Historia i perspektywy użytkowania i badań trufli w Polsce

• Autorzy: Rosa-Gruszecka A. , Hilszczanska D. , Gil W. , Kosel B.

Warianty tytułu

EN

History and perspectives of utilisation and research on truffles in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

In this paper we discuss the data on presence of truffles (Tuber spp.) in Polish literature and culture through the ages. The aim of this article was to give the historical data on truffles as well as the new ones together with the ongoing research on that ultimate fungi. Study concerning widely understood history of and research on truffles in Poland was based on review of literature dating back to XVII century. A total of 67 books and articles were reviewed. Given the rich body of literature, especially in the past centuries, we have come to the conclusion that truffles were well known to the Poles (at least to the nobles and the rich). Some factors determining truffle forgetfulness after the Second World War are given in respect to social, cultural and forests' management changes. The following reasons can be highlighted: (1) changes in the forest cover, which in 1945 was only 20.8% and furthermore unfavorable changes in the forest structure, the tree species composition and the management (undergrowth shading the forest floor) for truffle development; (2) changes in the structure of forest ownership and management, especially disappearance of traditional ways of forest use, such as cattle grazing and brushwood collecting; (3) changes of Polish State borders resulting in significant area of soils, which are conducive to truffles growing (chernozem) coming into the borders of Ukrainian territory; (4) social changes resulted from the extermination and deportations of Polish aristocracy and intelligentsia (including foresters) – knowledgeable social group of people regarding truffle collection, use and cultivation as well as migration of people from rural to urban areas and emigration from Poland, and (5) the fact that in time of communists regime there was no room to promote the gourmet products, especially if it was associated with the aristocracy. In consequence, truffles went into oblivion. Furthermore, the aspects of promotion and establishment of truffle orchards in Poland in the last decade are also presented. Based on the authors findings is clearly shown that there is a great potential towards promotion and growing truffles in Poland, especially Tuber aestivum Vittad. known as summer or Burgundy truffle. This species has a wide range in Europe and plasticity to different climatic conditions.

Słowa kluczowe

PL

mikologia; grzyby jadalne; trufla; Tuber; wystepowanie; uzytkowanie; badania naukowe; uprawa grzybow; ogrody truflowe; Polska

• Wydawca: -
• Czasopismo: Sylwan
• Rocznik: 2017
• Tom: 161
• Numer: 04
• Opis fizyczny: s.320-327,rys.,bibliogr.

Twórcy

autor

Rosa-Gruszecka A.

• Zakład Ochrony Lasu, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, ul.Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn

autor

Hilszczanska D.

• Zakład Ekologii Lasu, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, ul.Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn

autor

Gil W.

• Zakład Hodowli Lasu i Genetyki Drzew Leśnych, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, ul.Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn

autor

Kosel B.

• Wydział Historyczno-Socjologiczny, Uniwersytet w Białymstoku, Plac Uniwersytecki 1, 15-420 Białystok

Bibliografia

• Aulejtner A. 1875. O truflach. Gazeta Rolnicza 28: 223-224.
• Belke G. 1859. Rys historyi naturalnej Kamieńca Podolskiego: poprzedzony krótką wiadomością o pracach uczonych w przedmiotach geologii, paleontologii, botaniki i zoologii, w Polsce w XIX wieku. Warszawa. 42.
• Biegańska J. 1950. Grzyby jadalne i trujące. Wiedza Powszechna. Z Cyklu: Niższe Rośliny Pożyteczne, Użyteczne i Szkodliwe. Z. 1. Spółdzielnia Wydawniczo-Oświatowa „Czytelnik”. Łódź. 38, 44.
• Biełozierska K. 1889. Nowa praktyczna gospodyni litewska, Gebethner i Wolff, Warszawa. 84.
• Bill J. G. 1860. Najważniejsze grzyby jadalne i jadowite: Wyjaśnienie do tablic ściennych szkolnych, wykonanych według natury w barwnych odciskach przez Antoniego Hartingera; wydanych pod tymże samym tytułem przez MA Beckera; z rozkazu ck Ministerstwa Oświecenia skreślone przez Jana Jerzego Billa oraz na język polski przełożone. Tłocznia OO Mechitharystów.: 25-26.
• Błoński F. 1888. Kilka słów o truflach krajowych i sposobach ich poszukiwania. Wszechświat 7: 582-585.
• Bobiatyński I. 1823. Nauka Łowiectwa we dwóch tomach. T. 1. 36.
• Borch M. J. 1780. Lettres sur les truffes du Piémont, écrites en 1780. Mediolan.
• Bornholz A. 1828. O sposobie uprawiania trufli w lasach i ogrodach. Tłum. z niem. Księgarnia Zawadzkiego i Węckiego Uprzywilejowanych Drukarzy i Xiegarzy Dworu Królestwa Polskiego, Warszawa.
• Bornholz A. 1829. O uprawie trufli. Piast: czyli pamiętnik technologiczny obeymujący przepisy dla gospodarstwa domowego i wieyskiego, ogrodnictwa, sztuk pięknych, rękodzielni i rzemiosł, niemniej lekarstwa domowe, pospolite i zwierzęce. 8: 13-24.
• Bornholz A. 1830. O sposobach uprawiania trufli w lasach i ogrodach. Sylwan 7 (3): 348-335.
• Byk A., Mokrzycki T., Rosa-Gruszecka A., Tylkowski S., Zamojski M. 2016. Grzybolcowate (Bolboceratidae) i wygonakowate (Ochodaeidae) – aktywność, wymagania ekologiczne i metody obserwacji. Studia i Materiały CEPL 49A: 124-141.
• Czerniecki S. 1682. Compendium Ferculorum albo zebranie potraw. Collegium Columbinum, Szedlowie Jerzy i Mikołaj, Kraków.
• Dąbkiewicz J. 1838. Spiżarnia wiejska obywatelska. Wilno.
• Dąbrowska M. 1996. Dzienniki powojenne 1945-1949. T. 1. Czytelnik, Warszawa.
• Gajos M., Hilszczańska D. 2013. Research on truffles: Scientific journals analysis. Scientific Research and Essays 8 (38): 1837-1847.
• Gawarecki Z. 1895. Trufle i ich sztuczne pielęgnowanie. Red. „Bartnika”, Lwów.
• Gerald-Wyżycki J. 1845. Zielnik ekonomiczno-techniczny: czyli, Opisanie drzew, krzewów i roślin dziko rosnących w kraju, jako też przyswojonych, z pokazaniem użytku ich w ekonomice, rękodziełach, fabrykach i medycynie domowéj, z wyszczególnieniem jadowitych i szkodliwych. Drukiem J. Zawadzkiego. 303-305.
• Gołębiowski Ł. 1830. Domy i dwory, przy tem opisanie apteczki, kuchni, stołów. Nakład autora, druk N. Glücksberga, Warszawa. 47.
• Gołębiowski Ł. 1831. Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym, lub niektórych tylko prowincyach: umieszczony tu: Kulig czyli szlichtada, łowy, maszkary, muzyka, tańce, reduty, zapusty, ognie sztuczne, rusałki, sobótki i t. p. Vol. 3. Glücksberg. 146.
• Hilszczańska D. 2009. Propozycja mikoryzacji sadzonek drzew leśnych z udziałem trufli letniej (Tuber aestivum) w Polsce. Sylwan 153 (4): 281-289.
• Hilszczańska D. 2015. Popularyzacja upraw truflowych w Polsce jako metody ochrony gatunkowej trufli letniej i zago-spodarowania terenów nieleśnych. Studia i Materiały CEPL 17: 44.
• Hilszczańska D. 2016. Polskie trufle – skarb odzyskany. O hodowli i kulinariach podziemnego przysmaku. CILP, Warszawa.
• Hilszczańska D., Rosa-Gruszecka A., Sikora K., Szmidla H. 2013. First report of Tuber macrosporum occurrence in Poland. Scientific Research and Essays 7 (23): 1096-1099.
• Hilszczańska D., Rosa-Gruszecka A., Szmidla H. 2014. Characteristic of Tuber spp. localities in natural stands with emphasis on plant species composition. Acta Mycologica 49 (2): 267-277.
• Hilszczańska D., Sierota Z., Palenzona M. 2008. New Tuber species found in Poland. Mycorrhiza 18 (4): 223-226.
• Hilszczańska D., Szmidla H., Horak J., Rosa-Gruszecka A. 2016. Ectomycorrhizal communities in a Tuber aestivum Vittad. orchard in Poland. Open Life Sciences 11 (1): 348-357.
• Hubert B. M. 1719. Von den Tuberibus subterraneis, oder Truffeln, wi auch von der hierzu gebrauchlichen besonderen Art Spur oder sogenandten Truffel Hunde. Sammlung von Natur- und Medicin-, wie auch hierzu geho¨rigen Kunst- und Literatur-Geschichten. Artic. 11: 597-603.
• Ihnatowicz I. 1971. Obyczaj wielkiej burżuazji warszawskiej w XIX wieku. PIW, Warszawa. 78-79.
• Jundziłł J. 1799. Botanika Stosowana Czyli Wiadomość o Własnościach Y Użyciu Roślin w Handlu, Ekonomice, Rękodziełach, o ich Oyczyźnie, mnożeniu, utrzymywaniu według Układu Linneusza. Drukarnia Dyecezalna, Wilno. 465-476.
• Kitowicz J. 1840. Pamiętniki do panowania Augusta III i Stanisława Augusta z rękopismu Andrzeja Kitowicza wydane przez A. Woykowskiego. Decker i Spółka, Poznań. 227-229.
• Kluk J. K. 1778. Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie krajowych albo które w kraju użytkowane być mogą, utrzymanie, rozmnożenie i zażycie. T. 2. O drzewach i ziołach dzikich, lasach etc. Drukarnia Nadworna Jego Królewskiej Mości i Komisji Edukacji Narodowej. Warszawa. 183.
• Kluk K. 1787. Dykcyonarz Roślinny. T. 1-3. Drukarnia Xięży Piarów (reprint z 1786). Warszawa. 1805-1811.
• Kobylański J. 1932. O truflach i polowaniu na nie. Ilustrowany Kuryer Codzienny. 19 grudnia 1932.
• Korespondencje gospodarskie. 1871. Z nad Narwi w maju 19871 r. Gazeta Rolnicza 20: 181-182.
• Kowecka E. 1991. Dwór „Najrządniejszego w Polszcze magnata”. Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk, Warszawa. 190-191.
• Kraszewski J. I. 1840. Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy. Wilno. 106.
• Kuchowicz Z. 1975. Obyczaje staropolskie: XVII-XVIII wieku. Wydawnictwo Łódzkie, Łódź. 39.
• Kües U., Martin F. 2011. On the road to understanding truffles in the underground. Fungal Genetics and Biology. Special Section: Tuber Genome 48: 555-560.
• Leśniewska B. 1856. Kucharz polski jaki być powinien: książka podręczna dla ekonomiczno-troskliwych gospodyń. Warszawa. 481.
• Leśniewski P. E. 1838. Poradnik dla gospodyń wiejskich i miejskich, czyli Zbiór rad, wiadomości i przepisów obejmujący różne szczegóły gospodarstwa kobiécego [...]. T. 3. Warszawa. 332.
• Lubelska B. 1953. O występowaniu trufli (Tuber Mich. i Choiromyces Vitt.) w Polsce. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 1: 87-96.
• Ławrynowicz M. 1988. Grzyby (Mycota). Workowce (Ascomycetes), jeleniakowe (Elaphomycetales), truflowe (Tuberales). T. 18. Instytut Botaniki PAN, Warszawa – Kraków.
• Ławrynowicz M. 1999. Tuber mesentericum, an interesting species of black truffle in Poland. Acta Mycologica 34 (1): 169-172.
• Ławrynowicz M. 2009. Four Tuber species accompanying T. mesentericum in natural sites in Poland. Anales del Jardín Botánico de Madrid 66 (1): 145-149.
• Martin F., Kohler A., Murat C., Balestrini R., Coutinho P. M., Jaillon O., Montanini B., Morin E., Noel B., Percudani R., Porcel B., Rubini A., Amicucci A., Amselem J., Anthouard V., Arcioni S., Artiguenave F., Aury J. M., Ballario P., Bolchi A., Brenna A., Brun A., Buée M., Cantarel B., Chevalier G., Couloux A., Da Silva C., Denoeud F., Duplessis S., Ghignone S., Hilselberger B., Iotti M., Marçais B., Mello A., Miranda M., Pacioni G., Quesneville H., Riccioni C., Ruotolo R., Splivallo R., Stocchi V., Tisserant E., Viscomi A. R., Zambonelli A., Zampieri E., Henrissat B., Lebrun M. H., Paolocci F., Bonfante P., Ottonello S., Wincker P. 2010. Périgord black truffle genome uncovers evolutionary origins and mechanisms of symbiosis. Nature 464 (7291): 1033-1038.
• Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. 2006. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Instytut Botaniki Polskiej Akademii Nauk im. W. Szafera, Kraków.
• Niewiarowska F. 1905. Kucharka Polska: czyli Szkoła gotowania tanich, smacznych i zdrowych obiadów. Cz. 1. Lwów. 340.
• Norkowska M. 1903. Najnowsza kuchnia wytworna i gospodarska zawierająca 1032 przepisy gospodarskie, z uwzględnieniem kuchni jarskiej: Z illustracyami. Gebethner i Wolff.
• Nowości Warszawskie. 1823. Kurjer Warszawski 117: 1.
• Orgelbrand S. 1867. Encyklopedia powszechna. T. 25. 604-607.
• Orłoś H. 1947. Czy trufle prawdziwie rosną w Polsce? Czasopismo ogrodnicze. Organ Związku Rewizyjnego Spółdzielni R.P. I Centrali Gospodarczej Spółdzielni Ogrodniczych R.P. 2 (10): 14.
• Orłoś H. 1953. Atlas grzybów jadalnych i trujących. PWRiL, Warszawa.
• Owoczyńska A. 1914. Najnowsza kuchnia warszawska zawierająca przeszło 1200 przepisów różnych potraw. Warszawa. 341.
• Pasek J. C. 1840. Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska z czasów panowania Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III; wydane z rękopismu przez Edwarda Raczyńskiego. Nakładem J.J. Heinego. Poznań. 138.
• Pisulewski S. 1841. Gromady przyrodzone królestwa roślinnego: Podług układu Ant. Wawrz. de Jussieu wydane przez S. Pisulewskiego. Kaczanowski. 9-10.
• Rewieński S. 1893. Pies: jego gatunki, rasy, wychów, utrzymanie, użytki, układanie. Warszawa.
• Rogojski J. B. 1861. Sztuczna uprawa trufli. Gazeta Polska.
• Rosa-Gruszecka A., Gange A. C., Harvey D. J., Jaworski T., Hilszczański J., Plewa R., Konwerski S., Hilszczańska D. 2017. Insect-truffle interactions – potential threats to emerging industries? Fungal Ecology 25: 59-63.
• Rosa-Gruszecka A., Hilszczanska D., Szmidla H. 2014. Warunki środowiskowe sprzyjające występowaniu trufli (Tuber spp.) na historycznych stanowiskach w Polsce. Leś. Pr. Bad. 75 (1): 5-11.
• Spausta W. 1897. Trufle. Sylwan 15 (6, 7): 161-167, 201-208.
• Swoboda J. 1928. Użytek z grzybów w gospodarstwie domowem. Miejsce Piastowe, wyd. nakładem autora, Tłocznia Zakładów św. Michała Archanioła.
• Szczepański J. J. 1822. Co dzisiay gotować czyli Sposób sporządzenia smakowitych potraw z mięsiwa, ryb, iarzyny i ciasta, przyprawiania rozmaitey podlewy, czyli sosów, tudzież robienia przednich galaret, tortów i pasztetów. Lwów.
• Szytler J. 1839. Poradnik dla myśliwych: czyli o rozmaitych sposobach zabijania lub łowienia zwierząt, z przydanemi uwagami nad obchodzeniem się z bronią utrzymywaniem koni, układaniem psów i sokołów do polowania zbieraniem i konserwowaniem trufli, urządzaniem wabiów itd.: dzieło dla łowczych i miłośników polowania wielce użyteczne. T. 1-2. Ruben Rafałowicz, Wilno.
• Śleżańska M. 1932. Kucharz polski. 635 praktycznych przepisów smacznych, tanich, wystawnych obiadów. Wydanie ósme poprawione i powiększone. Księgarnia J. Leitgebera i S-ka, Katowice.
• Teodorowicz F. 1917. Projekt masowego zużytkowania bogactwa grzybowego lasów, łąk i ogrodów. Lwów. 40.
• Trufle krajowe. 1882. Słowo 250: 2.
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. 2004. Dz. U. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.
• Wielądko W. 1783. Kucharz doskonały, pożyteczny dla zatrudniających się gospodarstwem, z francuskiego przetłuma-czony przez Wojciecha Wielądka. Nakładem i drukiem Michała Grölla, księgarza nadwornego Jego Królewskiej Mości. Warszawa.
• Zawadzki A. J. A. 1835. Enumeratio plantarum Galiciae et Bucovinae. Oder die in Galizien und der Bukowina wildwachsenden Pflanzen mit genauer Angabe ihrer Standorte. Korn, Wrocław. 179.