Wpływ regulacji technicznej na zmiany morfologii górskiej potoku: potok Jamne, Gorce

• Autorzy: Bucala A. , Radecki-Pawlik A.

Warianty tytułu

EN

The influence of hydrotechnical structures on morphological changes of Jamne stream channels in the Gorce Mountains, Polish Carpathians

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest przedstawienie wpływu regulacji technicznej na zmianę morfologii potoku Jamne. Jego koryto jeszcze z początkiem lat 70. pozostawało nieuregulowane i pozbawione było zabudowy hydrotechnicznej. W wyniku prac regulacyjnych na odcinku od 700 do 3640 m od ujścia długość potoku została zmniejszona o 180 m. W pracy zajęto się również zgodnością podjętych inicjatyw regulacji cieku z Ramową Dyrektywą Wodną. Zwrócono ponadto uwagę na problem nielegalnego poboru rumowiska z koryt potoków górskich i jego wpływu na degradację koryt. Tezą artykułu jest wykazanie nieprawidłowości użytego rodzaju regulacji technicznej, co wpłynęło bezpośrednio na zmianę procesów morfologicznych koryta cieku.

EN

The aim of this paper is to present the influence of hydrotechnical structures on morphological changes in the Jamne stream channel in the Gorce Mountain. The channel of the Jamne stream was still intact in the early 70’s. Before regulation, it was characterized by the occurrence of the large quantity of gravel bars. The width of the active channel was up to 20 m. The bottoms of channels in longitudinal profile were approximately equal, and in cross sections it was possible to distinguish a few currents separated with gravel bars, constantly filled up with water. At present, channel of stream is single-threaded, in lower sections sinuous, and its width does not exceed 8 m. Only at the outlet of side valleys the width of channel is growing up to 10 m. The banks of stream are regulated, shaped and strengthened with hydrotechnical structures. For example in the catchment of the Jamne on section from 700 to 3640 m the length of the stream became shortened for 180 m. The longitudinal profile of stream is stair due to wooden steps and concrete drop structures located next to rock thresholds in different intervals from each other. Its occurrence is more frequent in the outlet parts of the stream. An asymmetry of bank is still noticeable in its most parts. However, it occurs along with the significant decrease in the size of the surface areas of accumulated gravel bars and the length of erosion cuttings of the river banks, which is a result of the river regulation. The paper also addresses the regulatory compliance initiatives of the stream with the Water Framework Directive. Attention also given to the problem of illegal gravel mining from the channels of mountain streams and its effect on the degradation of the channels. The thesis of this article is to demonstrate a type of irregularity technical regulation, which directly influenced the change in stream channel morphological processes

Słowa kluczowe

PL

Gorce; potoki gorskie; potok Jamne; regulacja potokow; regulacja techniczna; umocnienia betonowe; umocnienia siatkowo-kamienne; budowle hydrotechniczne; Ramowa Dyrektywa Wodna; koryta potokow; morfologia koryt

EN

Gorce Mountains; mountain stream; Jamne Stream; stream training; hydrotechnical structure; Water Framework Directive; stream channel; channel morphology; stream morphology

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Scientiarum Polonorum. Formatio Circumiectus
• Rocznik: 2011
• Tom: 10
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.3-15,rys.,fot.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Bucala A.

• Zakład Badań Geośrodowiska, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyńskiego, Polska Akademia Nauk, ul.św.Jana 22, 31-018 Kraków

autor

Radecki-Pawlik A.

Bibliografia

• Bucała A., 2009. Zmiany użytkowania ziemi w Gorcach na przykładzie zlewni Jaszcze i Jamne. [W:] W. Bochenek, M. Kijowska (red.). Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Funkcjonowanie środowiska przyrodniczego w okresie przemian gospodarczych w Polsce. Mała Poligrafia WSD Redemptorystów Szymbark – Tuchów, 280–286.
• Froehlich W., 1982. Mechanizm transportu fluwialnego i dostawy zwietrzelin do koryta w górskiej zlewni fliszowej. Pr. Geogr. IGiPZ PAN 143, 144.
• Froehlich W., 1990. Racjonalna zabudowa koryt potoków pod kątem zabezpieczenia przeciwpowodziowego i przeciwerozyjnego. Probl. Zagospod. Ziem Górs. 30, 49–69.
• Gerlach T., Niemirowski M., 1968. Charakterystyka geomorfologiczna dolin Jaszcze i Jamne. [W:] A. Medwecka-Kornaś (red.). Doliny potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach. Cz. 1. PWN Kraków, 11–22.
• Jurkowski F., 1970. Kronika. Maszynopis, Zbiory autora, Ochotnica Górna, 70.
• Klimaszewski M., 1946. Podział morfologiczny południowej Polski. Czas. Geogr. 17(3–4), 133–182.
• Klus T., 1965. Wpływ lokalnych warunków na odpływ w wybranych zlewniach górskich. Zesz. Nauk. WSR Krak. 25, Rozprawy 2.
• Kondracki J., 2002. Geografia regionalna Polski. PWN Warszawa.
• Korpak J., 2007. The influence of river training on mountains channel changes (Polish Carpathians Mountains). Geomorphology 92, 166–181.
• Korpak J., Krzemień K., Radecki-Pawlik A., 2008. Wpływ czynników antropogenicznych na zmiany koryt cieków karpackich. Infrastruk. Ekol. Ter. Wiej., Monografia 4.
• Korpak J., Krzemień K., Radecki-Pawlik A., 2009. Wpływ budowli regulacyjnych i poboru rumowiska na koryta rzek i potoków górskich – wybrane przykłady z rzek karpackich. Gospod. Wod. 7, 274–281.
• Krzemień K., 2003. The Czarny Dunajec River, Poland, as an example of human-induced development tendencies in a mountain river channel. Landf. Analys. 4, 57–64.
• Lach J., Wyżga B., 2002. Channel incision and flow increase of the upper Wisłoka River, southern Poland, subsequent to the reafforestation of its catchment. Earth Surf. Proces. Landf. 27, 445–462.
• Medwecka-Kornaś A., Kornaś J., 1968. Zbiorowiska roślinne dolin Jaszcze i Jamne. [W:] A. Medwecka-Kornaś (red.). Doliny potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach. Cz. 1. PWN Kraków, 49–91.
• Niemirowska J., Niemirowski M., 1968. Stosunki hydrograficzne zlewni potoków Jaszcze i Jamne. [w:] A. Medwecka-Kornaś (red.), Doliny potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach. Cz. 1. PWN Kraków, 39–48.
• Niemirowski M., 1974. Dynamika współczesnych koryt potoków górskich (na przykładzie potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach). Zesz. Nauk. UJ, Pr. Geogr. 34. PWN Kraków.
• Radecki-Pawlik A., 2000. Watershed management and water protection policy in high-industrialized region – Vancouver BC, example from Canada. IX Kraj. i II Międzynar. Konf. Nauk.-Techn. Ochrona Jakości i Zasobów Wód, Zakopane, 174–182.
• Radecki-Pawlik A., 2004. Zmiana warunków hydrodynamicznych wzdłuż koryta potoku górskiego w zróżnicowanej zabudową techniczną małej zlewni karpackiej. Inż. Rol. 2, 21–33.
• Radecki-Pawlik A., Kłonowska-Olejnik M., Florencka N., 2001. Transport rumowiska, skład jakościowy osadów oraz chemizm wody potoku Młynne w Gorcach (Karpaty polskie). Zesz. Nauk. AR Krak. 390, Inż. Środ. 22, 121–136.
• Słupik J., 1976. Zastosowanie zdjęć lotniczych w określeniu wpływu bruzd i dróg polnych na strukturę bilansu wodnego stoków górskich. Pr. Nauk. Uniw. Śląsk. 126, 31–38.
• Słupik J., 1981. Rola stoku w kształtowaniu odpływu w Karpatach fliszowych. Pr. Geogr. IGiPZ PAN 142. Zakł. Narod. im. Ossolińskich Wrocław.
• Soja R., 1977. Deeping of channel in the light of the cross profile analysis. Stud. Geomorphol. Carpatho-Bal. 11, 127–138.
• Soja R., 2006. Wody. [W:] W. Różański (red.). Gorczański Park Narodowy, 25 lat ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Gorców. GPN Poręba Wielka, 55–61.
• Starkel L., 1972a. Zachodnie Karpaty Zewnętrzne (fliszowe). [W:] M. Klimaszewski (red.). Geomorfologia Polski. T. 1. PWN Warszawa, 52–115.
• Starkel L., 1972b. Charakterystyka rzeźby polskich Karpat (i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej). Probl. Zagospod. Ziem Górs. 10, 75–150.
• Starkel L., 1980. Erozja gleby a gospodarka wodna. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 235, 103–118.
• Wyżga B., 1991. Present-day downcutting of the Raba river channel (Western Carpathians, Poland) and its environmental effects. Catena 18(6), 551–566.
• Wyżga B., 2008. Wcinanie się rzek polskich Karpat w ciągu XX wieku. [W:] B. Wyżga (red.). Stan środowiska rzek południowej Polski i możliwość jego poprawy – wybrane aspekty. Inst. Ochrony Przyrody PAN Kraków, 7–39.