняют оба слоя, которые строят чешуи современных рыб - гиалодентиновый слой и основную пластинку. Состояние сохраненных чешуй позволяет проследить все морфологические признаки, которые наблюдаются на чешуях современных сельдевых рыб. Чешуи карпатских Clupeidae характеризуются большим различием формы, положением бороздок и линией заднего края (пл. 58, 59), а некоторые из них имеют кроме того бугорки, которые заметны только на поверхности основной пластинки. На базе образцов с сохраненным чешуйным покровом и морфологического анализа отдельных чешуй, проведено реконструкцию чешуйного покрова Clupea sardinites Heckel и Alosa cf. sagorensis Steindachner. У третьего представителя, Alosa sp. возможна была только частичная реконструкция чешуйного покрова. В этих реконструкциях использовано кроме того некоторые закономерности в положении и структуре чешуй, наблюдаемые у современных Clupeidae, а также определено синонимы чешуй описанных до сих пор из Карпат. У Clupea sardinites задний край чешуй ровный, бороздки отчётливо обозначаются на поверхности. Только у этого вида можно наблюдать изменения толщины чешуй в зависимости от возраста осадков. Индивидуа из нижнего батипелагического горизонта имеют толстые чешуи, зато в батипелагическом верхнем горизонте чешуи являются довольно тонкими. Чешуи Alosa cf. sagorensis, которые строят плотный покров имеют вырезанный задний край, а на поверхности основной пластинки кроме бороздок выступают по-разному помещенные бугорки (фиг. 7). Присутствие характерной, асимметрической чешуи в области грудных плавников (фиг. 7е) указывает на существование у этого вида борозды, в которой находится первый луч грудных плавиков. Этот вид, до сих пор не отмеченный в менилитовых слоях, указано на основе анализа структуры чешуй и костей жаберной крыши. Покров тела Alosa sp. составляют два типа чешуй, которые различаются между собой наличем или отсутствием бороздок в передней части (фиг. 9а, b). Это тонике чешуи, имеющие вырезанный задний край. Так же как у Alosa cf. sagorensis в чешуйном покрове выступали асимметрические чешуи (фиг. 9с), которые свидетельствуют о наличии борозды в области грудных плавников. Видовое различие представителей Clupeidae в профиле менилитовых слоев дает возможность использования этих форм и их чешуй к стратиграфическим целям (таб. 2).

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1978
• Tom: 23
• Numer: 3
• Opis fizyczny: p.387-407,fig.,ref.

Twórcy

autor

Szymczyk W.

• University of Wroclaw, Sienkiewicza Street 21, 50-335 Wroclaw

Bibliografia

• ARAMBOURG, C. 1925. Revision de Poissons fossiles de Licata (Sicile). - Ann. Paléont., 14, 2/3, 39-96.
• - 1927. Les Poissons fossiles d'Oran. - Mater. Carte Geol. Algérie, sér. 1, Paléontologie, 6, 1-298.
• DAVID, L. R. 1943. Miocene fishes of southern California. - Geol. Soc. Amer., Spec. Papers, 43, 1-181.
• GAWLIKOWSKI, W. 1976. Zmienność kopalnych łusek Clupeidae z Karpat. - MS, Archiwa Instytutu Zoologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Praca dyplomowa.
• GOFSHTEYN, I. D. (ГОФШТЕЙН, И. Д.) 1953. О чешуе Meletta из черных сланцев Закарпатья.- Тр. Лъвовск. геол. об., сер. палеонт., 2, 99-110.
• HECKEL, J. J. 1850. Beiträge zur Kenntniss der fossilen Fische Österreichs. - Denkschr. kais. Akad. Wiss., Mat.-Naturw. Cl., 1, 201-242.
• HORBATSCH, L. P. (ГОРБАЧ, Л. П.) 1956. Ихтиофауна и условия образования отложений менилитовой серии Карпат. - Львовский Государственный Университет им. Ив. Франко. 1-12, Львов.
• JERZMAŃSKA, A. 1960. Ichtiofauna łupków jasielskich z Sobniowa. - Acta Palaeont. Pol., 5,4, 367-419.
• - 1968. Ichtyofaune des couches à ménilite (flysches des Karpathes). - Ibidem, 13, 3, 379-488.
• - and JUCHA, S. 1963. Stanowisko ryb w łupkach jasielskich z Łubna koło Dynowa. - Roczn. Pol. Tow. Geol., 33, 2, 159-180.
• - and KOTLARCZYK, J. 1968. Zespoły ichtiofauny z warstw menilitowych Karpat jako wskaźnik zmian środowiska sedymentacyjnego. - Ibidem, 38, 1, 39-66.
• - and - 1975. Kopalny zespół quasi-sargassowy z warstw menilitowych jednostki skolskiej Karpat polskich. - Kwart. Geol., 19, 4, 875-886.
• - and - Stratygrafia warstw menilitowych synkliny Brzuski (Karpaty) na podstawie ichtiofauny (in preparation).
• JONET, S. 1958. Contributions à l'étude des schistes disodyliques oligocènes de Roumanie. La faune ichthyologique de Homoraciu District de Prahova. 7-100, Lisboa.
• KALABIS, VL. 1948. Ryby ze svetelnymi orgány z moravskeho paleogénu menilitovych břidlic. - Cas. Zemsk. Musea v Brne, 32, 1-44.
• KOTLARCZYK, J. and JERZMAŃSKA, A. 1976. Biostratigraphy of Menilite Beds of Skole Unit from the Polish Flysch Carpathians. - Bull. Acad. Pol. Sci. Sér. Sci. Terre. 24, 1, 55-62.
• LAGLER, K. F. 1947. Lepidological studies 1. Scale characters of the families of Great Lakes Fishes. - Trans. Am. Microsc. Soc., 46, 2, 149-168.
• PAUCÄ, M. 1929. Vorläufige Mitteilung über eine fossile Fischfauna aus den Oligozänschiefern von Suslănęsti (Muscel). - Bull. Sci. Acad. Roum., 12, 4/5, 112-120.
• - 1934. Die fossile Fauna und Flora aus dem Oligozän von Suslănęsti - Muscel in Rumänien. Eine systematische und paläobiologische Studie. - Ann. Inst. Geol. Roum., 16, 672-768.
• PEABODY, E. B. 1928. The scales of some fishes of the suborder Clupeoidei. - Univ. Color. Stud., 16, 127-148.
• RYCHLICKI, J. 1909. Przyczynek do fauny ryb karpackich łupków menilitowych. - Kosmos, 34, 7/9, 749-764.
• SIMIONESCU, I. 1905. Sur quelques Poissons fossiles du Tertiare roumain. - Ann. Sci. Univ. Jassy, 5, 1-17.
• SZYMCZYK, W. 1978. Zróżnicowanie łusek u niektórych gatunków Clupeidae. - Acta Univ. Wratisl., 437, Prace Zoologiczne, 9 (in press).
• WEILER, W. 1928. Fische aus dem rumänischen Tertiär. - Senckenbergiana, 10, 62-80.
• - 1938. Neue untersuchungen an Mitteloligozänen Fischen Ungarns. - Geol. Hungar., Ser. Palaeont., 15, 1-31.
• ZAMAKHAYEV, D. F. (ЗАМАХАЕВ, Д. Ф.) 1951. Розличе биологических показателей на чешуе с отдельных участков тела сельди. - Тр. Московс. инст. рыбн. пром. хоз., 4, 18-31.