Z inicjatywy Wojewody Elbląskiego Komitet Badań Naukowych spowodował zrealizowanie przykładowego programu ekorozwoju gminy. Stanowi on realizację zaleceń Agendy-21 uchwalonej na "Szczycie Ziemi" w Rio de Janeiro w 1992 roku. Program opracowano dla bardzo aktywnej w zakresie ochrony środowiska gminy i miasta Dzierzgoń (12 903 ha). Gmina (Rys. 1) obejmuje fragment Żuław Wiślanych (1590 ha) oraz pagórkowatą część Pojezierza Iławskiego. Oś hydrograficzna stanowi rzeka Dzierzgoń (427 km2). Ponadto występują niewielkie cieki oraz dwa małe jeziora. Obok żyznych mad żuławskich i gleb murszowo-torfowych w dolinie Dzierzgoni, na wysoczyźnie zdecydowanie przeważaja zbudowane z glin średnich pylastych gleby pszenne III i IV klasy bonitacyjnej. Przede wszystkim są to grunty orne (66,9%) i użytki zielone (19,2%). Lasy zajmują zaledwie 2,5% powierzchni gminy. Przy przeciętnych dla kraju opadach, charakterystyczne są duże niedobory wody w okresie maj-czerwiec. Wynikające z wielosetletniej intensywnej produkcji rolnej zubożenie różnorodności przyrodniczej spowodowało, iż jedynie niewielka część doliny Dzierzgoni wchodzi w skład obszaru chronionego krajobrazu. Brak rezerwatów i nawet pomników przyrody. Ochroną objęto 5 parków zabytkowych i 3 parki wiejskie. Własne badania wskazały na celowość objęcia ochroną rezerwatowę trzech obiektów (rozdział 2.1., Rys. 10.), uznanie za pomniki przyrody 28 drzew i grup drzew oraz 7 odcinków alei o łącznej długości 29,5 km (Tab. 5, 7). W 1995 roku przeprowadzono w gminie szczegółówą inwentaryzację krajobrazu. Jej wyniki prezentuje mapa w skali 1:10 000 i część tabelaryczna opisująca 1619 wydzielonych elementów. Objęła ona zadrzewienia, pomnikowe drzewa, parki, cmentarze, punkty widokowe, oczka wodne, sieć hydrograficzną oraz rozmieszczenie gniazd niektórych ptaków (rozdział 2.2., Tab. 8, 9, Rys. 11-13). Waloryzację środowiska przyrodniczego gminy przeprowadzono w oparciu o inwentaryzację stosując oryginalną metodykę (rozdział 3). Jej wyniki (Rys. 14, Tab. 11) wskazują na zdecydowaną przewagę małych i bardzo małych walorów przyrodniczych (66,7% powierzchni gminy). Szczegółowy opis działalności gospodarczej i infrastruktury gminy (rozdział 4) obejmuje problematykę ludności i zatrudnienia, rolnictwa, leśnictwa i łowiectwa, budownictwa, zabytki archeologiczne, zabytki kultury, przemysł i usługi, rekreację i turystykę, komunikację, infrastrukturę, urządzenia melioracyjne i wodne oraz ujęcia wody pitnej. Na uwagę zasługuje widoczne przemieszczanie się ludności ze wsi do miasta oraz bardzo wysoka stopa bezrobocia (33,2%). W rolnictwie istnieją duże gospodarstwa prywatne oraz użytkujące 50% ziemi nowo utworzone wielkoobszarowe jednostki sektora publicznego (Rys. 15). Produkcja roślinna wykazuje powszechne stosowanie monokultury (pszenica ozima i rzepak ozimy) i znacznie wyższe od krajowych plony (Tab. 18, 19). Systematycznie maleje pogłowie inwentarza żywego (Tab. 22), a wraz z nim poziom nawożenia organicznego. Zużycie nawozów mineralnych jest relatywnie wysokie (219 kg NPK/ha). Zlikwidowano większość ferm przemysłowego chowu zwierząt. Trwa powolny proces wzrostu lesistości gminy (Rys. 16). Z planów łowieckich wynika zupełne wytępienie kuropatw i zajęcy. Na obszarze gminy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się liczne zabytki archeologiczne oraz zabytki kultury (Rys. 17). Dobrze rozwinięta jest sieć komunikacyjna i infrastruktura techniczna. Większość użytków rolnych została zmeliorowana (głównie zdrenowana). Trwa proces rozbudowy wodociągów wiejskich w oparciu o liczne, wydajne ujęcia wód podziemnych (Rys. 19, Tab. 33). Stan środowiska w gminie przedstawiono odrębnie dla powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, gospodarki wodno-ściekowej, degradacji gleb, kopalin i gospodarki odpadami. Obok przedstawienia dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do atmosfery od poszczególnych emitorów, zaprezentowano zmiany opadu pyłu, stężenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w latach 1983-1992 (Tab. 36). Rzeczywiste emisje są znacznie niższe od dopuszczalnych, a poziom zanieczyszczenia atmosfery jest niewielki. Stan czystości wód rzeki Dzierzgoń ulegał w latach 1992-1995 stopniowej poprawie, ale według kryterium fizykochemicznego wody nadal mieszczą się w III klasie czystości, przy niedopuszczalnym poziomie zanieczyszczeń bakteryjnych (Tab. 38, 39). Jakość wód jeziornych (jezioro Kuksy) odpowiada wymogom potrzeb rekreacyjnych (Tab. 41). Znaczne wahania przepływów rzeki Dzierzgoń oraz zagrożenia występujące na Żuławach powodują okresowe występowanie powodzi. Woda pitna w licznych ujęciach wykazuje nadmiar żelaza i amoniaku, rzadziej manganu (Tab. 43). Bardzo szczegółowo zaprezentowano istniejące oczyszczalnie ścieków ze szczególnym uzwględnieniem ich sprawności działania. Prototypowa oczyszczalnia typu "Biogradex" w Dzierzgoniu przy sprawnych urządzeniach zapewnia dobre oczyszczenie ścieków, ale posiada zbyt małą przepustowość (Tab. 46). Krytycznie oceniono przyzagrodowe oczyszczalnie ścieków zbudowane w lywęzach, gdyż ich sieć rozsączająca nie uwzględnia właściwości fizykowodnych zwięzłych gleb. Analiza zmian odczynu gleby w latach 1965-1995 (Tab. 49) wykazuje powolne zakwaszanie gleb i stosunkowo niski udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych (16-29%). Zawartość metali ciężkich leży znacznie poniżej wartości granicznych (Tab. 48, Rys. 20). Zasobność gleb w fosfor, potas i magnez jest wysoka (Tab. 50). Wskazuje to na znikomą degradację chemiczną gleb. Są one zagrożone przez erozje wodną. Zasoby kopalin ograniczają się do kruszyw naturalnych, kredy jeziornej i torfu (Rys. 21, Tab. 51-53). Możliwości prowadzenia ich eksploatacji są bardzo ograniczone. Intensywne działania spowodowały uporządkowanie gospodarki odpadami. Stworzono prawidłowe wysypisko odpadów komunalnych, zorganizowano system gromadzenia i wywozu odpadków i zainicjowano prowadzenie segregacji odpadów (Rys. 22). Dla miasta (Rys. 25) i gminy Dzierzgoń (Rys. 26) plany zagospodarowania przestrzennego opracowano w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. Uległy one deaktualizacji. Przedstawiono najważniejsze ustalenia w nich zawarte. Zaprezentowano również ustalenia programowe zawarte w istniejących planach i programach dotyczące zagospodarowania Żuław, obszaru funkcjonalnego "Zielone Płuca Polski" oraz "Ekoregjonu Zalew Wiślany" (Rys. 23, 27, 28). W oparciu o powyższe dane możliwe było opracowanie programu trwałego i zrównoważonego rozwoju gminy Dzierzgoń. Poprzedza go przegląd podstawowych założeń opartych o uchwały Sejmu i Senatu Rzeczpospolitej Polskiej, ustalenia konferencji ONZ "Szczyt Ziemi" w Rio de Janeiro, opublikowaną "Strategię ekorozwoju Polski", zasady ekopolityki rozwoju obszarów wiejskich, czy "drogę do ekorozwoju". Układ programu oparto o zalecenia Agendy-21, koncentrując się na kolejnym przedstawieniu: - zagadnień socjalnych i ekonomicznych (demografia, rozwój osiedli ludzkich, problemy środowiska w procesie decyzyjnym); - ekorozwoju głównych gałęzi gospodarki gminy (rolnictwo, leśnictwo, wydobycie kopalin, przemysł i usługi, rekreacja i turystyka); - ochronie środowiska w strategii ekorozwoju; - instrumentach realizacji strategii ekorozwoju. Największą uwagę poświęcono rolnictwu. Przedstawiono dotychczasowe koncepcje jego rozwoju, uwzględniające ekologizację rolnictwa, plan rozwoju i modernizacji Żuław (wyodrębniający subregion polowy, przemienny i łąkowy), wdrożenie technologii rolnictwa integrowanego oraz dyrektywę nr 2078/92 Unii Europejskiej w sprawie technologii produkcji rolnej chroniących środowisko. Z uwagi na specyfikę produkcji roślinnej w gminie opracowano syntezę wyników szczegółówych badań dotyczących wpływu stosowania monokultur zbóż i rzepaku (rozdział 7.3.1.2.2.) na utrzymanie trwałej produktywności gruntów ornych. W oparciu o spis rolny z 1996 roku przeprowadzono analizę struktury agrarnej i typów gospodarstw indywidualnych mających swoje siedziby w gminie (276) i mieście (57). Spośród 12 (Tab. 57, 58), wydzielonych według powierzchni ogólnej i udziału gruntów ornych w użytkach rolnych, typów scharakteryzowano sześć (G-M) najważniejszych (Tab. 56). Określono największe zagrożenia występujące dla utrzymania trwałej potencjalnej żyzności gleb w gminie. Na tej podstawie opracowano scenariusze rozwoju produkcji rolnej. Niezależnie od typu gospodarstwa decydujące znaczenie dla promowania trwałego i zrównoważonego rozwoju rolnictwa należy przypisać stworzeniu warunków ekonomicznych preferujących opłacalność produkcji zwierzęcej. Jest to element ogólnej polityki rolnej państwa i stanowi klucz do eliminacji ustalonych zagrożeń środowiska. Zakłada się, że wykorzystując bardzo żyzne i nie zdegradowane chemicznie gleby gminy, prowadzona będzie intensywna produkcja rolna, oparta o założenia rolnictwa integrowanego. Uwzględnia to wymóg ochrony środowiska przyrodniczego i zachowania trwałej żyzności gleby. W zależności od uwarunkowań makroekonomicznych (stosunek cen skupu do kosztów produkcji) rzeczywiste zmiany technologii produkcji rolnej będą układały się w przedziale zakreślonym przez dwa scenariusze rozwoju: program optimum i minimum (Tab. 60). Programu wyróżnia 5 celów realizacyjnych obejmujących kształtowanie przestrzeni produkcyjnej, produkcję roślinną i zwierzęcą, obrót i przetwórstwo płodów rolnych oraz infrastrukturę wsi. Przewidziano zwiększenie lesistości gminy do 3,5% jej powierzchni. Wydobycie i przetwórstwo kopalin na obszarze gminy będzie miało bardzo mały zasięg ograniczający się do kruszyw naturalnych i artezyjskich wód podziemnych, ewentualnie również torfu wysokiego i kredy jeziornej. Kluczowe znaczenie dla miasta posiada stworzenie nowego zakła- du(ów) zatrudniającego około 1 000 osób. Możliwości rozwoju rekreacji i turystyki są stosunkowo niewielkie i sprowadzają się głównie do wdrożenia agroturystyki i stworzenia szeregu nowych ofert dla turystów. Przedstawiono konkretne propozycje dotyczące ochrony środowiska (rozdział 7.4.) w zakresie: ochrony przyrody i krajobrazu; - źródeł energii i ochrony atmosfery przed zanieczyszczeniami; - ochrony jakości i wykorzystanie zasobów wodnych; - ochrony powierzchni ziemi, gleb i kopalin; - gospodarki odpadami. Końcowe rozdziały (7.5. i 8.) opisują instrumenty realizacji oraz sposób wdrażania koncepcji ekorozwoju. Uwzględniają możliwości realizacyjne, edukację ekologiczną oraz precyzują najpilniejsze działania ograniczające degradację środowiska w gminie.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.