Na pograniczu ochrony przyrody i planowania przestrzennego ujawnia się problem dotyczący interpretacji i wdrażania różnych koncepcji obszarowej ochrony przyrody, określanych mianem „sieci ekologicznych" - ecological network. Termin ten używany bywa zamiennie z innymi terminami, takimi jak: habitat network (sieć siedlisk), Territorial System Ecological Stability (Terytorialny System Stabilności Ekologicznej), Green Main Structure (Główna Struktura Zieleni), naturę frame (struktura/ramy ekologiczna / przyrodnicza), Network of Ecologically Compensating Areas (Sieć Obszarów Kompensacji Ekologicznej). Podstaw teoretycznych koncepcji sieci ekologicznej doszukać się należy w biogrograficz- nej teorii wysp i teorii metapopulacji. Duże znaczenie dla rozwoju koncepcji miały także badania nad stukturą krajobrazu, prowadzone w ramach ekologii krajobrazu - model płatów i korytarzy, a także teoria geokompleksu, stanowiąca podstawę wyróżniania przyrodniczych jednostek przestrzennych. Głównym celem tworzenia sieci jest zapewnienie względnej trwałości i stabilności funkcjonowania krajobrazu - poprzez zachowanie przestrzennie powiązanych obszarów naturalnych oraz półnaturalnych. Tworzą ją zatem obszary nazywane „biocentrami," obszarami „źródłowymi" lub „węzłowymi" oraz struktury pasmowe lub liniowe zapewniające powiązania między tymi obszarami, pełniące funkcje „korytarzy ekologicznych". Sieć nie jest bytem obiektywnym. Tworzy ją planista/ekolog krajobrazu, przypisując pewne funkcje (obszaru węzłowego lub biocentrum, korytarza) wytypowanym obszarom, a następnie ustalając warunki realizacji tych funkcji. Często popełnianym błędem jest utożsamianie sieci ekologicznej z systemem obszarów prawnie chronionych. Nie zawsze można i trzeba stawiać znak równości między „siecią" i „systemem". Powoływanie obszarów prawnie chronionych stanowi jeden z głównych instrumentów wdrażania koncepcji sieci ekologicznych. Jednak obok niego równie ważnym jest planowanie przestrzenne. W procesie tworzenia planu zagospodarowania przestrzennego (lub innego dokumentu planistycznego) jest miejsce zarówno na identyfikację potencjalnych elementów sieci (a w tym analizę i ocenę dotychczasowej skuteczności lub potrzeb ochrony prawnej poszczególnych obszarów), jak i na jej kształtowanie poprzez odpowiednie zapisy ustaleń planu, dotyczące sposobu użytkowania i zagospodarowania tych elementów. Sieci tworzone są na różnych poziomach zarządzania. W latach 90-tych z inicjatywami międzynarodowymi wystąpiły Rada Europy i Unia Europejska. Obecnie rozważa się następujące koncepcje: - EECONET (European Ecological Network) 1 - była to pierwsza europejska inicjatywa „sieciowa", rozwijana na podstawie holenderskiej koncepcji z lat 80-tych, zawartej w holenderskim narodowym planie ochrony przyrody z 1990. W 1992 koncepcja została przyjęta przez Radę Europy jako idea paneuropejskiego systemu ochrony dzidzictwa przyrodniczego. - PEEN (Pan-European Ecological Network) 2 - opracowanie i wdrożenie projektu PEEN stanowi pierwszy z 11 priorytetów zawartych w Planie Działań na lata 1996-2000, opracowanego w ramach realizacji „Paneuropejskiej Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej". Jest to więc w istocie ta sama koncepcja, która została wyżej opisana. -Natura 2000. 3 - program ten stanowi inicjatywę Unii Europejskiej na rzecz ochrony przyrody całego kontynentu, a szczególnie - zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy. Do wyznaczenia sieci Natura 2000 zobowiązuje kraje członkowskie Dyrektywa 92/43 w sprawie ochrony naturalnych siedlisk i dzikiej fauny i flory tzw. „habitatowa". - Emerald Network 4 - sieć tę stanowią obszary (Areas ofSpecial Conserwation Interest - ASCIs) wytypowane na podstawie Konwencji o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej i ich naturalnych siedlisk - tzw. Berneńskiej {The Comention on the Conservation of European Wildlife and...). System obszarów chronionych, funkcjonujący w Polsce na podstawie ustawy o ochronie przyrody z 1991, uznać można w pewnym sensie za sieć ekologiczną, choć prawdopodobnie nie spełnia ona wielu wcześniej omawianych kryteriów. Sieć ta powstawała oddolnie, początkowo głównie jako koncepcja przestrzenna, wpisana zwłaszcza w plany zagospodarowania przestrzennego województw, opracowywane w latach 1975 - 1978. W latach 1995-1998 pojawiła się kolejna koncepcja sieci. Był nią ECONET-PL, którego opublikowanie zbiegło się z pracami nad Koncepcją polityki przestrzennego zagospodarowania kraju oraz studiami zagospodarowania przestrzennego dawnych województw. ECONET-PL stał się jedną z zasadniczych struktur przestrzennych wpisanych w te dokumenty. Podsumowując dotychczasową praktykę zauważyć należy, że omówione wyżej sieci ekologiczne podzielić można na mniej lub bardziej sformalizowane - w rozumieniu prawnych podstaw ich tworzenia i funkcjonowania. W obu przypadkach planowanie przestrzenne ma znaczący, choć nieco inny udział zarówno w tworzeniu sieci, jak i w zapewnieniu warunków jej funkcjonowania.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.