Żelazo - niezbędny składnik pokarmowy

• Autorzy: Mekus M. , Respondek W.

Warianty tytułu

EN

Iron - an essential nutrient

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Żelazo jest pierwiastkiem odgrywającym szczególnie ważną rolę w ludzkim organizmie. Jest ono niezbędne do prawidłowego przebiegu podstawowych procesów życiowych, między innymi do transportu i magazynowania tlenu. Nawet niewielkie niedobory żelaza mogą upośledzić funkcjonowanie całego organizmu człowieka. W pierwszej części artykułu opisano metabolizm żelaza i jego funkcje w organizmie. Druga część pracy dotyczy czynników żywieniowych, jakie mają wpływ na bioprzyswajalność żelaza i stan odżywienia organizmu tym pierwiastkiem.

EN

Iron is an element that plays a particularly important role in the human body. It takes part in fundamental life processes. The transport and storage of oxygen depends on the proper iron content in the body. Even mild iron deficiency may impair the functioning of the human body. In the first part of the article the iron metabolism and its functions in the body are described. The second part deals with dietary factors that affect the bioavailability of iron and nutritional status of this element.

Słowa kluczowe

PL

zywienie czlowieka; skladniki pokarmowe; zelazo; metabolizm czlowieka; biodostepnosc; transport tlenu; niedobor zelaza; choroby czlowieka

• Wydawca: -
• Czasopismo: Żywienie Człowieka i Metabolizm
• Rocznik: 2013
• Tom: 40
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.16-29,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Mekus M.

• Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii, Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie, ul.Powsińska 61/63, 02-903 Warszawa

autor

Respondek W.

• Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii, Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie, ul.Powsińska 61/63, 02-903 Warszawa

Bibliografia

• 1. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. Nowelizacja. Warszawa, PZWL, IŻŻ, 2012.
• 2. Podolak-Dawidziak M., Solnica B.: Badania w niedokrwistościach. [w:] Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. P. Gajewski (red.), Kraków, Medycyna Praktyczna, 2012, 1548-1558.
• 3. Stalińska H., Wolańska D.: Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy Żyw. Człow. Metab., 2012, 39, 3, 221-231.
• 4. Ziemlański Ś.: Podstawy prawidłowego żywienia człowieka. Zalecenia żywieniowe dla ludności w Polsce. Warszawa, Instytut Danone, 1998.
• 5. Baranowski W.J.: Wchłanianie żelaza - nieznane właściwości mucyn żołądkowych. Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2005, 7, 4, 281-284.
• 6. Ochocka M., Matysiak M.: Niedokrwistość wieku dziecięcego. Warszawa, PZWL, 2000.
• 7. Zapobieganie i leczenie niedoboru żelaza - cz. I. Aktualne zalecenia Centers for Disease Control. Medycyna Praktyczna Pediatria 2000, 6, 95-110.
• 8. Ziemlański Ś. (red.). Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy. Warszawa, PZWL, 2001.
• 9. Kamer B., Dółka E., Świątkowska E. i wsp.: Niedokrwistość z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci na podstawie obserwacji własnych. Przegl. Ped. 2006, 36, 3, 215-217.
• 10. Karney A.: Ferrytyna - wskaźnik ustrojowy zasobów żelaza. Ped. Pol. 2009, 84, 4, 362-366.
• 11. Ziemlański Ś.: Niedokrwistość a żywienie. Kwartalny Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dietetyki, 1998, czerwiec-wrzesień, 20-36.
• 12. Tobiasz-Kałkun N., Hejda G., Socha J.: Niedożywienie u kobiet w ciąży, [w:] Niedożywienie a zdrowie publiczne, cz.2. P. Januszewicz, A. Mazur, J. Socha (red.). Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego 2011, 118-134.
• 13. Oexle H., Gnaiger E., Weiss G.: Iron-dependent changes in cellular energy metabolism: influence on citric acid cycle and oxidative phosphorylation. Biochimica et Biophysica Acta (BBA) – Bioenergetics. 1999, 1413, 99-107.
• 14. Beard J.L., Borel M.J., Derr J.: Impaired thermoregulation and thyroid function in iron-deficiency anemia. Am. J. Clin. Nutr. 1990, 52, 813-819.
• 15. Cinemre H., Bilir C., Gokosmanoglu F., Bahcebasi T.: Hematologic Effects of Levothyroxine in Iron-Deficient Subclinical Hypothyroid Patients: A Randomized, Double-Blind, Controlled Study. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2009, 94, 151-156.
• 16. Ward R.J., Taylor D.L., Corte L.D., et al.: Iron and the immune system. Basic Neurosciences, Genetics and Immunology - Review Article. 2011, 118, 315-328.
• 17. Tęgowska E.: Rola żelaza w procesach immunologicznych. Post. Hig. Med. Dośw. 1992, 46, 4, 361-379.
• 18. Rafalski H.: Współczesne pojmowanie molekularnej, metabolicznej i klinicznej roli żelaza w kształtowaniu zdrowia. Żyw. Człow. Metab., 1994, 21, Supl. 111-131.
• 19. Aggett P.: Iron metabolism and need in elary childhood: do we know enough? J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2002, 34, 337-345.
• 20. Malczewska-Lenczowska J.: Ocena stanu odżywienia żelazem - trudności w diagnozowaniu niedoboru żelaza u sportowców. Żyw. Człow. Metab. 2007, 34, 5, 1539-1550.
• 21. Kozłowska K.: Ocena biodostępności żelaza i cynku z racji pokarmowej, [w:] Podstawy nauki o żywieniu człowieka. Przewodnik do ćwiczeń. W. Roszkowski (red.), Warszawa, Wyd. SGGW, 2000, 96-104.
• 22. Traczyk I., Jarosz M.: Dieta wegetariańska. [w:] Praktyczny podręcznik dietetyki. M. Jarosz (red.), Warszawa, IŻŻ, 2011, 109-116.
• 23. Ziemlański Ś., Budzyńska-Topolowska J.: Niedokrwistość a żywienie. Żyw. Człow. Metab., 1994, 21, Supl., 88-110.
• 24. Fuquaa B.K., Vulpeb C.D, Andersona G.J.: Intestinal iron absorption. J. Trace Elements Med. Biol. 2012, 26, 115-119.
• 25. Baranowski W.J.: Chemiczne podstawy wchłaniania żelaza z pokarmów. Bromat. Chem. Toksykol., 2004, 37, 3, 237-242.
• 26. Schönfeldt H.C., Hall N.G.: Determining iron bio-availability with a constant heme iron value. J. Food Compos. Anal., 2011, 24, 738-740.
• 27. Nowacka E., Bassendowska-Karska E., Muszyńska-Zimna E., i wsp.: Wchłanianie żelaza i miedzi z pożywienia w ustroju człowieka. Żyw. Człow. Metab., 1986, 13, 2, 202-207.
• 28. Sharp P.A. Intestinal iron absorption: regulation by dietary and systemic factors. Int. J. Vitam. Nutr. Res. 2010, 80, 231-242.
• 29. Wu A.C., Lesperance L., Bernstein H.: Badania przesiewowe w kierunku niedoborów żelaza. Pediatria po Dyplomie, 2002, 6, 5, 63-71.
• 30. Ciok J.: Niedokrwistość, [w:] Praktyczny podręcznik dietetyki. M. Jarosz (red.), Warszawa, IŻŻ, 2011, 117-131.
• 31. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa, PZWL, 2005.
• 32. Weker H., Więch M.: Suplementacja w żywieniu kobiet w ciąży i laktacji. Aktualne spojrzenie. Stand. Med. Pediatria 2010, 4, 7, 569-578.
• 33. Szteke B., Jędrzejczak R., Ręczajska W: Zawartość żelaza i manganu w wybranych roślinach jadalnych. Rocz. PZH, 2004, 55, Supl., 21-27.
• 34. Jędrzejczak R.: Żelazo i mangan w żywności. Rocz. PZH, 2004, 55, Supl., 13-20.
• 35. Ziemlański Ś., Zawistowska Z.: Sposób na anemię czyli żywienie w niedokrwistości. Warszawa, Wyd. Spółdzielcze, 1990.
• 36. Baranowski W.J.: Rola śluzu jelitowego we wchłanianiu żelaza. Gastroenterol. Pol., 1999, 6, 1, 63-65.
• 37. Baranowski W.J.: Wchłanianie żelaza pokarmowego w świetle jego chemicznych właściwości. Bromat. Chem. Toksykol., 2007, 40, 2, 211-215.
• 38. Gkouvatsos K., Papanikolaou G., Pantopoulos K.: Regulation of iron transport and the role of transferring. Biochimi. Biophys. Acta 2012, 1820, 188-202.
• 39. Hershko C., Patz J., Ronson A.: The anemia of achylia gastrica revisited. Blood Cells Mol. Dis., 2007, 39, 178-183.
• 40. Anderson G.J., Vulpe C.D.: Mammalian iron transport. Cell. Mol. Life. Sci. 2009, 66, 3241-3261.
• 41. Nemeth E., Ganz T: The role of hepcidin in iron metabolism. Acta Haematol.2009, 122, 78-86.
• 42. Knutson M.D.: Iron-sensing proteins that regulate hepcidin and enteric iron absorption. Annu. Rev. Nutr. 2010, 30, 149-171.
• 43. Filipczyk L. Król R: Wystrychowski A.: Hepcydyna - hormon wątrobowy kontrolujący homeostazę żelaza. Forum Nefrologiczne. 2010, 3, 233-242.
• 44. Chodorowski Z., Korczyńska J., Roszkowska A., Kaletha K.: Mechanizmy jelitowego wchłaniania żelaza. Przeg. Lek., 2006, 63, 6, 317-319.
• 45. Graczyk A., Konarski J., Radomska K.: Żelazo - jego rola i funkcja w organizmie. Mag. Med. 1993, 11(39), 49-51.
• 46. Rogalska-Niedźwiedź M., Charzewska J., Wajszczyk B. i wsp.: Żywieniowe uwarunkowania niedokrwistości u młodzieży. Żyw. Człow. Metab., 1995, 22, 4, 299-312.
• 47. Grajeta H.: Wpływ składników pokarmowych na wchłanianie żelaza. Bromat. Chem. Toksykol., 2006, 39, 2, 111-119.
• 48. Cierpikowska M., Drywień M.: Skrobia oporna jako składnik żywności: wartość odżywcza i właściwości fizjologiczne. Żyw. Człow. Metab., 1999, 26, 2, 147-155.
• 49. Waszkiewicz-Robak B.: Błonnik i żywność wysokobłonnikowa. [w:] Żywność wygodna i żywność funkcjonalna. F. Świderski (red.), Warszawa, Wyd. Nauk. Tech., 2003, 278-286.
• 50. Waszkiewicz-Robak B., Hoffmann M.: Żywność niskoenergetyczna. [w:] Żywność wygodna i żywność funkcjonalna. F. Świderski (red.), Warszawa, Wyd. Nauk. Techn., 2003, 259-277.
• 51. Hurrell R., Egli I.: Iron bioavailability and dietary reference values. Am. J. Clin. Nutr. 2010, 91 Suppl, 1461S-1467S.
• 52. Sundberg M.: Iron bioavailability and pro- and prebiotics. 2011, http://stud.epsilon.slu.se/3518/ (access 4.05.2013).
• 53. Coudray C., Bellanger J., Castiglia-Delavaud C., et al.: Effect of soluble or partly soluble dietary fibres supplementation on absorption and balance of calcium, magnesium, iron and zinc in healthy young men. Eur. J. Clin. Nutr., 1997, 51, 375-380.
• 54. Van den Heuvel E.G., Schaafsma G., Muys T., et al.: Nondigestible oligosaccharides do not interfere with calcium and nonheme-iron absorption in young, healthy men. Am. J. Clin. Nutr. 1998, 67, 445-451.
• 55. Fleming D.J., Jacques P.F., Dallal G.E. et al.: Dietary determinants of iron stores in a free-living elderly population: The Framingham Heart Study. Am. J. Clin. Nutr., 1998, 722-733.
• 56. Hallberg L., Hulthen L.: Prediction of dietary iron absorption: an algorithm for calculating absorption and bioavailability of dietary iron. Am. J. Clin. Nutr., 2000, 71, 1147-1160.
• 57. Hurrell R.F.: Bioavailability of iron. Eur. J. Clin. Nutr., 1997, Suppl. 1, 51, S4-S8.
• 58. Hoppe M., Brün B., Pia Larsson M. et al.: Heme iron-based dietary intervention for improvement of iron status in young women. Nutrition 2013, 29, 89-95.
• 59. Manach C, Scalbert A, Morand C, et al.: Polyphenols: food sources and bioavailability. Am. J. Clin. Nutr., 2004, 79, 727-747.
• 60. Kim E.Y., Ham S.K., Bradke D., et al.: Ascorbic Acid Offsets the Inhibitory Effect of Bioactive Dietary Polyphenolic Compounds on Transepithelial Iron Transport in Caco-2 Intestinal Cells. J. Nutr. 2011, 141, 828-834.
• 61. Życińska K., Wardyn K.A.: Niedokrwistość z niedoboru żelaza - rola lekarza rodzinnego w diagnostyce i leczeniu. Nowa Klinika 2007, 14, 13, 13050-13052.
• 62. Zhang D.M.S., Hendricks D.G., Mahoney A.W., Yu Y.B.S.: Effect of tea on dietary iron bioavailability in anemic and healthy rats. Nutr. Rep. Int., 1988, 37, 6, 1225-1235.