Zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus (Insecta: Coleoptera: Cucujidae) - rozmieszczenie, ekologia i problemy ochrony oraz nowe stanowiska w Polsce południowo-zachodniej

• Autorzy: Smolis A. , Kadej M. , Gutowski J. M. , Ruta R. , Matraj M.

Warianty tytułu

EN

Cucujus cinnaberinus (Coleoptera: Cucujidae) in southwestern Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763) to chrząszcz z rodziny zgniotkowatych Cucujidae, objęty ochroną ścisłą i wpisany na Czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Jest gatunkiem wskaźnikowym dla sieci obszarów Natura 2000, umieszczonym w II i IV Załączniku Dyrektywy Siedliskowej. Ponadto, jako jedyny przedstawiciel rodzaju, ujęty jest w kategorii NT (bliski zagrożenia) w światowej czerwonej księdze gatunków zagrożonych, opracowywanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody. Jest chrząszczem saproksylicznym, wymagającym do rozwoju drzew martwych lub częściowo obumarłych. Rozwój larwalny przebiega w środowisku podkorowym. W pracy przedstawiono stanowisko systematyczne, morfologię, rozmieszczenie, biologię i ekologię, status ochronny i perspektywy ochrony zgniotka cynobrowego w odniesieniu do zachowania jego środowisk życia poprzez uwzględnianie naturalnej dynamiki siedlisk, ich złożonej struktury i wielogatunkowej dendroflory. Opisano także 7 nowych stanowisk z terenu Polski południowo- zachodniej w kontekście danych historycznych z regionu. Zwrócono uwagę na wzrost liczebności populacji w niektórych częściach środkowej Europy oraz występowanie na starych plantacjach topolowych i znaczenie tych obserwacji dla planowania ochrony zgniotka w Polsce. Podkreślono status zagrożenia pokrewnego gatunku, zgniotka szkarłatnego Cucujus haematodes, zwracając uwagę na potrzebę ochrony stanowisk obu przedstawicieli rodzaju

EN

The flat bark beetle Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763) (Fig. 1) is a saproxylic organism from the family of Cucujidae. Five species of the family have been recorded so far in Poland. Only two of them were classified as Cucujus genus: C. cinnaberinnus and C. haematodes. However, only C. cinnaberinus was included as a protected species in the Berne Convention and Habitat Directive – Annex II and IV (92/43 EU of 21.05.1992), which requires establishing special areas of conservation in the EU territory, and listing the species in the IUCN Red List of Threatened Species under the NT category (NT stands for near threatened) (Nieto et al. 2010). For a long time, the species was believed to inhabit only natural or primeval forests (Bílý 1990; Eriksson 2000; Kubisz 2004; Buchholz 2011). Nevertheless, our observations and actual records from neighbouring countries show a broader spectrum of the species habitats, including also plantations and strongly disturbed forests (Mocek 2007; Horák et al. 2010; Mazzei et al. 2011; Nieto et al. 2010). The beetle prefers dead wood or partially dead trees for its habitat. Larvae of C. cinnaberinus (Fig. 2D) are similar to larval stages of Pyrochroidae (Figs 2A–B) or Pythidae (Fig. 2C). The could be found under the bark of numerous deciduous and coniferous trees, such as: willow, poplar, alder, ash, beech, elm, oak, maple, fir, spruce and pine. Moreover, larvae feed on organic substrates, such as: fragments of phloem, fungi or invertebrates (Horák 2011). It takes a minimum of two years for a larva to fully develop, and the pupation takes place under the bark. Imagines appear after 10–14 days (Horák, Chobot 2011). This paper discusses the taxonomic status, morphology, distribution, biology, ecology, the conservation status and prospects for protection of the flat bark beetle. Additionally, seven new sites found in south-western Poland are described and discussed, including historical data from the region (Fig. 3). These sites in humid riparian forests (Figs 4–5) are considered the western border of the species range. The survival and expansion of the beetle will require changes in the management of floodplain woods and accounting for natural disturbances, e.g. floods, beaver activity. The authors also identifies the risk factors for the survival of a related species − Cucujus haematodes.

Słowa kluczowe

PL

owady; chrzaszcze; Coleoptera; zgniotkowate; Cucujidae; zgniotek cynobrowy; Cucujus cinnaberinus; rozmieszczenie gatunkow; ekologia zwierzat; ochrona zwierzat; nowe stanowiska; Gorny Slask; Dolny Slask; Nizina Wielkopolsko-Kujawska; Polska Poludniowo-Zachodnia

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2012
• Tom: 68
• Numer: 5
• Opis fizyczny: s.332-346,rys.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Smolis A.

• Pracownia Biologii Konserwatorskiej i Ochrony Bezkręgowców, Katedra Biologii Ewolucyjnej i Ekologii, Uniwersytet Wrocławski, ul.Przybyszewskiego 63/77, 51-148 Wrocław

autor

Kadej M.

autor

Gutowski J. M.

autor

Ruta R.

autor

Matraj M.

Bibliografia

• Anonim 2010. Zgniotek cynobrowy (Cucujus cinnaberinus), publikacja elektroniczna [http://www. iop.krakow.pl/karpaty/Zgniotek_cynobrowy- ,53,2,gatunek.html]; dostęp: 27.03.2012 r.
• Bílý S. 1990. Cucujus cinnaberinus Scopoli, 1763, Cucujidae. W: Beetles. Artia, Prague: 142-143.
• Błasiak J. 2011. Owady w inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej przez LP w 2007 roku. W ramach konferencji pt. „Pachnica dębowa (Osmoderma eremita), jako przykład gatunku parasolowego. Martwe drewno a bioróż- norodność biologiczna ekosystemów leśnych”, Puszczykowo, 27-28.IV.2011 r. [http://www. pachnica.pl/wp-content/uploads/2011/07/Owa- dy-w-inwentaryzacji-przyrodniczej-przepro- wadzonej-przez-LP-w-2007-roku.pdf]; dostęp: 25.012012
• Bonacci T., Mazzei A., Horák J., Brandmayr P. 2012. Cucujus tulliae sp. n. - an endemic Mediterranean saproxylic beetle from genus Cucujus Fabricius, 1775 (Coleoptera, Cucujidae), and keys for identification of adults and larvae native to Europe. ZooKeys 212: 63-79.
• Borowiec L. 2012. Iconographia Coleopterorum Poloniae. Chrząszcze Polski [http://www.colpolon.biol.uni.wroc.pl/, ostatnia modyfikacja 23.012012 r.]; dostęp: 25.01.2012 r.
• Brustel H., Gouix N. 2012. La chasse aux mythes! Petite contribution cryptoentomologique sur les Coléopteres de la Directive Habitats a recherché en France. Le Coléopteriste. 15 (1): 26-37.
• Buchholz L. 2011. 1086 Zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763). Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. Aktualizacja 10.02.2011 r. [http://www.gio s. gov.pl/siedliska/p df/meto dy- ka_monitoringu_zwierzat_2010_cucujus_cinnaberinus.pdf]; dostęp: 27.03.2012 r.
• Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1986. Chrząszcze Coleoptera. Cucujoidea, część 1. Kat. Fauny Pol., XXIII, 12: 1-266.
• Bussler H. 2002. Untersuchen zur Faunistik und Ökologie von Cucujus cinnaberinus (Scop., 1793) in Bayern (Coleoptera: Cucujidae). Nachr. Bayer. Entomol. 51: 42-60.
• Byk A. 2001. Próba waloryzacji drzewostanów starszych klas wieku Puszczy Białowieskiej na podstawie struktury zgrupowań chrząs zczy (Coleoptera) związanych z rozkładającym się drewnem pni martwych drzew stojących i leżących. W: Szujecki A. (red.). Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną. Wyd. SGGW, Warszawa: 333-367.
• Eriksson P. 2000. Long term variation in population densities of saproxylic Coleoptera species at the river of Dalaelven, Sweden. Entomol. Tidskr. 121: 119-135.
• Gerhardt J. 1910. Verzeichnis der Käfer Schlesiens preussischen und österreichischen Anteils, geordnet nach dem Catalogus coleopterorumEuropae vom Jahre 1906. Dritte, neubearbeitete Auflage, Berlin: 1-431.
• Guéorguiev B., Doychev D., Ovcharov D. 2008. Cucu- jidae (Coleoptera: Cucujoidea) - a new family to the fauna of Bulgaria. Hist. nat. Bulg. 19: 93-97.
• Gutowski J.M., Czachorowski S., Górski P., Wanat M. 2009. XI. Bezkręgowce. W: Białowieski Park Narodowy. Poznać - Zrozumieć - Zachować. Białowieski Park Narodowy, Białowieża: 161-176.
• Gutowski J.M., Jaroszewicz B. 2004. Puszcza Białowieska jako ostoja europejskiej fauny owadów. Wiad. entomol. 23, Supl. 2: 67-87.
• Gutowski J.M., Sućko K. 2010. Plan ochrony owadów saproksylicznych. W: Plan ochrony Białowieskiego Parku Narodowego. Białowieża (mscr).
• Horák J. 2011. Contribution to knowledge of diet preferences of the endangered saproxylic beetle Cucujus cinnaberinus (Coleoptera: Cucujidae) from East Bohemia. Acta Mus. Reginaehradec. Ser. A, 33: 127-130.
• Horák J., Chobot K. 2009. Worldwide distribution of saproxylic beetles of the genus Cucujus Fabricius, 1755 (Coleoptera: Cucujidae). W: Buse J., Alexander K.N.A., Ranius T., Assman T (red.). Saproxylic Beetles - their role and diversity in European woodland and tree habitats. Proceedings of the 5th Symposium and Workshop on the Conservation of Saproxylic Beetles, Pensoft Publishers, Sofia-Moscow: 189-206.
• Horák J., Chobot K. 2011. Phenology and notes on the behaviour of Cucujus cinnaberinus: points for understanding the conservation of the saproxylic beetle. N. West. J. Zool. 7 (2): 352-355.
• Horák J., Chobot K., Kohutka A., Gebauer R. 2008. Possible factors influencing the distribution of a threatened saproxylic beetle Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763) (Coleoptera: Cucujidae). Coleopt. Bull. 62 (3): 437-440.
• Horák J., Chumanová E., Hilszczański J. 2011a. Saproxylic beetle thrives on the openness in management: a case study on the ecological requirements of Cucujus cinnaberinus from Central Europe. Insect Conserv. Diver. 4: 81-88.
• Horák J., Mertlik J., Chobot K., Kubáň V. 2009. Distribution of a rare saproxylic beetle Cucujus haematodes (Coleoptera: Cujidae) in the Czech Republic with notes to the occurrence in central Europe. Klapalekiana 45: 191-197.
• Horák J., Vávrová E., Chobot K. 2010. Habitat preferences influencing populations, distribution and conservation of the endangered saproxylic beetle Cucujus cinnaberinus (Coleoptera: Cucujidae) at the landscape level. Eur. J. Entomol. 107: 81-88.
• Horák J., Zaitsev A.A., Vávrová E. 2011b. Ecological requirements of a rare saproxylic beetle Cucujus haematodes - the beetles’ stronghold on the edge of its distribution. Insect Conserv. Diver. 4: 81-88.
• Horion A. 1951. Verzeichnis der Käfer Mitteleuropas (Deutschland, Österreich, Tschechoslovakei) mit kurzen faunistischen Angaben. Stuttgart.
• Horion A. 1960. Faunistik der mitteleuropäischen Käfer. Band VII: Clavicornia 1. Teil (Sphaeritidae bis Phalacridae). Überlingen-Bodensee: 1-346.
• Kamiński K. 2007. Spis skarbów przyrody. Echa Leśne 9: 10-12.
• Komosiński K. 2010. Zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763). W: Hołdyński C. (red.). Siedliska i gatunki Natura 2000. Raport z inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w lasach Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie i części Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku w latach 2006-2008. Wyd. Mantis, Olsztyn: 230-233.
• Konwerski S., Sienkiewicz P. 2002. Przyczynek do poznania chrząszczy Beskidu Niskiego. Nowy Pam. Fizjogr. 1 (1): 85-88.
• Kubisz D. 2004. Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763). Zgniotek cynobrowy. W: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. Tom 6. Min. Środowiska, Warszawa: 88-90.
• Kuhnt P. 1912. Illustrierte Bestimmungs-Tabellen der Käfer Deutschlands. Ein Handbuch zum genauen und leichten Bestimmen aller in Deutschland vorkommenden Käfer. Lieferung 2-16, Stuttgart: 65-1138.
• Kuźmiński R. 2011. Martwe drewno jako środowisko życia owadów. [W]: Łakomy P. (red.) Martwe drewno. RDLP w Poznaniu i Nadl. Łopuchówko, Łopuchówko: 31-43.
• Lawrence J.F., Newton A.F., Jr. 1995. Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: Pakaluk J., Ślipiński S.A. (red.). Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Museum i Inst. Zool. PAN, Warszawa: 779-1006. A. Smolis i in. Zgniotek cynobrowy - rozmieszczenie, ekologia i problemy ochrony oraz nowe stanowiska
• Leder H. 1872. Erster Nachtrag zu Edm. Reitter’s Uebersicht der Käfer-Fauna von Mähren und Schlesien. Verh. Naturf. Ver. Brünn 10: 86-139.
• Letzner K. 1871. Verzeichniss der Käfer Schlesiens. Z. Ent. (N.F.), Breslau, 2: 1-328.
• Letzner K. 1888. Fortsetzung des Verzeichnisses der Käfer Schlesiens. Z. Ent. (N.F.), Breslau, 13: 181-236
• Liana A. 2001. Cucujus cinnaberinus (Scop.) (Coleoptera, Cucujidae) w Puszczy Sandomierskiej. Not. Entomol., Olsztyn, 2 (1): 9.
• Mamaev B.M., Krivosheina N.P., Potockaja V.A. 1977. Opredelitel’ lichinok khishhnykh nasekomykh - ehntomofagov stvolovykh vreditelej. Izdatel’stvo Nauka, Moskva.
• Marczak D. 2010. Rzadkie gatunki chrząszczy (Insecta: Coleoptera) Kampinoskiego Parku Narodowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 29 (2): 81-91.
• Mazzei A., Bonacci T, Contarini E., Zetto T., Brandmayr P. 2011. Rediscovering the ‘umbrella species’ candidate Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763) in Southern Italy (Coleoptera Cucujidae), and notes on bionomy. Ital. J. Zool. 78 (2): 264-270.
• Mocek B. 2007. Lesák rumělkový (Cucujus cinnaberinus) (Coleoptera: Cucujidae) ve východních Čechách. Acta Mus. Reginaehradec. Ser. A., 32: 99-117.
• Nieto A., Alexander K.N.A. (red.) 2010. European Red List of Saproxylic Beetles. Publications Office of the European Union, Luxembourg.
• Nieto A., Mannerkoski I., Putchkov A., Tykarski P., Mason F., Dodelin B., Horák J., Tezcan S. 2010. Cucujus cinnaberinus. W: IUCN 2011. IUCN Red List of Threatened Species [www.iucnredlist. or2011]; dostęp: 21.11.2011 r.
• Nieznański P., Obdrlík P. 2003. Graniczne meandry Odry. Nieznana perełka śląskiej przyrody. Przyr. Górn. Śl. 34: 8-9.
• Obdrlík P., Nieznański P. 2003. Graniczne meandry Odry. Fenomen o znaczeniu europejskim. Wyd. Hector, WWF, DFE.
• Palm T. 1941. Über die Entwicklung und Lebensweise einiger wenig bekannten Käfer-Arten im Urwaldgebiet am Fluss Dalälven (Schweden) II und III. Opusc. Entomol. 6: 17-26.
• Pawłowski J. 2008. Reliktowe chrząszcze Coleoptera „Puszczy Karpackiej”. Roczn. Bieszcz. 16: 317-324.
• Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera chrząszcze. W: Głowaciński Z. (red.). Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 88-110.
• Plewa R., Hilszczański J., Jaworski T. 2011. New records of some rare saproxylic beetles (Coleoptera) in Poland. Opole Sci. Soc. Nat. J. 44: 120-131.
• Průdek P. 2009. Coleoptera: Silvanidae, Passandridae, Cucujidae, Laemophloeidae. Fol. Heyrovsk., B, 12: 1-12.
• Ratti E. 1986. Nota sinonimica a proposito di Cucujus siculus Tournier, 1894 (Coleoptera Cucujidae). Soc. Veneziana Sci. Nat. Lav. 11: 83-85.
• Ratti E. 2000. Note faunistiche ed ecologiche sui cucuidi italiani (Coleoptera Cucujidae). Boll. Mus. civ. St. nat. Venezia, 50 (1999): 103-129.
• Rutkiewicz A. 2001. Próba waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną na przykładzie niefitofagicznych chrząszczy podkorowych (Coleoptera). W: Szujecki A. (red.). Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną Wyd. SGGW, Warszawa: 319-332.
• Rutkiewicz A. 2007a. Waloryzacja lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną na podstawie chrząszczy podkorowych. W: Zadania gospodarcze lasów a funkcje ochrony przyrody. VII Symp. Ochr. Ekosyst. Leśn., Rogów, 25-27 marca 2002, Wyd. SGGW, Warszawa: 231-245.
• Rutkiewicz A. 2007b. Waloryzacja lasów Gór Świętokrzyskich na podstawie struktury zgrupowań chrząszczy saproksylicznych powierzchni pni drzew. W: Borowski J., Mazur S. (red.). Waloryzacja ekosystemów leśnych Gór Świętokrzyskich metodą zooindykacyjną. Wyd. SGGW, Warszawa: 20-56.
• Schilsky J. 1888. Systematisches Verzeichnis der Käfer Deutschlands mit besonderer Berücksichtigung ihrer geographischen Verbreitung. Zugleich ein Käfer-Verzeichnis der Mark Brandenburg, Berlin: 1-159.
• Schilsky J. 1909. Systematisches Verzeichnis der Käfer Deutschlands und Deutsch-Oesterreichs. Mit besonderer Angabe der geographischen Verbreitung aller Käferarten in diesem Faunengebiete. Zugleich ein Käferverzeichnis der Mark Brandenburg. Stuttgart: 1-221.
• Schlaghamerský J., Maňák V., Čechovský P. 2008. On the mass occurrence of two rare saproxylic beetles Cucujus cinnaberinus (Cucujidae) and Dircaea australis (Melandryidae), in south Moravian floodplain forests. Rev. Écol. - La Terre et la Vie (Terre Vie), suppl. 63, 10: 115-121.
• Sućko K. 2001. Cucujidae, Laemophloeidae. W: Gutowski J. M., Jaroszewicz B. (red.). Katalog fauny Puszczy Białowieskiej. IBL, Warszawa.
• Süda I., Voolma K. 2005. Conservation of beetles (Coleoptera) in Estonia. W: Skłodowski J., Huruk S., Barševskis A., Tarasiuk S. (red.). Protection of Coleoptera in the Baltic Sea Region: Fifth Symposium of Baltic Sea Coleopterologists, Poland, September 2004. Warsaw Agric. Univ. Press, Warsaw.
• Szulczewski J.W. 1922. Chrząszcze Wielkopolski. Prace Kom. Mat.-Przyr. PTPN, seria B, 1, 3-4: 183-243.
• Ślipiński S. 1982. Zgniotkowate - Cucujidae. Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. XIX: Chrząszcze - Coleoptera 56: 1-35.
• Trzeciak A. 2006. Zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus (Scop.) z okolic Dębicy na Pogórzu Strzyżowskim. Wszechświat 107 (10-12): 298-299.
• Trzeciak A. 2011. Zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763) (Coleoptera: Cucujidae) w okolicach Dębicy. Wiad. entomol. 30 (3): 185-186.
• Węgrzynowicz P. 2007. Cucujidae. W: Löbl I., Smetana A. (red.). Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Tom 4. Apollo Books, Stenstrup: 502-503.