Budowa granulometryczna i geometryczna form dennych nizinnej rzeki rzeki Ren

• Autorzy: Radecki-Pawlk A. , Carling P. , Golz E.

Warianty tytułu

EN

Granulometry and geometry dunes of the lowland part of the Rhine river

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono budowę granulometryczną oraz geometryczną form dennych rzeki nizinnej zwanych inaczej wydmami dennymi. Wydmy są typowymi utworami dennymi rzeki nizinnej o dnie piaskowym. Studiowanie procesu ich powstawania jest wyjątkowo istotne w celu poznania działania systemów fluwialnych. Także znajomość graunulometrii i struktur sedymentacyjnych wydm dennych jest ważna z punktu widzenia geologii oraz paleogeologii. W pracy pokazano, że badane wydmy reńskie nie osiągają takiej wysokości, na jaką pozwalałaby aktualna głębokość wody. Przyczyn tej sytuacji można upatrywać w braku na badanym odcinku Renu przepływu o odpowiednio długim czasie trwania, a w związku z tym w niewystarczającej dostawie materiału dennego. Dla warunków badanego odcinka pomiarowego Renu zależności funkcyjne pomiędzy stromością a długością wydm obliczone na podstawie danych z lat 1991 i 1992 opisują następujące równania, odpowiednio: H/L = 0,082 L-0,55 i H/L = 0,104 L-0,63. Bezpośrednie wykonane za pomocą dzwonu do nurkowania pomiary gęstości objętościowej piasku budującego wydmy wykazały, że gęstość ta wynosi 1,5–1,69 g ∙ cm-3 . Tak niewielką wartość gęstości objętościowej piasku budującego wydmy na Renie należy przypisać faktowi, że wydmy te podlegają ciągłemu procesowi transformacji. Praca powstała na rzece Ren w Niemczech w okolicach Moguncji, a jej realizacja była możliwa dzięki współpracy międzynarodowej z instytutami badawczymi w Wielkiej Brytanii i Niemczech oraz dofinansowaniu British Council Polsce.

EN

The paper describes geometric internal granulometric structure of lowland river bed forms called sand river dunes. Dunes are typical features associated with sand river bed and studies of processes connected with their formation are essential in understanding fluvial processes within the catchment. Also the knowledge of sedimentary structure and morphology of dunes are important for geologists and paleogeologists to interpret how sedimentary rocks were deposited. Also, in the time of changes of global and local climates, frequent changes of water regime in river could be noted when the development or not-development of river bed-forms can have an important influence on quantity of sediment moving in rivers and water reservoirs built on such rivers. The work was set up on the Rhine River in Germany close to Niderwalluf. The research conducted on the Rhine River involved many of research equipment and river vessels is very rare and unique in the world as far as fieldwork is concerned. Within a paper it is show, that the Rhine River Dunes do not reach the height H which would be expected by the water depth which is responsible for their formation. There could be a couple of reasons for such situation. One of those is the fact that along the research reach there was not noticed a forming channel discharge which would last long enough to supply a sediment discharge for building up the dunes. Also the density of the Rhine river sediment differs from those found along other sand bed rivers. The density which was found was 1,5–1,69 g ∙ cm-3. This low value of the density is due to the fact that the Rhine river dunes are under the continuous process of formation. Such detailed sediment research was possible since the diving bell was employed. It was found that for the research reach the function between the steepness and the length of dunes is described by following functions (respectively for 1991 and 1992): H/L = 0,082 L-0,55 and H/L = 0,104 L-0,63. The work described in the paper was set up clone to Mainz in Germany, and was possible because of the cooperation of the Institute of Freshwater Ecology from Great Britain and Hydrological Institute from Koblenz in Germany. Also thanks to support of the British Council.

Słowa kluczowe

PL

rzeki nizinne; rzeka Ren; formy denne; wydmy piaszczyste; sklad granulometryczny; dane geometryczne

• Wydawca: -
• Czasopismo: Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
• Rocznik: 2006
• Numer: 2/1
• Opis fizyczny: s.15-32,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Radecki-Pawlk A.

• Katedra Inżynierii Wodnej, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji, Akademia Rolnicza w Krakowie, Al.Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków

autor

Carling P.

autor

Golz E.

Bibliografia

• Allen J. Physical process of sedimentation. GA&U Ltd, London 1971 (tłumaczenie polskie 1977, PAN, biblioteka problemów, tłum. J. Muller).
• Allen J. Sedimentary structures: their character and physical basis. Elsevier, Amsterdam 1984.
• Allen P.A. Earth surface processes. Blackwell Science Ltd, London 1997 (tłumaczenie polskie 2000, Wydawnictwa Naukowe PWN SA).
• Ashley G. Classification of large-scale subaqueous bedforms: a new look at the old problem. J.Sedim. Petrol. 60, 1990, s. 160–172.
• Bogardi J. Sediment transport in alluvial streams. Akademia Kiado, Budapeszt 1978.
• Carling P.A., Gölz E., Glaister M., Radecki-Pawlik A., Rosenzweig S. Study and numerical modelling of subaquatic dunes in the River Rhine near Niderwalluf. Bundesaltstalt für Gewasserkunde. Koblenz Institue of Freshwatere Ecology, Ambleside UK, Koblenz, Niemcy, BIG-no-0774, 1993, s. 1–31.
• Carling P.A., Gölz E., Orr H.G., Radecki-Pawlik A. The morphodynamics of fluvialsand dunes in the River Rhine near Mainz, Germany. I. Sedimentology and morphology. Sedimentology, 47, 2000, s. 227–252.
• Chang H.H. Geometry of gravel stream. Journ. of Hydr. Div, ASCE, 106, 1980, s. 1443–1456.
• Dąbkowski L., Skibiński J., Żbikowski A. Hydrauliczne podstawy projektów wodnomelioracyjnych. PWRiL, Warszawa 1982, pp. 533.
• Flemming B. Zur klassifikation sunaquatischer stömungstransversaler transportkörper. Bochumer Geol. Univ. Geotechn., Arb., 29, 1988, s. 44–47.
• Gładki H. Opory i prędkość przepływu w korytach rzek górskich na przykładzie Karpackich dopływów Wisły. Zesz. Nauk. AR, Kraków 1976, rozpr. hab.
• Gölz E. Suspended sediment and bedload problems of the Upper Rhine. Catena, 17, 1990, s. 127–140.
• Gölz E. Bed degradation: natures, causes, countermeasures. Wat. Sci. Tech., 29, 1994, s. 325–333.
• Graf W. H. Hydraulics of Sediment Transport. McGraw – Hill, London 1971.
• Henderson F. Open channel flow. Mac Millan Publ., New York, London 1966.
• Klimaszewski M. Geomorfologia. PWN, Warszawa 1978, 1981, 1995.
• Leliavski S. River and Channel Hydraulics. London 1965.
• Leyton L. Fluid behavior in biological system. Clarendon Press., Oxford, 1975, s. 160–163.
• Przedwojski B. Morfologia rzek i prognozowanie procesów rzecznych. AR Poznań 1998.
• Radecki-Pawlik A. Wybrane zagadnienia kształtowania się form korytowych potoku górskiego i form dennych rzeki nizinnej. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 2002, seria Rozprawy, nr 281.
• Yalin M. Mechanics of sediment transport. Pergamon Press, Oxford 1972.