Zróżnicowanie hydromorfologiczne rzeki górskiej a bogactwo gatunkowe i liczebność ichtiofauny

• Autorzy: Wyzga B. , Amirowicz A. , Radecki-Pawlik A. , Zawiejska J.

Warianty tytułu

EN

Reflection of the variability of hydromorphological conditions in a mountain river in the abundance and diversity of fish fauna

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat koryto Czarnego Dunajca uległo w wielu odcinkach znacznemu przekształceniu w wyniku jego regulacji i wcięcia się rzeki. W rezultacie współczesna rzeka cechuje się, zwłaszcza w swym środkowym biegu, dużym zróżnicowaniem morfologii oraz charakteru utrzymania koryta. Dla 12 przekrojów jedno- do czteronurtowych dokonano hydromorfologicznej oceny rzeki i ocenę tę skonfrontowano z liczbą gatunków i okazów ryb stwierdzonych w tych przekrojach metodą elektropołowu. Na podstawie pomiarów wykonanych co 1 m w korycie(tach) małej wody, dla każdego przekroju określono także zróżnicowanie głębokości i prędkości wody oraz średniej średnicy powierzchniowego materiału dennego. Ocena hydromorfologicznej jakości rzeki w badanych przekrojach wynosiła 1,08–3,96, przy czym przekroje o wielonurtowym układzie koryta z dużym udziałem kęp określono jako naturalne, a przekroje uregulowane przyporządkowano do klasy 4. Zwiększaniu się liczby koryt małej wody towarzyszył wzrost zróżnicowania głębokości i prędkości wody oraz średniej średnicy materiału dennego. W przekrojach jednonurtowych stwierdzono tylko 2 gatunki i średnio 13 okazów ryb, natomiast w przekrojach czteronurtowych 3–4 gatunki i średnio 82 okazy ryb. Analiza wyników pokazała, że liczba gatunków i okazów ryb wzrasta liniowo wraz ze zwiększaniem się liczby koryt małej wody oraz zróżnicowania głębokości w przekroju i wykładniczo w miarę wzrostu hydromorfologicznej jakości rzeki. Przedstawione badania pokazały, że uproszczenie układu koryta rzeki górskiej w wyniku antropopresji oraz spowodowane nim pogorszenie się hydromorfologicznej jakości rzeki znajduje odzwierciedlenie w zubożeniu zespołów ichtiofauny. Wskazuje to, iż uzyskanie poprawy ekologicznego stanu rzeki, którego przejawem jest liczebność i zróżnicowanie ichtiofauny, będzie wymagało zwiększenia morfologicznego zróżnicowania jej koryta i poprawy hydromorfologicznej jakości rzeki.

EN

Over a few past decades, some sections of the fifth-order, mountain Czarny Dunajec River, southern Poland, have been considerably modified by channelization or channel incision induced by gravel extraction. As a result, the contemporary river represents a variety of morphologies ranging from single-thread, incised or regulated channel to unmanaged, multi-thread channel. For twelve crosssections with 1 to 4 flow threads, hydromorphological river quality was assessed by four surveyors from the fields of fluvial geomorphology, river engineering and hydrobiology and compared with the abundance and diversity of fish fauna determined by electrofishing. Moreover, the variation in depth, velocity and bed material size was determined for each cross-section on the basis of measurements made at 1 m intervals. Average values of hydromorphological quality for the surveyed cross-sections ranged between 1.08 and 3.96, with the cross-sections with heavily island-braided morphology classified as representing high status (reference) conditions and those located in channelized river sections falling into Class 4. The increase in the number of low-flow channels within a cross-section was associated with increasing variation in depth, velocity and bed material size. Single-thread cross-sections hosted only 2 fish species and 13 specimens caught on average, whereas 3-4 species and 82 specimens on average were recorded in the crosssections with four low-flow channels. The reduced abundance and diversity of fish fauna characterised single-thread river sections located both upstream and downstream of the multi-thread channel reach. Results from regression analysis indicated the number of both fish species and specimens to increase linearly with increasing number of low-flow channels and variation in depth within a crosssection and exponentially with improving hydromorphological quality. This study shows that the simplification of flow pattern and the resultant aggravation of hydromorphological quality in some sections of the Czarny Dunajec, caused by human disturbances, is manifested in the remarkable impoverishment of fish communities. This indicates a need for increasing morphological complexity of the flow pattern and improving hydromorphological quality of the river that would be reflected in a restored high abundance and diversity of its fish fauna.

Słowa kluczowe

PL

rzeki gorskie; rzeka Czarny Dunajec; koryta rzeczne; waloryzacja hydromorfologiczna; antropopresja; fauna; ryby; bogactwo gatunkowe

• Wydawca: -
• Czasopismo: Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
• Rocznik: 2008
• Numer: 02
• Opis fizyczny: s.273-285,rys.,bibliogr.

Twórcy

autor

Wyzga B.

• Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk, al.Mickiewicza 33, 31-120 Kraków

autor

Amirowicz A.

autor

Radecki-Pawlik A.

autor

Zawiejska J.

Bibliografia

• CEN. Water quality – Guidance standard for assessing the hydromorphological features of rivers. 2003, EN-14614.
• Bojarski A., Jeleński J., Jelonek M., Litewka T., Wyżga B., Zalewski J. Zasady dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2005.
• Dolinsek I. J., Grant W. A., Biron P. M. The effect of habitat heterogeneity on the population density of juvenile Atlantic salmon Salmo salar L. Journal of Fish Biology, vol. 70, 2007, s. 206–214.
• Dudziak J. Dzika eksploatacja kamienia w powiecie nowotarskim. Ochrona Przyrody, t. 31, 1965, s. 161–187.
• Habersack H., Piégay H. River restoration in the Alps and their surrounding: past experience and future challenges. [w:]Gravel-Bed Rivers VI: From Process Understanding to River
• Restoration (red. Habersack H., Piégay H., Rinaldi M.) Elsevier, 2008, s. 703–737.
• Krzemień K. The Czarny Dunajec River, Poland, as an example of human-induced development tendencies in a mountain river channel. Landform Analysis, vol. 4, 2003, s. 57–64.
• Kulesza K. Ocena ekologicznego stanu rzek i potoków na przykładzie górskiej rzeki Czarny Dunajec. [w:] Konferencja „Bliskie naturze kształtowanie rzek i potoków”, Zakopane, 5-7 października 1998, 1998, s. 105–119.
• Lach J., Wyżga B. Channel incision and flow increase of the upper Wisłoka River, southern Poland, subsequent to the reafforestation of its catchment. Earth Surface Processes and Landforms, vol. 27, 2002, s. 445–462.
• Langler G. J., Smith C. Effects of habitat enhancement on 0-group fishes in a lowland river. Regulated Rivers: Research and Management, vol. 17, 2001, s. 677–686.
• Muhar S., Jungwirth M., Unfer G., Wiesner C., Poppe M., Schmutz S., Hohensinner S., Habersack H. Restoring riverine landscapes at the Drau River: successes and deficits in the context of ecological integrity. W: Gravel-Bed Rivers VI: From Process Understanding to RiverRestoration (red. Habersack H., Piégay H., Rinaldi M.) Elsevier, 2008, s. 779–807.
• Nachlik E. Współczesne uwarunkowania w utrzymaniu rzek i potoków. Gospodarka Wodna, z. 9, 2005, s. 354–357.
• Nowicki M. Przegląd rozsiedlenia ryb w wodach Galicyi według dorzeczy i krain rybnych. E. Hölzl (Wiedeń), 1883, mapa.
• Radecki-Pawlik A. Pobór żwiru i otoczaków z dna potoków górskich. Gospodarka Wodna, z. 2, 2002, s. 17–19.
• Rinaldi M., Wyżga B., Surian N. Sediment mining in alluvial channels: physical effects and management perspectives. River Research and Applications, vol. 21, 2005, s. 805–828.
• Santoul F., Mengin N., Céréghino R., Figuerola J., Mastrorillo S. Environmental factors influencing the regional distribution and local density of a small benthic fish: the stoneloach (Barbatula barbatula). Hydrobiologia, vol. 544, 2005, s. 347–355.
• Smiley P. C., Dibble E. D. Implications of a hierarchical relationship among channel form, instream habitat, and stream communities for restoration of channelized streams. Hydrobiologia, vol. 548, 2005, s. 279–292.
• Starmach J. Występowanie i charakterystyka strzebli (Phoxinus phoxinus L.) w dorzeczu potoku Mszanka. Acta Hydrobiologica, z. 4, 1963, s. 367–381.
• Starmach J. Fish zones of the River Dunajec upper catchment basin. Acta Hydrobiologica, vol. 25/26, 1984, s. 415–427.
• Welcomme R. L., Winemiller K. O., Cowx I. G. Fish environmental guilds as a tool for assessment of ecological condition of rivers. River Research and Applications, vol. 22, 2006, s. 377–396.
• Wyżga B. A review on channel incision in the Polish Carpathian rivers during the 20th century. W: Gravel-Bed Rivers VI: From Process Understanding to River Restoration (red. Habersack H., Piégay H., Rinaldi M.) Elsevier 2008, s. 525–555.
• Wyżga B., Bojarski A., Jeleński J., Jelonek M., Litewka T., Zalewski J. Ocena stanu istniejącego cieków z karpackiej części dorzecza górnej Wisły i mozliwości jego poprawy w świetle “Zasad dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich”. [w:] Środowiskowe aspekty gospodarki wodnej (red. Tomiałojć L., Drabiński A.), 2008, s. 191–208.
• Zawiejska J., Krzemień K. Human impact on the dynamics of the upper Dunajec River channel: a case study. Geograficky Časopis, vol. 56, 2004, s. 111–124.