PL
Phacopidae fameńskie, opisane w niniejszej pracy, zostały zebrane przez Dr Z. Kielan w następujących miejscowościach: Kadzielnia , Psiarnia , Herby (dzielnice Kielc), oraz Łagów , Gałęzice, Kowala i Jabłonna koło Borkowa (fig.1) i przekazane autorce do opracowania. Wszystkie te punkty położone są na południe od nasunięcia Świętokrzyskiego i zgrupowane w dwóch odrębnych faunistycznie i litologicznie regionach: I. synklinorium centralne (kielecko-łagowskie), II. Synklina gałezicko-daleszycka. Famen w synklinorium centralnym wykształcony jest w postaci ponad 100-metrowej serii osadów łupkowo-wapiennych o szaro-żółtawym zabarwieniu. Fauna trylobitowa jest dość obfita; są to wylącznie trylobity ślepe z rodziny Phacopidae : Trimerocephalus caecus (Gurich), Trim. mastophtalmus (Reinh. Richter), Trim.polonicus n. sp ., Dianops typhlops (Gurich ), Dianops? trifolius n. sp.,Ductina ductifrons R. & E. Richter. Charakterystyczny tu jest zupełny brak trylobitów z rodziny Proetidae. Osady tego typu wykształcone są w następujących punktach: Kadzielnia - Famen spoczywa tu na wapieniach franu ; są to łupki margliste przewarstwiane wapieniami. Tworzą one gruby kompleks z fauną trylobitów i małżów oraz źle zachowanych klimenii. Według J . Czarnockiego ( 1948 ) są tu reprezentowane warstwy cheilocerasowe i klimeniowe. Spośród Phacopidae wystepują: Trimerocephalus caecus (Gurich), Trim. mastophtalmus (Reinh. Richter), Trim. polonicus n.sp ., Dianops? trifolius n. sp . Psiarnia-Famen jest tu wykształcony również w postaci łupków marglistych przewarstwionych wapieniami. Phacopidae reprezentowane są przez : Phacops granulatus (Munster ), Dianops typhiops (Gurich), Ductina ductifrons (R. & E. Richter). Herby - W drodze prowadzącej do Czarnowa odslaniają się czarne wapienie,w których spotyka się Dianops typhlops (Gurich). Łagów- Odsłonięcia famenu wystepują na północnym krańcu miasteczka, w zboczu doliny rzeczki Łagowicy. Są to silnie bitumiczne osady łupkowo-wapienne.W ciemnoszarych wapieniach klimeniowych znajduje się niekiedy wielkie nagromadzenie pancerzy Trimerocephalus caecus (Gurich) i nieliczne Trim. mastophtalmus:(Reinh. Richter). Z innych Phacopidae cytowano tu Dianops typhlops (Gurich). Wykształcenie famenu w Łagowie odbiega nieco od typowego łupkowo -wapiennego,gdyż przeważają tu wapienie, łupków zaś jest mniej . Zespół faunistyczny jest tu także odmienny: oprócz bardzo licznych Phacopidae, są tu trylobity z rodziny Proetidae. Famen w synklinie gałęzicko - daleszyckiej wykształcony jest w facji wapiennej. Są to wapienie szare, często o zabarwieniu czerwonym, o miąższosci nie przekraczającej 30m. Fauna ich jest bardzo bogata i dobrze zachowana. Spośród Phacopidae występują tu tylko dwa gatunki; są to formy mające oczy: Phacops granulatus (Munster) i Ph.wedekindi wedekindi R. & E. Richter; natomiast Proetidae,których niemal zupełnie brak w synklinorium centralnym, są tu bardzo liczne. Osady fameńskie typu wapiennego występują w następujących punktach: Gałęzice - Brak tu franu, famen zaś spoczywa bezpośrednio i prawie zgodnie na wapieniach amfiporowych żywetu. Jest on wykształcony w postaci twardych wapieni o zabarwieniu ciemnoszarym, różowym, czekoladowym i zielonkawym. Według Czarnockiego (1928) brak tu poziomu cheilocerasowego, a górny famen obejmuje wszystkie poziomy klimeniowe, łącznie z woklumeriowym oraz gattendorfiowym,należącym już do dolnego karbonu. Fauna jest bardzo bogata i doskonale zachowana; zawiera ona goniatyty, klimenie, ortocerasy, brachiopody, małże, trylobity,szczątki ryb. Spośród Phacopidae występuje Phacops granulatus (Munster). Wskutek wyklinowania się pewnych warstw miaższość w poszczególnych odkrywkach w samych Gałęzicach waha się od 3 do 7 m. Kowala - Famen wykształcony tu jest także w postaci wapieni, często czerwono zabarwionych , gruzłowatych, leżących na wapieniach franu. Według Czarnockiego (1957) występują tu wszystkie poziomy klimeniowe. Spośród Phacopidae występują: Dianops typhlops (Gurich) i Ph. wedekindi wedekindi R. & E. Richter. Wyżej leżą łupki dolnego karbonu. Jablonna k.Borkowa - Famen został tu odkryty przez Czarnockiego po II wojnie światowej. W roku 1949 prowadził on tu prace geologiczne, których wyniki nie zostały jednak opublikowane. Famen zalega tu na wapieniach franu; jest to, podobnie jak i w Kowali, kompletna seria, zaczynająca się od warstw cheilocerasowych i prawdopodobnie ze wszystkimi poziomami klimeniowymi. Są to wapienie o czerwonym, szarym- a w warstwach interpretowanych przez Czarnockiego jako woklumeriowe - seledynowym zabarwieniu. Fauna bardzo bogata. Miąższość około 30 m. Spośród Phacopidae występuje tylko Phacops granulatus (Munster). Przedstawiciele tego gatunku, występujący w niższych poziomach klimeniowych, to osobniki o małych, kilkumilimetrowych cefalonach. Ten sam gatunek z seledynowych wapieni woklumeriowych osiąga rozmiary cefalonu dochodzące do 18 mm. Nad osadami famenu leżą łupki dolnego karbonu. Wśród opisanych przez autorkę Phacopidae famenskich w wymienionych wyżej punktach wystepują trzy gatunki, znane już przedtem z Gór Świętokrzyskich : Phacops granulatus (Munster) Trimerocephalus caecus (Gurich) Dianops typhlops (Gurich) a także dotychczas w Polsce nie znajdowane: Phacops wedekindi wedekindi R. & E. Richter Trimerocephalus mastophtalmus (Reinh. Richter) Ductina ductifrons (R. & E. Richter). Do tego dochodzą dwa nowe gatunki: Trimerocephalus polonicus n. sp, Dianops? trifolius n. sp. Poniżej przytoczone są krótkie diagnozy gatunków nowych. Trimerocephalus polonicus n. sp, (fig.5; pl. III, fig. 1, 2 a-c) Holotypus: I. G. 169. II. 12, cefalon, fig. 5 i pl. III, fig . 2 a-c. Stratum typicum: famen, warstwy klimeniowe. Locus typicus: Kadzielnia , Góry Świętokrzyskie, Polska. Derivatio nominis: polonicus - opisany z Polski. Diagnoza. - Zarys cefalonu węższy niż półkole; glabella z przodu silnie zaostrzona; bruzdy grzbietowe lekko wygięte, wklęsłe na zewnątrz, kąt ich bardzo zmienny (51- 80° ); na pól- ksieżycowatym limbusie przednim podłużne wgłębienie ; szew twarzowy przecina policzek przy przednim jego kącie ; ornamentacja cefalonu w postaci dość dużych w stosunku do wymiarów cefalonu guzków, rzadko rozmieszczonych: po bokach międzypierścienia dwa guzki. Toraks i pygidium nieznane. Dianops ? trifolius n.sp. (fig.6 ; pl. IV, fig.2, 3) Holotypus: I. G. 169. II . 106, cefalon, fig. 6 i pl. IV, fig.2. Stratum typicum: famen, warstwy cheilocerasowe. Locus typicus: Kadzielnia, Góry Świętokrzyskie, Polska. Derivatio nominis: trifolius - cefalon ma kształt liścia koniczyny (Trifolium). Diagnoza.- Zarys cefalonu przypominający trójpłatowy liść koniczyny; glabella z przodu spłaszczona, dwa razy szersza niż u podstawy, jej boczne kąty lekko ścięte ; limbus przy tylnym kącie policzkowym przeszło dwa razy szerszy niż przy przednim, przy ujściu bruzd grzbietowych wgięty do wnętrza . Toraks i pygidium nieznane.