Early Cretaceous multituberculates from Mongolia and a comparison with Late Jurassic forms

• Autorzy: Kielan-Jaworska Z. , Dashzeveg D. , Trofimov B. A.

Warianty tytułu

PL

Wczesno-kredowe multituberkulatyz Mongolii i porównanie z formami jurajskimi

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

A collection of multituberculates consisting of 68 specimens (teeth or their fragments and jaw fragments) from the ?Aptian or Albian Khovboor Beds in the Gobi Desert is described. It contains four species: Eobaatar magnus gen. n., sp. n., and E. minor sp. n. (assigned to the Eobaataridae nov. in Taeniolabidoidea), Monobaatar mlmicus gen. n., sp. n., (assigned to the family incertae sedis) and Arginbaatar dimitrievae Trofimov (assigned to the Arginbaataridae in ?Plagiaulacoidea). For E. magnus and A. dimitrievae upper and lower elements are matched, E. minor is based on lower teeth, M. mimicus on upper teeth. Both the Eobaataridae and Arginbaataridae have five upper and three lower premolars. Eobaataridae has lower incisor with limited enamel band and P₄ parallel-sided with single basal cusp; it is in some respects intermediate between the Plagiaulacidae and Late Cretaceous Taeniolabidoidea. Arginbaataridae has lower incisor completely covered with enamel. It is highly specialized in the structure of P₄, which is only partly covered with enamel and rotated during ontogeny; on the other hand, it retains primitive features: upper canine and double infraorbital foramen. Both the Eobaataridae and Arginbaataridae have gigantoprismatic enamel. If gigantoprismatic enamel made its appearance only once in multituberculate evolution, one should expect that both families share a common ancestor, which would be a plagiaulacid. Some Late Jurassic and Early Cretaceous British and Late Jurassic North American multituberculates are figured for comparison. It is demonstrated that Ctenacodon has two infraorbital foramina. The systematic position of some Вolodon species is discussed.

PL

W pracy opisano kolekcje wczesno-kredowych multituberkulatów z Mongolii (?Apt lub Alb, miejscowość Howbur, somon Guczin Us, na pustyni Gobi), znajdujące się w zbiorach Instytutu Paleontologicznego Akademii Nauk ZSRR w Moskwie, oraz Instytutu Nauk Geologicznych Akademii Nauk Mongolskiej Republiki Ludowej w Ułan Bator. Kolekcje te obejmują łącznie 68 okazów pojedynczych zębów, bądź fragmentów szczęk z zębami. W zespole z Howbur wyróżniono cztery gatunki multituberkulatów: Eobaatar magnus gen. n., sp. n. i Eobaatar minor gen. n., sp. n. (zaliczone do nowej rodziny Eobaataridae w obrębie podrzędu Taeniolabidoidea), Monobaatar mimicus gen. n., sp. n. (którego przynależność rodzinowa nie została rozpoznana), oraz Arginbaatar dimitrievae Trofimov (zaliczony do rodziny Arginbaataridae Hahn i Hahn, w podrzędzie ?Plagiaulacoidea). Mimo że w badanym materiale górne i dolne szczęki oraz zęby nie zostały znalezione razem, w przypadku gatunków Eobaatar magnus i Arginbaatar dimitrievae zrekonstruowano, z zastrzeżeniem naturalne zestawy dolnych i górnych zębów, w oparciu o wielkość, typ ornamentacji, oraz częstość występowania, chociaż z powodu małej liczby okazów nie można było zastosować metod statystycznych. Pozostałe gatunki: Eobaatar minor został ustalony na dolnych zębach, zaś Monobaatar mimicus na górnych. Nie jest wykluczone, że Eobaatar minor i Monobaatar mimicus są konspecyficzne. Zarówno Eobaataridae, jak i Arginbaataridae mają po pięć górnych i po trzy dolne zęby przedtrzonowe (tak jak u późno-jurajskich Plagiaulacidae), ponadto Eobaataridae mają na dolnym siekaczu emalię ograniczoną tylko do dolnej powierzchni (tak jak u Taeniolabidoidea), oraz P₄ o przednich i tylnych krawędziach równoległych, z jednym guzkiem bazalnym, (gdy u późno-jurajskich Plagiaulacidae P₄ ma równoległe krawędzie i szereg guzków bazalnych, a dolny siekacz jest kompletnie pokryty emalią). Tak więc Eobaataridae wykazują cechy przejściowe między późno-jurajskimi Plagiaulacidae oraz późno-kredowymi i trzeciorzędowymi Taeniolabidoidea. Rodzina ta została zaliczona do Taeniolabidoidea ze względu na ograniczoną emalię na dolnym siekaczu, co jest cechą synapomorficzną Taeniolabidoidea (Sloan i Van Valen 1965). Rodzina Arginbaataridae wykazuje mieszaninę cech wysokiej specjalizacji i cech prymitywnych. Dolne siekacze są tu kompletnie pokryte emalią; występują dwa otwory podoczodołowe, oraz przypuszczalnie zachował się górny kieł. Te dwie ostatnie cechy są plezjomorficzne i zostały dotychczas stwierdzone u multituberkulatów w późnojurajskiej rodzinie Paulchoffatiidae (należącej do podrzędu Plagiaulacoidea). Z drugiej strony Arginbaataridae wykazują wysoką specjalizację w budowie P₄, który jest bardzo duży, wachlarzowatego kształtu, pozbawiony guzków bazalnych, oraz (jedyny przypadek wśród multituberkulatów) jest tylko częściowo pokryty emalią. Na podstawie serii zachowanych żuchw z zębami, oraz stopnia starcia zębów, wykazano że P₄ podczas rozwoju ontogenetycznego przesuwał się rotacyjnie do przodu na miejsce niewielkich P₃ i P₂, które ulegały starciu i resorbcji. Tego typu rotacja zębów nie była dotychczas znana u multituberkulatów. Zarówno u Arginbaataridae jak i u Eobaataridae występuje gigantopryzmatyczna struktura emalii (Fosse et al. 1985) charakterystyczna dla podrzędu Taeniolabidoidea, oraz dla rodziny Cimolomyidae o nieustalonej przynależności do podrzędu. Jeżeli gigantopryzmatyczna struktura emalii powstała w ewolucji multituberkulatów tylko raz, należy przyjąć że Arginbaataridae i Eobaataridae pochodzą od wspólnego przodka, którym byłby zapewne przedstawiciel jurajskiej rodziny Plagiaulacidae. Dla porównania w pracy zilustrowano pewne późno-jurajskie multituberkulaty z Wielkiej Brytanii i z Ameryki Północnej. Praca została wykonana w ramach problemu CPBP 04.03 oraz planu o współpracy naukowej między Polską Akademią Nauk i Akademią Nauk ZSRR (30.4) oraz Akademią Nauk Mongolskiej Republiki Ludowej.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1987
• Tom: 32
• Numer: 1-2
• Opis fizyczny: p.3-47,fig.,ref.

Twórcy

autor

Kielan-Jaworska Z.

• Paleontologisk Museum, Universitet Oslo, Sars Gate 1, N-0562 Oslo 5, Norway

autor

Dashzeveg D.

• Department of Palrontology and Stratigraphy, Geological Institute, Mongolian Academy of Sciences, Ulan Bator, Mongolian People's Republic

autor

Trofimov B. A.

• Peleontological Institute, USSR Academy of Sciences, Profsojuznaja 113, 117321 Moskva V-321, USSR

Bibliografia

• ARCHIBALD, J. D. 1982. A study of Mammalia and geology across the Cretaceous-Tertiary boundary in Garfield County, Montana. — Univ. California Publ. Geol. Sci., 122, XVI+286 pp.
• [BIELIAJEVA, E. I., TROFIMOV, B. A. and RESHETOV, B. J.] БЕЛЯЕВА, E. И., ТРОФИМОВ, Б. A., РЕШЕТОВ, Б. Ю. 1974. Основные этапы эволюции млекопитающих в позднем Мезозое-Палеогене Центральной Азии. In: Н. Н. Крамаренко (ред.), Фауна и биостратиграфия Мезозоя и Кайнозоя Монголии. — Тр. совм. Сов.-Монг. nалеонт. эксп., 1, 19—45.
• CARLSON, S. J. and KRAUSE D. W. 1985. Enamel ultrastructure of multituberculate mammals: an investigation of variability. — Contr. Mus. Paleont. Univ. Michigan, 23 (1), 1—50.
• CLEMENS, W. A. Jr. 1963a. Wealden mammalian fossils. — Palaeontology, 6 (1), 55—69.
• CLEMENS, W. A. Jr. 1963b. Fossil mammals from the type Lance Formation Wyoming. Part I. Introduction and Multituberculata. — Univ. Calif. Publ. Geol. Sci., 48, VI+ 105 pp.
• CLEMENS, W. A. Jr. and KIELAN-JAWOROWSKA, Z. 1979. Multituberculata. In: J. A. Lillegraven, Kielan-Jaworowska, Z. and Clemens, W. A. (eds.), Mesozoic mammals: the first two-thirds of mammalian history. 99—149, University California Press, Berkeley.
• CLEMENS, W. A. Jr. and LEES, P. M. 1971. A review of English Cretaceous mammals. In: D. M. Kermack and K. A. Kermack (eds.), Early mammals. — Zool. J. Linn. Soc., 50, Suppl. 1, 117—130, London.
• CLEMENS, W. A. Jr., LILLEGRAVEN, J. A., LINDSAY, E. H. and SIMPSON, G. G. 1979. Where, when and what — a survey of known Mesozoic mammal distribution. In: J. A. Lillegraven, Z. Kielan-Jaworowska and W. A. Clemens (eds.), Mesozoic mammals: the first two-thirds of mammalian history. 7—58. Univ. California Press, Berkeley.
• CRUSAFONT-PAIRÓ, M. and ADROVER, R. 1966. El primer mamifero del Mesozoico Espanol. — Publ. Catedra Pal. Univ. Barcelona, 13, 28—33.
• CRUSAFONT-PAIRÓ, M. and GIBERT, J. 1976. Los primeros multituberculados de Espana. Nota preliminar. — Acta Geol. Hispanica, 11 (3), 57—64.
• FOSSE, G., KIELAN-JAWOROWSKA, Z. and SKAALE, S. G. 1985. The microstructure of tooth enamel in multituberculate mammals. — Palaeontology, 23 (3), 435—449.
• HAHN, G. 1969. Beiträge zur Fauna der Grube Guimarota Nr. 3. Die Multituberculata. — Palaeontographica, Abt. A, 113, 100 pp.
• HAHN, G. 1971. The dentition of the Paulchoffatiidae (Multituberculata, Upper Jurassic).— Memória Serv. Geol. Portugal, (N.S.) 17, 7—39.
• HAHN, G. 1977. Neue Schädel-Reste von Multituberculates (Mamm.) aus dem Malm Portugals. — Geologica et Palaeontologica, 11, 161—186.
• HAHN, G. 1978. Neue Unterkiefer von Multituberculates aus dem Malm Portugals.— Ibidem, 12, 177—212.
• HAHN, G. 1985. Zum Bau des Infraorbital-Foramens bei den Paulchoffatiidae (Multituberculata, Ober-Jura). — Berliner Geowiss. Abh. (A), 60, 5—27.
• HAHN, G. and HAHN, R. 1983. Multituberculata. In F. Westphal (ed.) Fossilium Catalogus, I Animalia, pars 127. Kugler Publ. 409 pp., Amsterdam.
• JOHNSTON, P. A. and FOX, R. C. 1984. Paleocene and Late Cretaceous mammals from Saskatchewan, Canada. — Palaeontographica, Abt. A, 86 (1—6), 163—222.
• KIELAN-JAWOROWSKA, Z. 1970. New Upper Cretaceous multituberculate genera from Bayn Dzak, Gobi Desert. In: Z. Kielan-Jaworowska (ed.), Results Polish-Mongolian Palaeont. Expeds. II. — Palaeont. Polonica, 21, 35—49.
• KIELAN-JAWOROWSKA, Z. 1971. Skull structure and affinities of the Multituberculata. In: ibidem, III.— Ibidem, 25, 5—41.
• KIELAN-JAWOROWSKA, Z. 1974. Multituberculate succession in the Late Cretaceous of the Gobi Desert (Mongolia). — In: ibidem, V. — Ibidem, 30, 23—44.
• KIELAN-JAWOROWSKA, Z. and DASHZEVEG, D. 1978. New Late Cretaceous mammal locality in Mongolia and a description of a new multituberculate. — Acta Palaeont. Polonica, 23, 2, 115—130.
• KRAUSE, D. W. 1977. Paleocene multituberculates (Mammalia) of the Roche Percée local fauna, Ravenscrag Formation, Saskatchewan, Canada. — Palaeontographica, Abt. A, 159, (1/3), 1—36.
• KRAUSE, D. W. 1982a. Multituberculates from the Wasatchian land-mammal age, Early Eocene, of Western North America. — J. Paleontology, 56, 2, 271—294.
• KRAUSE, D. W. 1982b. Jaw movement, dental function, and diet in the Paleocene multituberculate Ptilodus. — Paleobiology, 8, 3, 265—281.
• KRAUSE, D. W. and BAIRD, D. 1979. Late Cretaceous mammals east of the North American western interior seaway. — J. Paleontology, 53, 3, 562—565.
• NOVACEK, M. and CLEMENS, W. A. 1977. Aspects of intrageneric variation and evolution of Mesodma (Multituberculata, Mammalia). — J. Paleontology, 51, 4, 701—717.
• PATTERSON, B. 1951. Early Cretaceous mammals and evolution of mammalian molar teeth. — Fieldiana (Geology), 13, 1, 1—105.
• SIMPSON, G. G. 1928. A catalogue of the Mesozoic mammalia in the Geological Department of the British Museum. — British Museum (Natural History), Oxford Univ. Press, X 4-215, London.
• SIMPSON, G. G. 1929. American Mesozoic Mammalia. — Mem. Peabody Mus. Yale Univ., 3 (1), XV+235, New Haven.
• SLAUGHTER, B. 1965. A therian from the lower Cretaceous (Albian) of Texas. — Postilla, 93, 1—18.
• SLOAN, R. E. and VAN VALEN, L. 1965. Cretaceous mammals from Montana. — Science, 148, 220—227.
• [TROFIMOV, В. А.] ТРОФИМОВ, Б. A. 1980. Multituberculata и Symmetrodonta из нижнего Мела Монголии. — Докл. АН СССР, 243, 1, 213—216.