New data on the genus Dzieduszyckia Siemiradzki, 1909 (Brachiopoda)

• Autorzy: Biernat G.

Warianty tytułu

PL

Nowe dane dotyczące rodzaju Dzieduszyckia Siemiradzki, 1909 (Brachiopoda)

RU

Novye dannye otnosjashhiesja k rody Dzieduszyckia Siemiradzki, 1909 (Brachiopoda)

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The Upper Devonian genus Dzieduszyckia Siemiradzki is revised. On the base of a detailed study of the specimens from the newly discovered locality Ruda Strawczyńska (vicinity of Kielce) the systematic range of this genus is changed; it is removed from spiriferoids family Athyrisinidae Grabau, 1931, and assigned to rhynchonelloids. The familial assignment of the genus Dzieduszyckia Siemiradzki remains uncertain until a revision of the Moroccan and Russian species of this genus is completed. Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer) is redescribed.

PL

Praca dotyczy rodzaju Dzieduszyckia Siemiradzki, górno-dewońskiego przedstawiciela brachiopodów. Badania oparto na materiale pochodzącym z rdzenia otworu wiertniczego w Rudzie Strawczyńskiej koło Kielc oraz na kilku okazach z kolekcji Puscha, pochodzących z kamieniołomu Kadzielnia w Kielcach, zebranych tam w roku 1825. Typowy gatunek Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer, 1866) został opisany po raz pierwszy z muszlowca, znalezionego w kamieniołomie Kadzielnia w Kielcach, jako Terebratulites lacunoides Pusch (Pusch, 1833). W nieco późniejszej literaturze był on cytowany i opisywany jako: Terebratula amphitoma Bronn (v. Buch, 1834, 1839; Pusch, 1837), T.? kielcensis (F. Roemer, 1866; Gürich, 1896), Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer) (Siemiradzki, 1909). Typowy okaz gatunku Dz. kielcensis nie został wyznaczony przez F. Roemera w 1866 r., w obecnej więc pracy wybrano jeden okaz z zachowanej fragmentarycznie kolekcji Puscha, pochodzącej z Kadzielni, i wyznaczono go jako neotyp. Znajduje się on w zbiorach Zakładu Paleozoologii PAN w Warszawie (numer inwent. Bp. X/17), i jest ilustrowany na Pl. I, fig. 1. Stanowisko systematyczne rodzaju Dzieduszyckia było dotychczas błędnie interpretowane z powodu przypisania typowemu gotunkowi Dz. kielcensis (F. Roemer) nie istniejącej u niego struktury wewnętrznej, a mianowicie spiralnego brachidium (Pusch, 1837; Siemiradzki, 1909). Struktura wewnętrzna Dz. kielcensis nie była nigdy zbadana z braku materiału. W wyniku tego, rodzaj Dzieduszyckia był błędnie uznawany za przedstawiciela rodziny Atrypidae Gill, 1871 (Roger, 1952; Rzonsnickaja, 1960), a w roku 1965 umieszczony został w obrębie rodziny Athyrisinidae Grabau, 1931 (Boucot, Johnson et al., 1965). Na podstawie przeprowadzonych badań struktury wewnętrznej, w niniejszej pracy stwierdzono, że rodzaj Dzieduszyckia. Siemiradzki należy uznać za przedstawiciela paleozoicznych Rhynchonellacea (rodzina jeszcze nie ustalona). Dowodem tego jest typowo rynchonellowa budowa wewnętrzna: małe zęby i podpory zębowe, dorsalne septum, septalium, płytki zawiasowe rozdzielone. Na żadnym z wykonanych szlifów seryjnych nie stwierdzono jakichkolwiek nawet śladów spiralnego brachidium. Poza tym stwierdzono ogromną zmienność interspecyficzną u wszystkich przedstawicieli rodzaju Dzieduszyckia, dotyczącą głównie cech morfologii zewnętrznej muszli (elementy struktury wewnętrznej zachowują charakter dość stały). Wzmiankowana zmienność dotyczy szczególnie urzeźbienia radialnego muszli, w mniejszym stopniu - jej kształtu i rozmiarów. Obok tej dużej zmienności, istnieją także cechy stałe, powtarzające się u wszystkich przedstawicieli tego rodzaju, a mianowicie: duże - w porównaniu z innymi przedstawicielami paleozoicznych Rhynchonellacea - rozmiary muszli oraz mały dziób wentralny, słabo rozwinięta wentralna area, bisulkacja muszli, mniej lub bardziej wcięta i asymetryczna komisura przednia muszli, charakter żeber radialnych (pojedyncze lub rozgałęziające się, na ogół dość grube). Zbadany rodzaj ma duże rozprzestrzenienie geograficzne i spotykany jest w facji wapiennej i wapienno-marglistej. Przedstawiciele rodzaju Dzieduszyckia występują w Polsce, Góry Świętokrzyskie (Dz. kielcensis (F. Roemer)), w Z.S.R.R., południowa część Uralu i Kazachstanu (Dz. baschkirica (Tschernyschew)), w Afryce Północnej, centralna część Maroka (Dz. intermedia (H. Termier), Dz. crassicostata (H. G. Termier, Dz. tenuicostata (H. Termier) i Dz. semialata (H. Termier)).

RU

Настоящая работа посвящена роду Dzieduszyckia Siemiradzki, 1909-верхнедевонскому представителю брахиопод. Изучения основаны на материале из керна буровой скважины в Рудзе Стравчиньской около Кельц, а также на нескольких образцах из коллекции Пуша (Pusch), происходящих из каменоломни Кадзельня в Кельцах, собранных там в 1825 году. Типичный вид Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer, 1866) был описан впервые из ракушечника, найденного в каменоломне Кадзельня в Кельцах, как Теrеbrаtulites lacunoides Pusch (Pusch, 1833). Немного позже в литературе форму эту цитировано и описывано как; Terebratula amphitoma Bronn (v. Buch, 1834, 1839; Pusch, 1837), Terebratula? kielcensis (F. Roemer, 1866; Gürich 1896) и Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer) (Siemiradzki, 1909). Голотип вида Dz. kielcensis не был определен Ремером в 1866 г., поэтому в настоящей работе выбрано 1 образец из частично сохраненной коллекции Пуша, происходящей из Кадзельни и принято его как неотип. Находится он в фондах Института Палеозоологии ПАН, инвентарный номер Bp. Х/17, иллюстрированный на Пл. I, фиг. 1. Систематическая ,позиция рода Dzieduszyckia была до сих пор ошибочно интерпретирована по поводу приписывания типичному виду Dz. kielcensis (F. Roemer) не существующего у него внутреннего строения, именно спирального бра-хидиума (Pusch, 1837; Siemiradzki, 1909). Внутренняя структура Dz. kielcensis никогда не была изучена за отсутствием материала. В результате род Dzieduszyckia считался неправильно представителем семейства Atrypidae Gill, 1871 (Roger, 1952; Ржонсницкая, 1960), а в 1965 году был вмещен в пределы семейства Athyrisinidae Grabau, 1931 (Boucot, Johnson и ин., 1965). На основании проведенных изучений внутреннего строения, в настоящей работе констатировано, что род Dieduszyckia Siemiradzki следует признать представителем палеозойских Rhynchonellacea (семейство еще не определено). Доказательством этого является внутреннее строение, типичное для рынхонеллид: мелкие зубы и зубные пластины, дорсальная септа, септалиум, разделенные замочные пластины. Ни на одном из серийных шлифов не констатировано каких либо даже следов спирального брахидиума. Кроме этого констатировано значительную интерспецифическую изменчивость у всех представителей рода Dzieduszyckia, относящуюся главным образом к признакам внешней морфологии раковины при довольно устойчивом внутреннем строении. Указанная изменчивость особенно касается радиальной скульптуры раковины, в меньшей степени её формы и размеров. Наряду с этой большой изменчивостью существуют также устойчивые признаки, которые повторяются у всех представителей этого рода, а именно: крупные, по сравнению с иными представителями палеозойских Rhynchonellacea, размеры раковины и малая вентральная макушка, слабо развита вентральная арея, бисулькация раковины, менее или более врезанная и асимметрическая передняя комиссура раковины, характер радиальных ребер (единичные или разветвляющиеся, в общем довольно крупные). Изученный род имеет широкое географическое распространение и встречается в известняковых и мергелистых породах. Представители рода Dzieduszyckia известны в Польше, Свентокржиские Горы (Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer), в СССР, южная часть Урала и Казахстана (Dz. baschkirica (Tschernyschew)), в северной Африке, центральная часть Марокка (Dz. intermedia (Н. Termier), Dz. crassicostata (H. G. Termier), Dz. tenuicostala (H. Termier) и Dz. semialata (H. Termier)).

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1967
• Tom: 12
• Numer: 2
• Opis fizyczny: p.133-155,fig.,ref.

Twórcy

autor

Biernat G.

• Palaeozoological Institute, Polish Academy of Sciences, Zwirki i Wigury 6, Warsaw 22, Poland

Bibliografia

• BIERNAT G. 1953. O trzech nowych brachiopodach z tzw. wapienia stringocefalowego Gór Świętokrzyskich (Sur trois espèces nouvelles de brachiopodes du “Calcaire à Stringocephalus” des Mts. de Ste-Croix). - Acta Geol. Pol., 3, 2, 299-324, Warszawa.
• - 1957. On Peregrinella multicarinata (Lamarck) (Brachiopoda). - Acta Palaeont. Pol., 2, 1, 19-50, Warszawa.
• BOUCOT, A. J., JOHNSON, J. G., PITRAT, CH. W. & STATON, R. D. 1965. Spiriferida. In: R. C. Moore, Treatise on Invertebrate Paleontology, Part H, Brachiopoda, 2. - Geol. Soc. Amer. Univ. Kansas, 2, H632-H728, Kansas.
• BUCH, L. V. 1834. Über Terebrateln. Akad. Wiss., Berlin.
• - 1839. Essai d’une classification et d’une description des Térébratules. - Mém. Soc. Géol. France, 3, 2, 14-234, Paris.
• GÜRICH, G. 1896. Das Paläozoicum im Polnischen Mittelgebirge. - Verh. Russ. Kais. Miner. Ges. St. - Petersburg, 2, 32, 1-539, St. - Petersburg.
• NALIVKIN, D. V. 1937. Brachiopody verchnego i srednego devona i nižnego karbona Severo-Vostočnogo Kazachstana. - Trudy Centr. Nauč.-Issled. Geol.-Razved. Inst.,99, Moskva.
• - 1947. Atlas rukovodjaščich form iskopaemych faun SSSR. 3: Devonskaja sistema. 1-243, Leningrad.
• PUSCH, G. G. 1833. Geognostische Beschreibung von Polen. Th. I, 1-338, Stuttgart-Tübingen.
• - 1837. Polens Paläontologie. 1-218, Stuttgart.
• ROEMER, F. 1866. Geognostische Beobachtungen im Polnischen Mittelgebirge.. - Ztschr. Deutsch. Geol. Ges., 18, 667-690, Berlin.
• ROGER, J. 1952. Classe des Brachiopodes. In: J. Piveteau, Traité de Paléontologie, 2, 1-160, Paris.
• ROZMAN, H. S. 1962. Stratigrafija i brachiopody famenskogo jarusa Mugodžar i smežnych rajonov. - Trudy Geol. Inst. AN SSSR, 50, 1-195, Moskva.
• RZONSNICKAJA, M. A. 1960. Otrjad Atrypida. In: J. A. Orlov, Osnovy Paleontologii. Mšanki, Brachiopody. 257-264, Moskva.
• SIEMIRADZKI, J. 1909. Zbiory L. Zejsznera z kieleckiego dewonu. - Spraw. Kom. Fizjogr. Akad. Um., 43, 62-94, Kraków.
• TERMIER, H. 1938. Sur l’existence des Halorella au Dévonien supérieur. - C. R. Soc. Géol. France, 7, p. 108, Toulouse.
• TERMIER, H. & TERMIER, G. 1948. Les phénomènes de spéciation dans le genre Halorella. - Notes Serv. Géol. Maroc, 71, 47-63, Toulouse.
• - & - 1949. Sur les genres Halorella et Dzieduszyckia. - Ibidem, 2, 74, 113-114.
• - & - 1950. Invertébrés de l’ère primaire. Bryozoaires et Brachiopodes. - Paléont. Maroc., 2; Notes et Mém., 77, 1-253, Paris.