Determinants of a traditional agricultural landscape

• Autorzy: Borysiak J. , Szpikowska G. , Szpikowski J.

Warianty tytułu

PL

Wyróżniki tradycyjnego krajobrazu rolniczego

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The study aim was to define the landscape determinants as certificates of natural and cultural heritage which identify the young glacial landscape under traditional agricultural management. These studies were conducted in the upper Parsęta basin (Pomerania, Poland) covered by the many annual environmental monitoring programs since 1994. The aim of this monitoring is to observe changes in geoecosystems of the temperate climate zone. The parameters of the abiotic landscape subsystem have been monitored in a wide range of terms, whereas biotic elements and cultural resources only in a very limited way. This was the reason for undertaking complementary studies. The paper presents the so-called “zero-state” for 2014, which will be a reference point from which to track the direction of landscape changes in the future. The abiotic, geobotanical, and cultural determinants of this state chosen have been characterized on the basis of field mapping data and the available literature. They were chosen based on the methodology of landscape audit to define the specificity of the traditional agricultural landscape. They were selected on the basis of assessment criteria for landscape structure: complexity (diversification of land use and cover), naturalness (syngenesis of plant communities, hydrochemical properties of surface waters), coherence of composition with natural conditions, stewardship (intensity of use, crop weeds, ecological succession, fallows, anthropogenic denudation), aesthetic and visual perception, historicity (continuity of natural landscape elements, continuation of traditional agricultural use, architectural objects), and disharmonious elements.

PL

Scharakteryzowano stan krajobrazu ekstensywnie, rolniczo użytkowanego przez indywidualnego producenta rolnego. Do badań wybrano jednostkę przestrzenną przy osadzie Pustkowie, w zlewni górnej Parsęty, w środkowej części Pojezierza Zachodniopomorskiego (Polska). Od 1994 r. zlewnia ta jest objęta badawczo-pomiarowymi programami państwowego Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, których celem jest śledzenie zmian w strukturze i funkcjonowaniu geoekosystemów reprezentatywnych dla obszarów młodoglacjalnych umiarkowanej strefy klima- tycznej. Głównie jest monitorowany stan abiotycznego podsystemu krajobrazowego, natomiast podsystemu biotycznego i zasobów kulturowych tylko w bardzo wąskim wymiarze, co dało impuls do poszerzenia zakresu śledzenia przemian. Artykuł przedstawia tzw. stan zerowy, referencyjny do śledzenia kierunku i zakresu zmian w krajobrazie ekstensywnego (tradycyjnego) rolnictwa. Omówiono abiotyczne, geobotaniczne i kulturowe atrybuty tego stanu, wybrane na podstawie metodyki audytu krajobrazowego, wykonywanego na podstawie tzw. ustawy krajobrazowej z 2015 roku. W oparciu o dane pochodzące z własnego kartowania terenowego wskazano wyróżniki stanu krajobrazu tradycyjnie rolniczo użytkowanego, które pokazują jego swoistość wyrażoną wartościami przyrodniczymi i kulturowymi, zapisanymi między innymi w procesach sukcesji, formie użytkowania ziemi i pokrycia terenu, ogólnej kompozycji przestrzeni historycznie ukształtowanej przez rolnictwo, zróżnicowaniu roślinności rzeczywistej i potencjalnej roślin- ności naturalnej, a także w wizualno-estetycznej percepcji przez człowieka. Ze względu na duże wartości analizowaną jednostkę uznano za krajobraz priorytetowy. Podkreślono rolę programu rolno-środowiskowo-klimatycznego PROW 2014–2020 w kształtowaniu i utrzymywaniu tych wartości. Dla wykonawców audytu krajobrazowego wyniki mogą być pomocne przy delimitacji priorytetowych krajobrazów tradycyjnego rolnictwa, a także formułowaniu rekomendacji doty- czących ochrony ich przyrodniczych i kulturowych zasobów, między innymi dla dokumentów planistycznych związanych z zagospodarowaniem przestrzennym.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Agrobotanica
• Rocznik: 2018
• Tom: 71
• Numer: 1
• Opis fizyczny: Aricle: 1732 [16 p.], fig.,ref.

Twórcy

autor

Borysiak J.

• Department of Integrated Geography, Institute of Physical Geography and Environmental Planning, Faculty of Geographical and Geological Sciences, Adam Mickiewicz University in Poznan, B.Krygowskiego 10, 61-680 Poznan, Poland

autor

Szpikowska G.

• Geoecological Station AMU in Storkowo, Faculty of Geographical and Geological Sciences, Adam Mickiewicz University in Poznan, B.Krygowskiego 10, 61-680 Poznan, Poland

autor

Szpikowski J.

• Department of Environmental Monitoring, Institute of Geoecology and Geoinformation, Faculty of Geographical and Geological Sciences, Adam Mickiewicz University in Poznan, B.Krygowskiego 10, 61-680 Poznan, Poland

Bibliografia

• Heffner K, Klemens B. Koncepcje zmian i nowe procesy przestrzenne na obszarach wiejskich w Polsce. In: Korenik S, Mempel-Śnieżyk A, editors. Kryzys finansowy a programowanie rozwoju jednostek przestrzennych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego; 2013. p. 90–101. (Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu; vol 296).
• Borysiak J, Mazurek M, Zwoliński Z. Land cover and ecosystem services changes in agricultural landscapes of the Dębnica catchment (West Pomerania, Poland). Ekonomia i Środowisko. 2014;4(51):205–220.
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu. Journal of Laws of the Republic of Poland (Dziennik Ustaw), 2015 Apr 9, Item 774.
• Solon J, Chmielewski TJ, Myga-Piątek U, Kistowski M. Identyfikacja i ocena krajobrazów Polski – etapy i metody postępowania w toku audytu krajobrazowego w województwach. Problemy Ekologii Krajobrazu. 2015;40:55–77.
• Matuszkiewicz JM, Solon J. Przestrzenne zróżnicowanie i cechy charakterystyczne krajobrazów Polski w ujęciu geobotanicznym. Problemy Ekologii Krajobrazu. 2015;40:85–101.
• Myga-Piątek U, Chmielewski TJ, Solon J. Rola cech charakterystycznych, wyróżników i wyznaczników krajobrazu w klasyfikacji i audycie krajobrazów aktualnych. Problemy Ekologii Krajobrazu. 2015;40:177–185.
• Chmielewski TJ, Myga-Piątek U, Solon J. Typologia aktualnych krajobrazów Polski. Prz Geogr. 2015;87:377–408. https://doi.org/10.7163/PrzG.2015.3.0
• Klimczak L. Nowe narzędzie ochrony krajobrazu – zarys zmian legislacyjnych w projekcie tzw. ustawy o ochronie krajobrazu. Przestrzeń i Forma. 2014;21:443–462.
• Kostrzewski A. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego – powstanie i rozwój, znaczenie w rozpoznawaniu i ocenie współczesnych przemian krajobrazowych. In: Kostrzewski A, Szpikowski J, Domańska M, editors. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Poznań: UAM w Poznaniu; 2016. p. 11–18.
• Szpikowski J, Domańska M, Kostrzewski A, Kruszyk R, Szpikowska G. Stacja Bazowa Storkowo. In: Kejna M, Uscka-Kowalkowska J, editors. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Toruń: Drukarnia Wydawnictwa Naukowego UMK; 2017. p. 77–86.
• Borysiak J. The benefits of organic farming to spontaneous vascular flora biodiversity; West Pomerania (Poland). Acta Agrobot. 2015;68:217–232. https://doi.org/10.5586/aa.2015.024
• Najwer A, Borysiak J, Gudowicz J, Mazurek M, Zwoliński Z. The relationships between geodiversity and biodiversity in the postglacial landscape (Dębnica catchment, West Pomerania, Poland). Quaestiones Geographicae. 2016;35:5–28. https://doi.org/10.1515/quageo-2016-0001
• Brzeg A, Wojterska M. Zespoły roślinne Wielkopolski, ich stan poznania i zagrożenie. In: Wojterska M, editor. Szata roślinna Wielkopolski i Pojezierza Południowopomorskiego. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe; 2001. p. 39–110.
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 marca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania “Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020. Journal of Laws of the Republic of Poland (Dziennik Ustaw), 2015 Mar 18, Item 415.
• Krawczyk WE. Metody terenowej analityki wód krasowych. In: Kostrzewski A, Pulina M, editors. Metody hydrochemiczne w geomorfologii dynamicznej. Katowice: Uniwersytet Śląski; 1992. p. 65–83. (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; vol 1254).
• Siepak J, editor. Fizyczno-chemiczna analiza wód i gruntów. Poznań: UAM; 1992.
• Elbanowska H, Zerbe J, Siepak J. Fizyczno-chemiczne badania wód. Poznań: UAM; 1999.
• Kostrzewski A, Mazurek M, Stach A. Zasady organizacji i system pomiarowy Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego [Internet]. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska; 1995 [cited 2017 Nov 28]. Available from: http://www.staff.amu.edu.pl/~zmsp/org/tyt.html
• Tokarska-Guzik B, Dajdok Z, Zając M, Zając A, Urbisz A, Danielewicz W, et al. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych [Internet]. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska; 2012 [cited 2017 Nov 28]. Available from: http://www.gdos.gov.pl/files/artykuly/5050/Rosliny_obcego_pochodzenia_w_PL_poprawione.pdf
• Faliński JB. Methodical basis for map of potential natural vegetation of Poland. Acta Soc Bot Pol. 1971;40:209–222. https://doi.org/10.5586/asbp.1971.013
• Herbich J, editor. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny [Internet]. Warszawa: Ministerstwo Środowiska; 2004 [cited 2017 Nov 28]. Available from: http://natura2000.gdos.gov.pl
• Obszary proekologiczne (EFA) [Internet]. Warszawa: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi; 2017 [cited 2017 Nov 28]. Available from: http://www.minrol.gov.pl/Wsparcie-rolnictwa/Platnosci-bezposrednie/Archiwum/Platnosci-bezposrednie-w-2015-r/Zazielenienie-WPR/Obszary-proekologiczne-EFA
• Raszeja E. Ochrona krajobrazu w procesie przekształceń obszarów wiejskich. Poznań: UP; 2013.
• Kondracki J. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2000.
• Karczewski A. Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze lobu Parsęty w Vistulianie (Pomorze Środkowe). Poznań: UAM; 1989.
• Zwoliński Z, Kostrzewski A, Stach A. Tło geograficzne współczesnej ewolucji rzeźby młodoglacjalnej. In: Starkel L, Kostrzewski A, Kotarba A, Krzemień K, editors. Współczesne przemiany rzeźby Polski. Kraków: IGiGP, UJ; 2008. p. 271–275.
• Popielski W. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50,000. Ark Barwice (159). Warszawa: PIG; 2005.
• Kostrzewski A, Zwoliński Z, Andrzejewski L, Florek W, Mazurek M, Niewiarowski W, et al. Współczesna ewolucja rzeźby młodoglacjalnej Niżu Polskiego. In: Starkel L, Kotarba A, Kostrzewski A, Krzemień K, editors. Współczesne przemiany rzeźby Polski. Kraków: SGP, IGiGP UJ, IGiPZ PAN; 2008. p. 271–325.
• Woś A. Zarys stosunków klimatycznych w rejonie górnego odcinka zlewni Parsęty. In: Kostrzewski A, editor. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Warszawa: PIOŚ; 1994. p. 79–96. (Biblioteka Monitoringu Środowiska).
• Macioszczyk A, Dobrzyński D. Hydrogeochemia strefy aktywnej wymiany wód podziemnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2007.
• Jansen W, Block A, Knaack J. Kwaśne deszcze. Historia, powstawanie, skutki. Aura. 1988;4:18–19.
• Domańska M, Szpikowski J. Tendencje zmian termiczno-opadowych w Storkowie na tle globalnych zmian klimatycznych. In: Kostrzewski A, Szpikowski J, Domańska M, editors. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Poznań: UAM w Poznaniu; 2016. p. 52–58.
• Kasprowicz M. Acidophilous oak forests of the Wielkopolska region (west Poland) against the background of Central Europe. Biodivers Res Conserv. 2010;20:1–138. https://doi.org/10.2478/v10119-010-0012-4
• Durkowski T, Woroniecki T. Jakość wód powierzchniowych obszarów wiejskich Pomorza Zachodniego. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 2001;476:365–371.
• Skwierawski A. Funkcjonowanie małych zbiorników wodnych w różnych typach krajobrazu. In: Koc J, editor. Ochrona zasobów i jakości wody w krajobrazie wiejskim. Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski; 2010. p. 175–195. (Współczesne Problemy Kształtowania i Ochrony Środowiska, Monografie; vol 1p).
• Mazurek M. Czynniki kształtujące skład chemiczny wypływów wód podziemnych w południowej części dorzecza Parsęty (Pomorze Zachodnie). Przegląd Geologiczny. 2008;56:131–139.
• Dokumenty PROW. Załącznik K. Zwykła dobra praktyka rolnicza [Internet]. Warszawa: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi; 2017 [cited 2017 Nov 28]. Available from: http://www.minrol.gov.pl/Wsparcie-rolnictwa/Plan-Rozwoju-Obszarow-Wiejskich--2006/Dokumenty-PROW
• Szpikowski J. Uwarunkowania i wielkość erozji wodnej gleb i denudacji agrotechnicznej na Pojezierzu Drawskim (Pomorze Zachodnie). In: Kostrzewski A, Szpikowski J, editors. Funkcjonowanie geoekosystemów w różnych strefach krajobrazowych Polski. Poznań: UAM; 2012. p. 3–94. (Biblioteka Monitoringu Środowiska; vol 29).
• Płatność za zazielenienie (greening) [Internet]. Warszawa: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi; 2017 [cited 2017 Nov 28]. Available from: http://www.minrol.gov.pl/Wsparcie-rolnictwa/Platnosci-bezposrednie/Archiwum/Platnosci-bezposrednie-w-2015-r/Zazielenienie-WPR
• Maciejczak M. Projektowanie mechanizmu gospodarczego dla dóbr nierynkowych na obszarach wiejskich. In: Czyżewski A, Klepacki B, editors. Problemy rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej w pierwszej dekadzie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Warszawa: PTE; 2015. p. 166–174.
• Herbich J. Przestrzenno-dynamiczne zróżnicowanie roślinności dolin w krajobrazie młodoglacjalnym na przykładzie Pojezierza Kaszubskiego. Łódź: Polskie Towarzystwo Botaniczne; 1994. (Monographiae Botanicae; vol 76). https://doi.org/10.5586/mb.1994.001
• Józefaciuk A, Nowocień E, Podolski B. Ocena melioracji przeciwerozyjnych w wybranych obiektach badawczo-wdrożeniowych. Acta Agrophysica. 2005;5:291–305.
• Raszeja E, Wilkaniec A, de Mezer E. Krajobraz i dziedzictwo kulturowe wsi w aglomeracji poznańskiej. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe; 2010. (Biblioteka Aglomeracji Poznańskiej; vol 3).
• Górska-Zabielska M. Obszary macierzyste skandynawskich eratyków przewodnich osadów ostatniego zlodowacenia północno-zachodniej Polski i północno-wschodnich Niemiec. Geologos. 2008;14:177–194.
• Stryjakiewicz T. Osadnictwo, ludność i pozarolnicza działalność gospodarcza na obszarze zlewni górnej Parsęty. In: Kostrzewski A, editor. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Poznań: UAM; 1994. p. 19–146. (Biblioteka Monitoringu Środowiska).
• Biernat S, Kałamucka W. Krajobraz w doświadczeniu mieszkańców wiejskich obszarów peryferyjnych. In: Wesołowska M, editor. Wiejskie obszary peryferyjne – uwarunkowania i czynniki aktywizacji. Warszawa: IGiPZ PAN; 2011. p. 189–202. (Studia Obszarów Wiejskich; vol 26).

Identyfikatory

DOI

10.5586/aa.1732