Ammonites and stratigraphy of the Kirnmeridgian at Wimanfjellet, Sassenfjorden, Spitsbergen

• Autorzy: Wierzbowski A.

Warianty tytułu

PL

Amonity i stratygrafia kimerydu okolic Wimanfjellet w Sassenfjorden, Spitsbergen

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Five Kimmeridgian ammonite faunas occurring at well separated horizons have been recognized in the Janusfjellet Fm., at Wimanfjellet in Sassenfjorden. Together with other ammonite faunas described so far from the Kimmeridgian in Spitsbergen they are arranged into the faunistic sequence, and their correlations with the best known Arctic successions viz. in the East Greenland (Milne Land) and the northern Siberia (Kheta Basin) are discussed. The ammonites of Spitsbergen belong mostly to the family Cardioceratidae which indicates the affiliation of the area to the restricted Boreal Province. However, the faunas corresponding to the Rasenia cymodoce Zone (except its lowermost part) and the Aulacostephanoides mutabilis Zone show in Spitsbergen a marked increase in number of the Subboreal representatives of the Aulacostephanidae. The appearance of aulacostephanids of the Subboreal affinities reflects the faunal invasion from the south.

PL

Opisano cztery zespoły amonitów zebrane z konkrecji i przeławiceń dolomitowych i syderytowych wśród łupków należących do formacji Janusfjellet, odsłoniętych w okolicach Wimanfjellet w Sassenfjorden na Spitsbergenie. Przedstawione obserwacje oraz analiza danych ze starszych prac geologicznych pozwoliły uzyskać generalny obraz następstwa amonitów w kimerydzie Spitsbergenu (fig. 1—2, 7). Dwa najstarsze zespoły amonitów w Sassenfjorden złożone są niemal wyłącznie z przedstawicieli gatunku Amoeboceras (Amoebites) subkitchini Spath. Zespoły te reprezentują dwie następujące po sobie populacje. Między populacjami zaznaczają się istotne różnice w rozkładzie cech morfologicznych, m.in. w wyrazistości i gęstości urzeźbienia (fig. 3; pl. 15: 1—8, pl. 16: 1—3, 6—7). Młodszy zespół w Sassenfjorden reprezentują okazy Amoeboceras (Amoebites) mesezhnikovi Sykes et Surlyk. Zebrane amonity są tu jednak nieliczne co utrudnia określenie zmienności gatunkowej (fig. 3; pl. 16: 4—5). Generalne podobieństwo A. (A.) mesezhnikovi do A. (A.) subkitchini zdaje się wskazywać jednakże iż gatunki te stanowią jeden etap filogenetycznego rozwoju podrodzaju Amoebites. W kolejnym zespole amonitów w Sassenfjorden stwierdzono obecność Rasenia cymodoce (d’Orbigny) oraz Amoeboceras (Amoebites) pingueforme Mesezhnikov (fig. 3—4; pl. 17, pl. 18, pl. 19: 1—2). Ten ostatni gatunek jest zbliżony morfologicznie zarówno do poprzedzającego go stratygraficznie gatunku, A. (A.) mesezhnikovi, jak też następującego później Amoeboceras (Amoebites) kitchini (Salfed). Omawiane gatunki podrodzaju Amoebites reprezentują zatem najprawdopodobniej jedną monofiletyczną linię rozwojową (por. Callomon 1985). Dwa młodsze zespoły amonitów na Spitsbergenie wydzielone zostały w oparciu o analizę starszych prac. Należą tu: zespół z Xenostephanus oraz zespół z Amoeboceras (Euprionoceras) sokolovi Bodylevsky, wymieniane z różnych części Spitsbergenu, lecz nieudokumentowane w Sassenfjorden.Najmłodszy stwierdzony dotąd zespół amonitów w Sassenfjorden reprezentują współwystępujące razem Amoeboceras (Amoebites) elegans Spath oraz Amoeboceras (Hoplocardioceras) decipiens Spath (fig. 5—6; pl. 19: 3—6, pl. 20—22). W dalszej części pracy (fig. 7) przedstawiono korelację poszczególnych horyzontów faunistycznych na Spitsbergenie zawierających omawiane zespoły amonitów, z horyzontami oraz poziomami amonitowymi wyróżnionymi we Wschodniej Grenlandii (Birkelund i Callomon 1985) oraz w północnej Syberii, w basenie rzeki Chety (Sachs i in. 1969, Mesezhnikov 1984). Korelacja ta umożliwiła jednocześnie wzajemne porównanie podziałów amonitowych Wschodniej Grenlandii i północnej Syberii, a także nawiązanie do standardowego podziału kimerydu północno-zachodniej Europy. Należy tu zaznaczyć, że przedstawiona uprzednio przez Birkelund i Callomon (1985) korelacja podziałów amonitowych ze Wschodniej Grenlandii i Syberii znalazła potwierdzenie w niniejszej pracy. Analiza zespołów amonitowych pozwoliła także na określenie pozycji biogeograficznej Spitsbergenu w kimerydzie. Dominacja amonitów z rodziny Cardioceratidae (rodzaju Amoeboceras) pokazuje, że obszar ten pozostawał pod silnym wpływem prowincji borealnej. Jednakże pojawienie się dość licznych przedstawicieli rodziny Aulacostephanidae w dobie Rasenia cymodoce oraz w dobie Aulacostephanoides mutabilis wskazuje na wyraźniejsze w tym czasie wpływy prowincji subborealnej. Wspomniana inwazja amonitów subborealnych ku północy została stwierdzona w innych częściach prowincji borealnej, m.in. w północnej Syberii (por. Mesezhnikov 1984). Na uwagę zasługuje pojawienie się amonitów subborealnych także w tym samym czasie na obszarach odpowiadających prowincji submedyterańskiej — w basenie akwitańskim (Hantzpergue 1979, Hantzpergue i Debrand-Passard 1980). Praca została wykonana w ramach programu CPBP 03.03 Polskiej Akademii Nauk.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1989
• Tom: 34
• Numer: 4
• Opis fizyczny: p.355-378,fig.,ref.

Twórcy

autor

Wierzbowski A.

• Instytut Geologii Podstawowej, Uniwersytet Warszawski, Al. Zwirki i Wigury 93, 02-089 Warsaw, Poland

Bibliografia

• BÄCKSTRÖM, S. A. and NAGY, J. 1985. Depositional history and fauna of a Jurassic phosphorite conglomerate (the Brentskardhaugen Bed) in Spitsbergen. — Norsk Polarinst. Skrift., 183, 1—61.
• BIRKELUND, T., CALLOMON, J. H., CLAUSEN, C. K., NØHR HANSEN, H. and SALINAS, I. 1983. The Lower Kimmeridge Clay at Westbury, Wiltshire, England. — Proc. Geol. Ass., 94, 4, 289—309.
• BIRKELUND, T. and CALLOMON, J. H. 1985. The Kimmeridgian ammonite faunas of Milne Land, central East Greenland. — Grønlands Geol. Unders., 153, 1—56.
• BIRKENMAJER, K., PUGACZEWSKA, H. and WIERZBOWSKI, A. 1982. The Janusfjellet Formation (Jurassic-Lower Cretaceous) at Myklegardfjellet, East Spitsbergen. In: G. Biernat and W. Szymańska (eds), Palaeont. Spitsbergen Studies I. — Palaeont. Polonica, 43, 107—140.
• CALLOMON, J. H. 1985. The evolution of the Jurassic ammonite family Cardioceratidae. — Spec. Papers Palaeont., 33, 49—90.
• DZIK, J. 1985. Typologic versus population concept of chronospecies: implications for ammonite biostratigraphy. — Acta Palaeont. Polonica, 30, 1—2, 71—92.
• FREBOLD, H. 1930, Verbreitung und Ausbildung des Mesozoikums in Spitsbergen. — Skrift. Svalbard Ish., 31, 1—125.
• HANTZPERGUE, P. 1979. Biostratigraphie du Jurassique supérieur nord-aquitain.— Bull. Soc. Geol. France, 21, 6, 715—725.
• HANTZPERGUE, P. and DEBRAND-PASSAR.D, S. 1980. L’Oxfordien supérieur et le Kimméridgien des Charentes (Bassin aquitain) et du Berry (Bassin parisien). Extension géographique des repères ammonitiques. — Bull. Soc. Géol. France, 22, 3, 369—375.
• KOPIK, J. and WIERZBOWSKI, A. 1988. Ammonites and stratigraphy of the Bathonian and Callovian at Janusfjellet and Wimanfjellet, Sassenfjorden, Spitsbergen. — Acta Palaeont. Polonica, 33, 2, 145—168.
• MAJOR, H. and NAGY, J. 1972. Geology of the Adventdalen map area. — Norsk Polarinst. Skrift., 138, 1—58.
• [MESEZHNIKOV, M. S.] МЕСЕЖНИKОВ, M. C. 1984. Кимериджский и волжский ярусы севера СССР. — Недра, 1—166. Ленинград.
• [MESEZHNIKOV, M. S.] МЕСЕЖНИKОВ, M. C. 1988. Kimmeridgian. In: Krymholts, G. Ya., Mesezhnikov, M. S. and Westermann, G. E. G. (eds), The Jurassic ammonite zones of the Soviet Union. — Geol. Soc. America, spec, paper, 223, 1—116.
• [MESEZHNIKOV, M. S. and ROMM, G. M.] МЕСЕЖНИKОВ, M. C., РОММ, Г. M. 1973. K систематике подрода Amoebites (Ammonoidea, Cardioceratidae). — Палеонт. Журнал, 1973 (3), 35—46.
• [MESEZHNIKOV, M. S. and SCHULGINA, N. J.) МЕСЕЖНИKОВ, M. C., ШУЛЬГИНА, H. И. 1982. Об аммонитах кимериджа и новых данных по стратиграфии севера СССР. — Геологuя и Геофuзuка, 10. 19—30.
• PARKER, J. R. 1967. The Jurassic and Cretaceous sequence in Spitsbergen. — Geol. Mag., 104, 5, 487—505.
• [PCHELINA, T. M.] ПЧЕЛИНА, T. M. 1967. Стратиграфия и некоторые особенности вещественного состава мезозойских отложений южных и восточных районов Западного Шпицбергена. — Мат. по геологии Шпицбергена, Науч. — Иссл. Инст. Геологии Арктики, 121—158. Ленинград.
• [SACHS, W. N. and al.] САKС, В. Н. и др. 1969. Опорный разрез верхнеюрских отложений бассейна реки Хеты (Хатанская впадина). Наука, 1—200. Ленинград.
• [SCHULGINA, N. S.] ШУЛЬГИНА, Н. И. 1960. Аммониты Земли Фраца-Иосифа и Таймыра и их значение для зонального разчленения кимериджа в Арктике. — Тр. Н.И.И.Г.А., 3, 136—144.
• SOKOLOV, D. and BODYLEVSKY, М. 1931. Jura und Kreidefaunen von Spitzbergen. — Skrift. Svalbard Ish., 35, 1—151.
• SMITH, D. G., HARLAND, W. B., HUGHES, N. F. and PICKTON, C. A. G. 1976. The geology of Kong Karls Land, Svalbard. — Geol. Mag., 113, 3, 193—232.
• SPATH, L. F. 1935. The Upper Jurassic invertebrate faunas of Cape Leslie, Milne Land. I. Oxfordian and Lower Kimmeridgian. — Medd. Grønland, 99, 2, 1—82.
• SURLYK, F., CALLOMON, J. H., BROMLEY, R. G. and BIRKELUND, T. 1973. Stratigraphy of the Jurassic-Lower Cretaceous sediments of Jameson Land and Scoresby Land, East Greenland. — Grønlands Geol. Unders., 105, 1—76.
• SYKES, R. M. and SURLYK, F. 1976. A revised ammonite zonation of the Boreal Oxfordian and its application in northeast Greenland. — Lethaia, 9, 421—436.
• WIERZBOWSKI, A. 1988. Następstwo stratygraficzne amonitów kimerydu na Spitsbergenie (The succession of the Kimmeridgian ammonite faunas in Spitsbergen). — XV Sympozjum Polarne, Wrocław 19—21 V 1988, 12—19. Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław, 1988.
• WIERZBOWSKI, A., KULICKI, C. and PUGACZEWSKA, H. 1981. Fauna and stratigraphy of the Uppermost Triassic, and the Toarcian and Aalenian deposits in the Sassenfjorden, Spitsbergen. — Acta Paleont. Polonica, 26, 3—4, 195—241.
• WIERZBOWSKI, A. and ÅRHUS, N. 1990. Ammonite and dinoflagellate cyst succession of and Upper Oxfordian-Kimmeridgian black shale core from the Nordkapp Basin, southern Barents Sea. — Newsl. Stratigr., 22 (1), 7—19.
• [YERSHOVA, E. S.[ ЕРШОВА, E. C. 1983. Объяснительная записка к биостратиграфической схеме юрских и нижнемеловых отложений архипелага Шпицберген. — Мин. Геол. СССР, ПГО Севморгеология, 1—88. Ленинград.