Zróżnicowanie mącznicy lekarskiej (Arctostaphylos uva-ursi (L.) SPRENG.) w północno-zachodniej Polsce

• Autorzy: Forycka A. , Buchwald W.

Warianty tytułu

EN

Variability of bearberry Arctostaphylos uva-ursi (L.) SPRENG. in the north-west region of Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi (L.) SPRENG.) jest krzewinką z rodziny Ericaceae, podlegającą w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej. Zbadano i porównano wybrane cechy morfologiczne i chemiczne roślin mącznicy w stanie naturalnym na 9 stanowiskach z rejonu północno-zachodniej Polski. W celu oceny zmienności morfologicznej wykonano pomiary liści obejmujące długość, szerokość i kąt rozwarcia blaszki liściowej. Obliczono proporcję długości liścia do jego szerokości (wskaźnik kształtu blaszki liściowej) oraz wskaźnik powierzchni liścia. W surowcu mącznicy oznaczono zawartość arbutyny metodą zalecaną przez Farmakopeę Polską VIII. Otrzymane wyniki analizowano w odniesieniu do zbadanych parametrów gleby na stanowiskach (ciężar objętościowy, odczyn gleby, zawartość makroelementów). Stwierdzono występowanie zmienności w wielkości i kształcie liści mącznicy. Zawartość pochodnych hydrochinonu, w przeliczeniu na arbutynę była zróżnicowana, najniższa wynosiła 10,35%, a najwyższa 14,40% suchej masy. Przeprowadzona analiza danych nie wykazała istotnych zależności między badanymi cechami morfologicznymi a zawartością arbutyny w roślinach. Wykazano natomiast, że wskaźnik powierzchni liścia jest skorelowany z ciężarem objętościowym gleby, natomiast szerokość liścia jest dodatnio skorelowana z odczynem gleby. Wszystkie badane próby spełniają wymagania określone przez Farmakopeę Polską VIII - zawierają bowiem powyżej 8,0% arbutyny i stanowią wartościowy surowiec zielarski.

EN

Arctostaphylos uva-ursi is a protected dwarf shrub belonging to Ericaceae family. Selected morphological and chemical traits of leaves were investigated and compared. The research material originated from nine different localities of Arctostaphylos uva-ursi occurring in the north-west of Poland. With the aim of estimating morphological variability of Arctostaphylos uva-ursi, some measurements such as the length and width of the leaf and the dilation angle of the leaf blade were taken. The ratio of the leaf length to its width (shape area index) and surface area index were also calculated. The analytical method of identifying the arbutine content was worked out according to the research method advised by Polish Pharmacopeia (edition VIII, 2008). All the results were analysed with reference to soil conditions (soil volume weight, soil reaction, macroelement content). Among different Arctostaphylos uva-ursi localities, the variability of the leaves was confirmed but the biggest range of variations was found in the surface area index and the leaf shape index. In the dried mass of raw material, the derivatives of the hydrochinon content expressed in arbutine ranged from 10.35% to 14.40%. The data analyses of morphological features and arbutine content did not show a significant relation, while the width of the leaf was positively correlated with soil reaction and the surface area index was correlated with the soil volume. The collected Arctostaphylos uva-ursi plants comprised valuable herbal raw material in compliance with Polish Pharmacopeia. In all plants, the arbutine content was above 8.0%.

Słowa kluczowe

PL

Arctostaphylos uva-ursi; cechy morfologiczne; macznica lekarska; rosliny lecznicze; sklad chemiczny; stanowiska naturalne; warunki siedliskowe; zmiennosc cech; zroznicowanie chemiczne; zroznicowanie morfologiczne

EN

Arctostaphylos uva-ursi; morphological trait; bearberry; medicinal plant; chemical composition; natural site; habitat condition; trait variability; chemical differentiation; morphological differentiation

• Wydawca: -
• Czasopismo: Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych
• Rocznik: 2010
• Tom: 555
• Opis fizyczny: s.181-189,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Forycka A.

• Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, ul.Wojska Polskiego 71 B, 60-630 Poznań

autor

Buchwald W.

Bibliografia

• Browicz K. (red.) 1972. Arctostaphylos uva-ursi L. - Mącznica lekarska, w: Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce. Z. 11, PWN, Warszawa: 23-28.
• Brzeg A. 1989. Przegląd systematyczny zbiorowisk okrajkowych dotąd stwierdzonych i mogących występować w Polsce. Fragm. Flor. et Geobot. 34(3-4): 385-424.
• Ciosek T.M. 2000. Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. i wrzosowiska mącznicowe Arctostaphylo-Callunetum R. Tx. et Prsg 1949 w Polsce środkowowschodniej na tle ich zróżnicowania w Polsce. Rozprawa naukowa nr 65, Siedlce: 82 ss.
• Farmakopea Polska VIII. 2008. Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa. Tom III: 3178-3179.
• Gawłowska J. 1965. Badania nad morfologią i biologią mącznicy lekarskiej Arctostaphylos uva-ursi L. oraz sposobami jej ochrony. Ochr. Przyr. R 31. PAN, Kraków: 7-51.
• Kozłowski J., Buchwald W., Szczyglewska D., Forycka A. 2001. Badania zasobów naturalnych roślin leczniczych objętych w Polsce ochroną prawną. Cz. VI. Mącznica lekarska. Wiadomości Zielarskie 9: 15.
• Malinowska H. 1991. Selekcja i rozmnażanie mącznicy (Arctostaphylos sp.). Praca doktorska, Poznań, Akademia Rolnicza, Wydział Ogrodniczy: 168 ss.
• Matuszkiewicz W. 2006. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 537 ss.
• Ożarowski A., Jaroniewski W. 1987. Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa: 250-252.
• Werdyn L. 1964. Materiały do rozmieszczenia Arctostaphylos uva-ursi L. na Niżu Polskim. Badania fizjograficzne nad Polską Zachodnią 14: 127-143.
• Zając A., Zając M. (red.) 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Wyd. Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 69.
• Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. 2002. Ecological indicator values of vascular plant of Poland. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. W. Szafer Inst. of Botany, Polish Academy of Sciences. Kraków: 26.