Some Jurassic species of Plicatula (Pelecypoda) of Poland

• Autorzy: Pugaczewska H.

Warianty tytułu

PL

Kilka gatunków rodzaju Plicatula (Pelecypoda) z jury Polski

RU

Neskol'ko vidov roda Plicatula (Pelecypoda) iz jurskikh otlozhenijj Pol'shi

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Four species of plicatulas from the Middle and Upper Jurassic have been described. Their external and internal morphology, variability and ontogenetic development have been studied and their systematic and stratigraphic positions - discussed.

PL

Zbadany materiał pochodzi w większości z górnego keloweju Kłobucka (koło Częstochowy), natomiast mniej licznie reprezentowany z dolnego kimerydu okolic Sobkowa (południowo-zachodnie obrzeżenie Gór Świętokrzyskich) i z kamieniołomów w Czarnogłowach i Swiętoszewie na Pomorzu Zachodnim. Zbiór liczy ponad 70 okazów, zachowanych głównie w postaci wewnętrznych ośrodek muszli. Stosując metodę odlewów lateksowych zbadano budowę wewnętrzną muszli. Różnica w budowie wewnętrznej poszczególnych gatunków polega głównie na odmiennej budowie zawiasów. U Plicatula pateroides Rollier zęby otaczające jamkę wiązadłową są długie, listewkowate i niskie; wysokość ich zmniejsza się w miarę wzrostu skorupki. Natomiast u P. cheiroides Deslongchamps zęby są wyższe i krótsze, w miarę zaś wzrostu skorupki wysokość ich także wzrasta. Ornamentacja zewnętrzna muszli składa się z promienistych żeberek, pokrytych mniej lub bardziej licznymi kolcami oraz z koncentrycznych, drobnych linii przyrostu i mniej lub bardziej szerokich, łuskowato odstających blaszek przyrostowych. U różnych gatunków kolce powstają w różny sposób. Częściej spotyka się kolce rurkowate, powstałe przez zagięcie ku dołowi wydłużających się na żeberkach blaszek przyrostowych. Blaszki te z reguły zrastają się po dolnej stronie kolca (P. semiarmata Étallon, P. cheiroides Deslongchamps). Jeżeli blaszki przyrostowe zaginają się ku górze, powstają kolce rynienkowate. Zwykle blaszki te nie zrastają się i na górnej stronie kolca pozostaje mniej lub bardziej szeroka rynienka (P. kobyi de Loriol). Małże należące do rodzaju Plicatula przytwierdzają się do podłoża prawą skorupką. W związku z osiadłym trybem życia, różnym położeniem i wielkością płaszczyzny przytwierdzenia, obserwuje się szeroką zmienność indywidualną. Analiza zmienności poszczególnych cech muszli pozwoliła stwierdzić zależność w ich wykształceniu od sposobu przytwierdzenia się muszli. Terminalnie leżąca płaszczyzna przytwierdzenia wpływa na większą wypukłość prawej skorupki. Jednocześnie zmianom ulegają i inne jej cechy: odcisk mięśnia powiększa się i przesuwa się na środek skorupki, zaś linia płaszczowa oddala się znacznie od jej krawędzi. Natomiast muszle przytwierdzające się dużą powierzchnią, leżącą przy tym poniżej wierzchołka, są mniej lub bardziej spłaszczone, odcisk mięśnia jest mniejszy, przesuwający się bliżej brzegu zawiasowego, zaś linia płaszczowa znacznie się zbliża do krawędzi zewnętrznej skorupki. W pierwszym przypadku dominuje ornamentacja żeberkowa, w drugim zaś blaszkowa.

RU

Изученный материал преимущественно происходит из верхнего келловея Клобуцка (около Ченстоховы), менее обильно представлен он из нижнего ки-мериджа окрестностей Собкова (юго-западное обрамление Свентокржиских Гор) и из каменеломней в Чарногловах и Свентошеве на Западном Поморжу. Коллекция состоит из больше чем 70 образцов, сохраненных главным образом в виде внутренних ядер раковины. Применяя метод латексных отливок, изучено внутреннее строение раковины. Разница во внутреннем строении отдельных видов заключается главным образом в строении замка. У Plicatula pateroides Rollier зубы, окружающие связочную бороздку, длинные, в виде планки, и низкие; их вышина уменьшается по мере возраста створки. У Р. cheiroides Deslongchamps зубы более высокие и короче, а по мере возраста створки их вышина тоже увеличивается. Внешняя скульптура раковины состоит из радиальных ребер, покрытых менее или более частыми шипами, и из концентрических мелких линий нарастания, а также из менее или более широких, чешуйчато отстающих пластинок нарастания. У разных видов шипы возникают по разному способу. Чаще всего встречаются шипы трубчатые, которые возникают в результате изгиба книзу удлиняющихся на ребрышках пластинок нарастания. Эти пластинки, как правило, срастаются вдоль нижней стороны шипа (Plicatula semiarmata Étallon, Р. cheiroides Deslongchamps). Если пластинки нарастания изгибаются кверху, возникают желобчатые шипы. Обычно пластинки не срастаются и на верхней стороне шипа остается менее или более широкий желобок. Пластинчатожаберные принадлежащие к роду Plicatula прикрепляются к субстрату правой створкой. В связи с сидячим образом жизни, разным положением и величиной плоскости прикрепления, наблюдается большую индивидуальную изменчивость. Анализ изменчивости отдельных признаков раковины разрешил констатировать зависимость в их развитии от способа прикрепления раковины. Терминально расположенная плоскость прикрепления имеет влияние на увеличение выпуклости правой створки. Одновременно меняются и иные ее признаки: мускульный отпечаток увеличивается и перемещается по направлению к центру створки, а мантийная линия значительно удаляется от ее края. Зато раковины, которые прикрепляются большой поверхностью, расположенной притом ниже макушки, есть менее или более плоские, мускульный отпечаток у них меньший, перемещающийся ближе к замочному краю, а мантийная линия значительно приближается к внешнему краю створки. В первом случае преобладает скульптура ребристая, во втором пластинчатая.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1968
• Tom: 13
• Numer: 2
• Opis fizyczny: p.223-236,fig.,ref.

Twórcy

autor

Pugaczewska H.

• Palaeozoological Laboratory, University of Warsaw, Zwirki i Wigury 93, Warsaw, Poland

Bibliografia

• DESLONGCHAMPS, E. J. A. 1858. Essai sur les Plicatules fossiles des terrains du Calvados et sur quelques autres genres voisins ou démembrés de ces coquilles. - Mém. Soc. Linnéenne Normandie, 11, 1-164, Caen.
• EBERZIN, A. G. 1960. Tip Mollusca. Mjagkotelye. In: J. A. Orlov (red.), Osnovy Paleontologii, Molljuski- Pancirnye, dvustvorčatye, lopatonogie. 1-300, Moskva.
• GERASIMOV, P. A. 19-55. Rukovodjaščie iskopaemye mezozoja centralnych oblastej evropejskoj časti SSSR, I. 1-379, Moskva.
• LORIOL, P. de. 1898-1899. Étude sur les Mollusques et Brachiopodes de l’Oxfordien inférieur du zone à Ammonites renggeri du Jura bernois. - Mém. Soc. Paléont. Suisse, 25/26, 1-187, Genève.
• - & GIRARDOT, A. 1904. Étude sur les Mollusques et Brachiopodes de l’Oxfordien supérieur et moyen du Jura lédonien. - Ibidem, 31, 161-303.
• - & KOBY, E. 1894. Étude sur les Mollusques du Rauracien inférieur du Jura bernois. - Ibidem, 21, 1-129.
• - & KOBY, E. 1887. Étude sur les Mollusques et Brachiopodes de l’Oxfordien supérieur et moyen du Jura bernois. - Ibidem, 24, 78-158.
• - & KOBY, E. 1901. Étude sur les Mollusques et Brachiopodes de l’Oxfordien supérieur et moyen du Jura bernois. 1er Supplément. - Ibidem, 28, 1-119.
• - & PELLAT, E. 1874. Monographie paléontologique et géologique des étages supérieurs de la formation jurassique des environs de Boulogne-sur-Mer. - Mém. Soc. Phys. Hist. Nat. Genève, 23, 1-233, Paris.
• MOESCH, C. 1867. Geologische Beschreibung des Aargauer-Jura und des nördlichen Gebiete des Kantons Zürich. - Beitr. Geol. Karte Schweiz, 1-319, Bern.
• ROLLIER, L. 1917. Fossiles nouveaux ou peu connus des terrains secondaires du Jura et des contrées environnantes, 6e Partie. - Mém. Soc. Paléont. Suisse, 42, 503-696, Genève.
• THURMANN, J. & ÉTALLON, A. 1862. Lethea bruntrutana ou étude paléontologique et stratigraphique sur le Jura bernois et en particulier les environs de Porrentruy. 1-500, Zürich.