On some Famennian Phacopinae (Trilobita) from the Holy Cross Mountains (Poland)

• Autorzy: Osmolska H.

Warianty tytułu

PL

Niektóre fameńskie Phacopinae (Trilobita) z Gór Świętokrzyskich

RU

Nekotorye famenskie Phacopinae (Trilobita) iz Sventokrzhiskikh gor (Pol'sha)

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The new Famenrtian triolobite species Trimerocephalus dianopsoides including the meraspid period is described. The mode of moulting in young and adult phacopids and phylogenetic relations of the genera Cryphops R. & E. Richter, Trimerocephalus M'Coy and Dianops R. & E. Richter are discussed.

PL

W pracy niniejszej opisano fameńskie trylobity z podrodziny Phacopinae Hawle & Corda, 1847, pochodzące z Zaremb koło Łagowa (poziom II lub III) i z kamieniołomu Kadzielnia w Kielcach (poziom II). W Zarembach znaleziono dorosłe osobniki oraz larwy w stadium meraspis. Należą one do licznie tu występującego gatunku Trimetocephalus dianopsoides n. sp. i do T. caecus (Gürich, 1896). Ponadto występują tu nielicznie, nie oznaczalne gatunkowo okazy, należące do podrodzaju Cyrtosymbole (Cyrtosymbole) R. Richter, 1913. Poza trylobitami i małżoraczkami (Richlerina?), występującymi licznie, pozostała fauna jest uboga i składa się z form bardzo drobnych. Znaleziono także trochę zwęglonych szczątków roślinnych. Materiał z Kadzielni pozwolił autorce na uzupełnienie jej poprzednich badań, dotyczących Trimerocephalus trifolius (Osmólska, 1958) dzięki znalezieniu kilkunastu dobrze zachowanych okazów tego gatunku. DIAGNOZA NOWEGO GATUNKU. Trimerocephalus dianopsoides n. sp. (pl. I, fig. 1-15; II, fig. 3-6; III, fig. 1-6; IV, fig. 4, 5; text-pl. I). Diagnoza. - Szew twarzowy po przecięciu limbusa bocznego biegnie w bruździe brzeżnej nie wkraczając na policzek. Modzel na przednim kącie policzkowym. Hypostom szeroki (tr.), trójkątny. Pygidium krótkie (long.), szerokie (tr.), o kształcie trapezoidalnym i słabo zaznaczonej segmentacji. Powierzchnia pancerza drobno granulowana; guzki na duplikaturze cefalonu i powierzchni hypostomu oraz na limbusie bocznym w okolicach szwu twarzowego - większe. ROZWOJ ONTOGENETYCZNY. W posiadanym materiale z Zaremb znajduje się około 60 całych osobników w stadium meraspis, z segmentami toraksu od 3 do 10. Dokonane pomiary poszczególnych stopni wzrostowych (tabele 1 i 2) pozwoliły na opracowanie wykresów (fig. 1-5) obrazujących zmiany, zachodzące we wzajemnych stosunkach długości poszczególnych części pancerza. Zmiany morfologiczne, jakie zachodzą w kolejnych stopniach stadium meraspis, dotyczą podanych poniżej cech (pl. I, pl. II, fig. 3-6; text-pl. I): 1) modzele oczne zmniejszają się; 2) kolce na tylnych kątach policzkowych zanikają; 3) bruzdy boczne glabelli S₂ zanikają; 4) w młodszych stopniach meraspis glabella rozszerza się poczynając od bruzd bocznych S₂; później, w związku z zanikiem S₂, rozszerzanie glabelli zaczyna się na wysokości międzybruzdy: 5) szew twarzowy w stadium meraspis funkcjonalny i w tym samym położeniu, co u osobników dorosłych, kiedy to traci funkcjonalność; 6) ilość zagłębień w bocznych częściach bruzdy subkranidialnej zwiększa się w miarę dodawania segmentów toraksu; 7) pleury toraksu stają się węższe (long.) i dłuższe (tr.); 8) pleury pygidium przejściowego we wszystkich stopniach meraspis zakończone kolcami (por. 506); 9) ornamentacja larw bardziej urozmaicona, niż u form dorosłych; składa się ze spiczastych guzków i gęstych, drobnych nakłuć. LINIENIE ŚLEPYCH PHACOPINAE. Ontogeneza Trimerocephalus dianopsoides n. sp. potwierdza wcześniejsze obserwacje Maksimowej (1955), że larwy ślepych Phacopinae liniały w inny sposób, niż formy dorosłe. Pierwsze wydostawały się przez szczelinę między cefalonem i jego duplikaturą (typ duktinowy), drugie - przez szczelinę między cefalonem i toraksem (typ fakopidowy). Duktinowy typ linienia obserwowała Maksimowa na młodych wylinkach o 11 segmentach toraksu, a więc należących już do stadium holaspis, gdy natomiast u Tr. dianopsoides n. sp. już najmłodsze wylinki holaspis odznaczają się fakopidowym typem linienia. W wymienionym gatunku we wszystkich stopniach meraspis szew twarzowy jest funkcjonalny, mimo że nie zajmuje położenia zdecydowanie marginalnego, lecz przebiega w bruździe brzeżnej. Fakt ten, zdaniem autorki niniejszej pracy, jest zapewne powszechny u wszystkich ślepych Phacopinae, i jest w zgodzie z teorią rekapitulacji. ZWIĄZKI FILOGENETYCZNE RODZAJÓW CRYPHOPS, TRIMEROCEPHALUS I DIANOPS. Autorka uznaje za słuszny pogląd wypowiedziany przez Maksimową (1955) i Pfeiffera (1959), że rodzaj Dianops stoi w bezpośrednim związku z rodzajem Trimerocephalus, z którego się wyodrębnił. W obu rodzajach istnieją gatunki świadczące o ich bliskim pokrewieństwie (tab. 4). Odmienny pogląd, przyjmujący powstanie rodzaju Dianops z rodzaju Cryphops, wypowiedziany przez R. i E. Richterów (1955), oparty został w dużej mierze na przekonaniu autorów, że tylko u Cryphops i Dianops występuje funkcjonalny szew twarzowy. Stwierdzenie przez Maksimową (1955) funkcjonalności szwu twarzowiego, w pewnym okresie życia, także u przedstawicieli rodzaju Trimerocephalus wykazało, że hipoteza R. i E. Richterów jest błędna.

RU

В настоящей работе дано описание фаменских трилобитов из подсемейства Phacopinae Hawle & Corda, 1847, происходящих из местности Зарэмбы около Латова (горизонт II или III) и из камнеломни Кадзельня в Кельцах (горизонт II). В Зарэмбах найдено так взрослые особи, как и их личинки в стадии мерас-писа. Принадлежат они обильно тут выступающим видам Trimerocephalus dianopsoides n.sp. и Trimerocephalus caecus (Gürich, 1896). Кроме того находятся тут тоже немногочисленные, неопределимые в видовом отношении образцы, принадлежащие подроду Cyrtosymbole (Cyrtosymbole) R. Richter, 1913. За исключением многочисленных трилобитов и остракод (Richterina?), остальная фауна скудна и состоит из очень мелких форм. Найдено тоже несколько обуглевших растительных остатков. Материал из Кадзельни позволил автору дополнить прежние исследования, касающиеся Trimerocephalus trifolius (Osmólska, 1958) благодаря находке больше десяти образцов этого вида, хорошей сохранности. ДИАГНОЗ НОВОГО ВИДА. Trimerocephalus dianopsoides n.sp. (пл. I, фиг. 1-15; пл.П, фиг. 3-6; пл. III, фиг. 1-6; пл. IV, фиг. 4, 5; текст-пл. I). Диагноз. - Лицевой шов после хода в поперёк бокового лимбуса проходит в краевой борозде не входя на щеку. Мозоль на передним углу щеки. Гипостома широкая (tr.), треугольная. Хвостовой щит короткий (long.), широкий (tr.), трапециевидной формы, со слабо намеченной сегментацией. Поверхность панцыря покрыта мелкой грануляцией; бугорки на дупликатуре головного щита, поверхности гипостомы и на боковом лимбусе в окрестности лицевого шва более крупные. ОНТОГЕНЕТИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ. В имеющимся материале из Зарэмб находится около 60 цельных особей на стадии мерасписа с 3 до 10 туловищными членками. Промеры отдельных возрастных ступеней (табл. 1, 2) позволили вычертить графики (фиг. 1-5) изображающие изменения происходящие во взаимных соотношениях длины отдельных частей панцыря. Морфологические изменения происходящие на последовательных ступенях стадии мерасписа касаются ниже приведенных признаков (пл. I, II; текст-пл. 1): 1) глазные мозоли подвергаются изменению; 2) исчезают шипы на задних углах щек; 3) исчезают боковые борозды глабеллы S₂; 4) на младших ступенях мерасписа глабелла расширяется начиная с боковых борозд S₂; позже, в связи с исчезновением S₂ расширение глабеллы происходит на уровне межборозды; 5) лицевой шов на стадии мерасписа функциональный и также расположенный как у взрослых особей, у которых теряет функциональность; 6) количество углублений в боковых частях субкранидиальной борозды увеличивается параллельно прибавлению туловищных члеников; 7) плевры туловищного щита становятся более узкими (long.) и длинными (tr.); 8) плевры транзиторного хвостового щита на всех ступенях мерасписа снабжены на концах шипами (см. стр. 506); 9) скульптура личинок более разнообразна чем у взрослых форм; состоит из заостренных бугорков и многочисленных тесно расположенных мелких „уколов”. ЛИНЬКА СЛЕПЫХ PHACOPINAE. Онтогенез Trimerocephalus dianopsoides n.sp. подтверждает прежние наблюдения Максимовой (1955), что личинки слепых Phacopinae линяли другим обра-зом, чем взрослые формы. Первые освобождались через щель между головным щитом и его дупликатурой (дуктиновый тип), другие через щель между головным и туловищным щитами (факопидовый тип). Дуктиновый тип линьки наблюдала Максимова на молодых вылиньках с 11 туловищными члениками, т.е. принадлежащих уже стадии голасписа, тогда как у Тr. dianopsoides n. sp. уже самые младшие линьки голасписа обнаруживают факопидовый тип линьки. У упомянутого вида на всех ступенях стадии мерасписа лицевой шов является функциональным, хотя не занимал определенно маргинального расположения, но проходил в краевой борозде. Этот факт, по мнению автора настоящей работы, является повидимому всеобщим для всех слепых Phacopinae и находится в согласии с теорией рекапитуляции. ФИЛОГЕНЕТИЧЕСКИЕ СВЯЗИ РОДОВ СRYPHOPS, TRIMEROCEPHALUS И DIANOPS. Автор считает верным мнение высказанное Максимовой (1955) и Пфеиффе-ром (Pfeiffer, 1959), согласно которому род Dianops непосредственно связан с родом Trimerocephalus, из которого выделился. Оба роды содержат виды свидетельствующие о их близком родстве (таб. 4). Другое мнение, принимающее возникновение рода Dianops из рода Cryphops, высказанное Р. и Е. Рихтерами (R. & Е. Richter, 1955), основано в большой степени на убеждению авторов в том, что только у Cryphops и Dianops имеется функциональный лицевой шов. Констатирование Максимовой (1955) функциональности лицевого шва, в определенном периоде жизни, также у представителей рода Trimerocephalus показало ошибочность гипотезы Р. и Е. Рихтеров.

Słowa kluczowe

EN

Holy Cross Mountains; Devonian; Late Devonian; Famennian; Trilobita; Phacopidae; Phacopinae; Trimerocephalus; Trimerocephalus dianopsoides; ancient species; extinct species; paleontology; paleozoology

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1963
• Tom: 08
• Numer: 4
• Opis fizyczny: p.495-519,fig.,ref.

Twórcy

autor

Osmolska H.

• Palaeozoological Laboratory, Polish Academy of Sciences, Warsaw, Poland

Bibliografia

• MAKSIMOVA. Z, A. 1955. Trilobity srednego devona Urala i severnych Mugodžar. - VSEGEI, N. S., 3, 3-262, Moskva.
• OSMÓLSKA, H. 1958. Famennian Phacopidae from the Holy Cross Mountains, Poland (Phacopidae fameńskie z Gór Świętokrzyskich). - Acta Palaeont. Pol., 3, 2, 119-148, Warszawa.
• - 1962. Famennian and Lower Carboniferous Cyrtosymbolinae (Trilobita) from the Holy Cross Mountains, Poland (Cyrtosymbolinae (Trilobita) famenu i dolnego karbonu Gór Świętokrzyskich). - Ibidem, 7, 1/2, 53-204.
• PFEIFFER, H. 1959. Neue Beobachtungen und Funde aus dem Saalfelder Oberdevon. - Geologie, 3, 262-279, Berlin.
• RABIEN, A. 1956. Zur Stratigraphie und Facies des Oberdevons in der Waldecker Hauptmulde. - Abh. Hess. L.-Amt. Bodenforsch., 16, Wiesbaden.
• RICHTER, R. & E. 1926. Die Trilobiten des Oberdevons. - Abh. preuss. geol. Landesanst., N. F., 99, 1-314, Berlin.
• - & - 1931. Unterlagen zum Fossilium Catalogus, Trilobitae 5. - Senckenbergiana, 13, 2, Frankfurt a. M.
• - & - 1955. Oberdevonische Trilobiten, Nachträge. 1. Trilobiten aus der Prolobites Stufe III. - Ibidem, 36, 1/2, 49-56.