Różanecznik żółty Rhododendron luteum na Polesiu Wołyńskim

• Autorzy: Dubiel E. , Piorecki J.

Warianty tytułu

EN

The yellow rhododendron Rhododendron luteum in Volhynian Polesie

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Różanecznik żółty Rhododendron luteum Sweet, zwany też azalią pontyjską Azalea pontica L., należy do roślin cieszących się wyjątkowym zainteresowaniem ze strony przyrodników ze względu na rozmieszczenie, ciekawą biologię i walory estetyczne. Do głównych ośrodków występowania tej rośliny należą: Kaukaz, Azja Mniejsza i Polesie Wołyńskie. Liczne badania wskazują, że na Polesiu Wołyńskim różanecznik żółty jest reliktem trzeciorzędowym. W okresie postglacjalnym nastąpiło nieznaczne rozszerzenie zasięgu z ostoi wołyńskiej na tereny sąsiednie, w tym na najbardziej oddalone stanowisko w Woli Zarczyckiej koło Leżajska. Różanecznik żółty na Polesiu Wołyńskim został odkryty w 1795 roku przez Dionizego Miklera, wybitnego ogrodnika, który założył lub przekomponował ponad 60 ogrodów na Wołyniu i Podolu. Główną zasługę w rozpowszechnieniu różanecznika w ogrodach botanicznych i parkach Europy przypisuje się Liceum Krzemienieckiemu (1806-1832), gdzie pracowali wybitni botanicy - Wilibald Besser i Antoni Andrzejowski. Występowanie różanecznika żółtego na Polesiu Wołyńskim pokrywa się dość dokładnie z rozmieszczeniem skał krystalicznych, zazwyczaj płytko zalegających w podłożu. Różanecznik rośnie tu obficie w wilgotnym borze mieszanym Querco roboris-Pinetum i w sosnowym borze bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum. Ze względu na masowe występowanie w obrębie dużej „wyspy” poleskiej i wyjątkową żywotność roślina ta nie znalazła się na liście gatunków chronionych Ukrainy.

EN

Natural localities of the yellow rhododendron Rhododendron luteum Sweet (pontic azalea Azalea pontica L.) occur in the Caucasus, Asia Minor, Volhynia (Ukraine) and on the south-eastern edges of the Alps (Slovenia). The plant was also reported from a natural locality in Poland in Wola Zarczycka near Leżajsk (Fig. 2). Rhododendron luteum was discovered in Volhynian Polesie in 1795 by Dionizy Mikler (McClair), an outstanding Irish-born gardener who spent his adult life in Volhynia. Mikler either established and redesigned over 60 gardens in Volhynia and Podolia, and transformed post-Jesuit gardens in Krzemieniec into a botanical garden. The secondary school in Krzemieniec (1806–1832), which was founded by Tadeusz Czacki and employed such respected and recognised botanists as Wilibald Besser and Antoni Andrzejowski, is credited with the distribution of R. luteum to European gardens. Replanted from the forest to the garden in Krzemieniec, the plant developed so well that its seeds were offered to other gardens in 1812. Seeds were ordered by Germany, France, England, Belgium and other countries (Macko 1951, Szafer 1964a). It seems certain now that R. luteum, which commonly occurs in parks and gardens across many European countries, originates from Volhynian Polesie. A number of 19th- and 20th-century publications reported localities of Rhododendron luteum from Volhynian Polesie and discussed issues related to its origin. Those include studies by A. Rheman (1886), J. Paczoski (1900), M. Raciborski (1909), B. Hryniewiecki (1911), W. Szafer (1923, 1964a), St. Macko (1930) as well as K. Stecki and Cz. Jakubczyk (1932). A large body of data on localities and the ecology of R. luteum was also provided in studies by Ukrainian botanists, for instance M. Kotov (1933), A.I. Barbarič (1953), G.K. Smyk (1973) as well as G.K. Smyk and N.N. Bortnâk (1984). More in-depth investigations on forest communities with Rhododendron luteum have not been conducted so far. The shrub was generally described as closely associated with pine. Phytosociological relevés and observations conducted by us (Dubiel, Piórecki 2010) show that the best development of R. luteum is recorded in the moist mixed forest, Querco roboris-Pinetum (Fig. 5), a slightly worse development is observed in the pine bog forest, Vaccinio uliginosi-Pinetum (Fig. 6), and a considerably worse development is recorded in the oak-lime forest, rarely observed in Polesie. R. luteum is a common plant within its continuous distribution. It can also be found in clear-cut areas, in newly forested sites and ecotones of different types: on the border between forests and meadows, forests and fallow lands, and by roads and forest paths. We did not record R. luteum in typical pine forests, in raised peat bogs and sand dunes, such as in Wola Zarczycka near Leżajsk, during our stay in Volhynian Polesie. A considerable increase in the density of localities of Rhododendron luteum within its continuous distribution has been observed in the last 100 years as new shrubs have occurred at many sites on overgrowing meadows and recently

Słowa kluczowe

PL

Polesie Wolynskie; Rhododendron luteum; rozanecznik zolty; wystepowanie; zbiorowiska lesne

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2011
• Tom: 67
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.175-182,rys.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Dubiel E.

• Instytut Botaniki, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, ul.Kopernika 27, 31-501 Kraków

autor

Piorecki J.

Bibliografia

• Barbaric A.I. 1953. Poširenna rododendrona žovtogo na Ukrainskomu Polissi ta možlivosťi gospodarskogo jogo vikoristanna. Bot. Žurn. AN YRSR 10 (2): 5-60.
• Dubiel E., Piórecki J. 2010. Zbiorowiska leśne z udziałem Rhododendron luteum Sweet na Polesiu Wołyńskim. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 17 (1): 95-108.
• Hryniewiecki B. 1911. Różaneczniki w Polsce. Ziemia, 6.
• Kornaś J., Medwecka-Kornaś A. 2002. Geografia roślin. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
• Kotov M. 1933. Botaničeskaa ekskursia v rajon massovogo proizrastania Azalea pontica L. v Ukrainskoe Zandrovoe Polese. Bot. Žurn. AN SSSR 18.
• Kozăkov A.S., Ivčenko I.S. 1983. K poznaniů genezisa Rhododendron luteum (Ericaceae). Bot. Žurn. 68 (2): 1067-1073.
• Macko S. 1928. W sprawie ochrony azaleji pontyjskiej na Wołyniu. Rocz. Pol. Tow. Dendrolog. (Lwów) II: 1-5.
• Macko S. 1930. Badania nad geograficznym rozmieszczeniem i biologią azalji pontyjskiej w Polsce. Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. PAU 69, Dz. B: 167-225.
• Macko S. 1951. Zielina, czyli azalia pontyjska. Chrońmy Przyr. Ojcz. 5 (6): 3-12.
• Majka W. 1928. Kilka słów o stanie zieliny (Azalea pontica) w Woli Zarzyckiej pod Leżajskiem. Ochr. Przyr. 8: 121-122.
• Mayer E. 1958. Rhododendron luteum Sweet na Jugovzhodnem Obroju Alp. Rozprawe. Dissertationes IV Slov. Acad. Znan. In Umet. Ljubljana.
• Melnik V.I. 2000. Redkie vidy flory ravninnyh lesov Ukrainy. Akad. Nauk Ukrainy, Kiev.
• Melnik V.I. 2008. Sad Volins’kih Afin. K.: Fitosociocentr.
• Paczoski J. 1900. O formacyach roślinnych i o pochodzeniu flory poleskiej. Pam. Fizjograf. 16, Dział III-1: 3-156.
• Raciborski M. 1910. Azalea pontica im Sandomierer Wald und ihre Parasiten. Bull. Acad. Pol. Sc. Kraków: 3-391.
• Rheman A. 1886. Kotlina Prypeci i błota pińskie. Ateneum.
• Rodiczkin L., Rodiczkina O. 1995. Parki Dionizego Miklera na Podolu i Wołyniu. Teka Kom. Urbanistyki i Architektury 27: 135-145.
• Smyk G.K. 1973. Osoblivosti poširenna rododendrona žovtogo (Rhododendron luteum Swet) na Slovačans’ko-Obruc’komu kraži. Ukr. Bot. Žurn. 31 (3): 364-366.
• Smyk G.K., Bortnak N.N. 1984. Dubovo-rododendronovye lesa Quercetea (petraeae) rhododendrosa (lutei) na Slovečansko-Ovručkom kraže. Bot. Žurn. 69 (4): 525-527.
• Stecki K., Jakubczyk C. 1932. Występowanie azalji pontyjskiej (Azalea pontica L.) na Wołyniu i Polesiu w związku z rozmieszczeniem skał krystalicznych masywu Wołyńsko-Ukraińskiego. Acta Soc. Bot. Pol. 9. Supp.: 13-34.
• Sychowa M. 1962. Rozmieszczenie geograficzne różanecznika żółtego w świetle najnowszych badań. Wiad. Bot. 6 (1): 73-75.
• Szafer W. 1923. Trzeciorzędowe rośliny górskie na wale scytyjskim w obrębie ostoi wołyńsko-podolskiej. Acta Soc. Bot. Pol. 1 (2): 97-119.
• Szafer W. 1954. Plioceńska flora okolic Czorsztyna i jej stosunek do plejstocenu. Pr. Inst. Geol. 11: 1-238.
• Szafer W. 1964a. Azalia pontyjska - najpiękniejsza roślina Polski. Z teki przyrodnika. PW „Wiedza Powszechna”, Warszawa: 168-171.
• Szafer W. 1964b. Ogólna geografia roślin. PWN, Warszawa: 433.
• Zarzycki K. 2001. Rhododendron luteum Sweet Różanecznik żółty. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin, PAN Kraków.