Roślinność segetalna terenów rolniczych Puszczy Bolimowskiej i jej współczesne przemiany

• Autorzy: Warcholinska A.U.

Warianty tytułu

Segetal plants of agricultural areas of Bolimów Primeial Forest lind its contemporary transformations

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy przedstawiono rezultaty badań, przeprowadzonych w latach 1981-1985, dotyczących roślinności segetalnej terenów rolniczych Puszczy Bolimowskiej. Na podstawie 205 zdjęć fitosocjologicznych (spośród 326 wykonanych) wyróżniono 7 zespołów i 2 zbiorowiska (tab. I-XIV). Po raz pierwszy zidentyfikowano na tym obszarze 2 zespoły i 2 zbiorowiska, a mianowicie: Galinsogo-Setarietum, Spergulo-Echinochloëtum, zbiorowisko z Saxifraga tridactylites, zbiorowisko z Ranunculus arvensis oraz postać z Anthoxanthum aristatum zespołu Teesdaleo-Arnoseridetum minimae. Zróżnicowanie zbiorowisk segetalnych terenów rolniczych Puszczy Bolimowskiej zależy głównie od naturalnych warunków siedliskowych i poziomu kultury rolnej. Stopień uwilgotnienia siedlisk polnych odzwierciedlają warianty wilgotnościowe: typowy i z Mentha arvensis ssp. austriaca. Wyrazem zaawansowania przemian fitocenoz polnych, zachodzących pod wpływem różnorodnych czynników antropogenicznych, są postacie degeneracyjne oraz stopień synantropizacji zbiorowisk (tab. XV). Najwyższy stopień synantropizacji wykazują: Spergulo-Echinochloëtum veronicetosum var. typicum (166,7%), Vicietum tetraspermae typicum var. typicum (172,2%) i Vicietum tetraspermae delphinietosum var. typicum (182,4%). W skład zbiorowisk segetalnych wchodzi 165 gatunków roślin naczyniowych. Najbogatsze florystycznie są zbiorowiska z klasy Secalietea (146 gatunków). Największą liczbę gatunków mają: zbiorowisko z Ranunculus arvensis (87 gatunków) i Vicietum tetraspermae delphinietosum var. z Mentha arvensis ssp. austriaca (77 gatunków). Liczba gatunków w poszczególnych zbiorowiskach zależy od warunków siedliskowych i stopnia degeneracji tych zbiorowisk (tab. XV). W analizowanych zbiorowiskach stwierdzono dominację gatunków krótkotrwałych i terofitów (rys. 2-4) oraz zróżnicowany udział geograficzno-historycznych grup gatunków (tab. XVI, rys. 5, 6). W zbiorowiskach chwastów wykształcających się na siedliskach najuboższych, o stosunkowo niskim poziomie kultury rolnej, dominują apofity, np. Digitarietum ischaemi var. z Mentha arvensis ssp. austriaca, Teesdaleo-Arnoseridetum minimae var. z Mentha arvensis ssp. austriaca, Spergulo-Veronicetum dillenii. W zbiorowiskach rozwijających się na siedliskach najbardziej przez człowieka zmienionych, żyznych i zasobnych w związki wapnia stwierdzono przewagę antropofitów, np. Spergulo-Echinochloëtum veronicetosum var. typicum oraz w wariantach typowych Vicietum tetraspermae typicum i Vicietum tetraspermae delphinietosum (tab. XVI, rys. 5). Analogiczną zależność stwierdzono również w odniesieniu do udziału archeofitów (por. tab. XVI, rys. 6). O powyższym zróżnicowaniu decydują warunki ekologiczne, różnorodne czynniki antropogeniczne oraz sąsiedztwo zbiorowisk naturalnych, półnaturalnych i ruderalnych. Stopień pokrycia zbadanych powierzchni chwastami jest różny (tab. I-XIV, rys. 7). Duże zachwaszczenie roślin uprawnych obserwuje się na polach, na których rozwijają się fitocenozy wariantów żyznych i wilgotnych oraz fitocenozy z udziałem gatunków dominujących, np. Anthoxanthum aristatum, Apera spica-venti, Stellaria media, Galinsoga parviflora, Equisetum arvense, Raphanus raphanistrum, Tripleurospermum inodorum, Agropyron repens, Viola arvensis. Najbardziej są zachwaszczone pola zasiedlone przez zbiorowiska z Saxifraga tridactylites i zbiorowiska z Ranunculus arvensis. Wyróżnione zbiorowiska odzwierciedlają aktualny stan potencjału ekologiczno-produkcyjnego siedlisk agroekosystemów badanego terenu oraz reprezentują określone typy siedlisk naturalnej roślinności potencjalnej. Na podstawie związku wyróżnionych typów fitocenoz z określonymi jednostkami siedliskowymi (kompleksami glebowo-rolniczymi) ustalono 6 typów siedlisk: borów sosnowych świeżych Leucobryo-Pinetum, borów mieszanych Pino-Quercetum, świetlistych dąbrów Potentillo alhae-Quercetum, grądów Tilio-Carpinetum, lęgów jesionowo-olszowych Fraxino-Alnetum i łęgów jesionowo-wiązowych Fraxino-Ulmetum. W krajobrazie rolniczym Puszczy Bolimowskiej dominują siedliska borów mieszanych. Część areału siedlisk borów i borów mieszanych oraz grądów może mieć genezę związaną z osuszaniem den dolinnych i obniżeń terenowych oraz lokalnie z przemianą siedlisk świetlistych dąbrów. Zbiorowiska segetalne na badanym obszarze mają różny stopień rozpowszechnienia i rozmieszczenia, uzależniony przede wszystkim od warunków siedliskowych. Pod względem zajmowanej powierzchni dominują zbiorowiska towarzyszące roślinom zbożowym. Do najbardziej rozpowszechnionych i równocześnie zasiedlających największe przestrzennie obszary należy zespół Teesdaleo-Arnoseridetum minimae sprzężony w płodozmianie z Digitarietum ischaemi (tab. V, VII, VIII). Bardzo rzadkimi i rzadkimi zbiorowiskami są: Spergulo-Veronicetum dillenii, Papaveretum argemones, zbiorowisko z Saxifraga tridactylites i zbiorowisko z Ranunculus arvensis (tab. VI, IX, X, XIV). Z punktu widzenia przestrzennego zróżnicowania zbiorowisk wyróżniono na terenie Puszczy Bolimowskiej 5 obszarów kompleksów zbiorowisk o odmiennej wartości produkcyjnej siedlisk, mogących stanowić m.in. podstawę dla racjonalnej organizacji produkcji roślinnej, a mianowicie: 1 — północny, 4 — południowo-zachodni, 2 — środkowozachodni, 3 — środkowowschodni i 5 — południowo-wschodni (rys. 8). Na skutek postępującego osuszania, urbanizacji, industrializacji, intensyfikacji produkcji rolnej z jednej strony i zaniedbanej oraz wadliwej agrotechniki z drugiej strony, układy ekologiczne przestrzeni rolniczej Puszczy Bolimowskiej stoją wobec perspektywy dalszych zmian, prowadzących do obniżenia produktywności siedlisk polnych. Spośród wielu dróg zmierzających do minimalizacji ujemnych skutków tych zmian wymieniono m.in.: zwiększanie odporności gleby na degradację, podnoszenie poziomu kultury rolnej, stosowanie agrotechniki przystosowanej do typu siedliska i rośliny uprawnej, nawożenie organiczne oraz fitomelioracje. Podana w pracy rejonizacja zbiorowisk i siedlisk polnych łącznie z oceną zasobności, produktywności i intensywności użytkowania tych siedlisk oraz koncepcją minimalizacji procesów degeneracji zbiorowisk i degradacji siedlisk polnych, oddać może poważne usługi przy planowaniu dalszego zagospodarowania i ochrony badanego obszaru, w tym także terenów rolniczych.

EN

The article presents the results of studies on segetal communities in Bolimów Primeval Forest carried out in the years 1981-1985. The analysis of 205 phytosociological records has allowed to distinguish 7 associations and 2 communities (Tables I-X1V). Among the most common communities on this area are: Teesdaleo-Arnoseridetum minimae and Digitarietum ischaemi. On the other hand, very rare communities include: Spergulo-Veronicetum dillenii, Papaveretum argemones, a community from Saxifraga tridactylites and a community from Ranunculus arvensis. The distinguished communities reflect the present state of the ecological productive potential, they represent specific types of the habitats of potential natural vegetation, and show a distinct relationship with definite habitat units — soil —agricultural complexes.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Agrobotanica
• Rocznik: 1988
• Tom: 41
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.369-452,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Warcholinska A.U.

Bibliografia

• Braun-Blanquet J., 1964. Pflanzensoziologie. Wien — New York, Springer Verl., ss. XIV, 865.
• Faliński J. B., 1966a. Próba określenia zniekształceń fitocenozy. System faz degeneracyjnych zbiorowisk roślinnych. Ekol. Pol. 12: 31 - 42.
• Faliński J. B., 1966b. Antropogeniczna roślinność Puszczy Białowieskiej jako wynik synantropizacji naturalnego kompleksu leśnego. Rozpr. UW, 13, Warszawa, PWN, ss. 256.
• Kondracki J., 1977. Regiony fizyczno-geograficzne Polski. Warszawa, Wyd. UW, ss. 178.
• Kornaś J., 1968a. Geograficzno-historyczna klasyfikacja roślin synantropijnych. Mater. Zakł. Fitosoc. Stos. UW 25: 33 - 42.
• Kornaś J., 1968b. Prowizoryczna lista nowszych przybyszów synantropijnych (kenofitów) zadomowionych w Polsce. Mater. Zakł. Fitosoc. Stos. UW 25: 43 - 53.
• Kornaś J., 1977. Analiza flor synantropijnych. Wiad. Bot. 21: 85 - 91.
• Krawiecowa A., 1968. Udział apofitów i antropofitów w spektrum geograficznym flory Gór Opawskich. Mater. Zakł. Fitosoc. Stos. UW 25: 97 - 108.
• Matuszkiewicz W., 1968. Fitosocjologiczne podstawy zagospodarowania rejonu Jezior Ostrzyckich dla potrzeb turystyki i rekreacji. Biul. IUA 27: 1 - 24.
• Matuszkiewicz W., 1974. Teoretyczno-metodyczne podstawy badań roślinności jako elementu krajobrazu i obiektu użytkowania rekreacyjnego. Wiad. Ekol. 20: 3 - 13.
• Matuszkiewicz W., Faliński J. B., 1967. Antropogeniczne, nitrofilne zbiorowiska upraw polnych, zrębów, terenów wydeptywanych i ruderalnych. [W:] Scamoni A. Wstęp do fitosocjologii praktycznej. Warszawa, PWRiL, s. 176 - 229.
• Matuszkiewicz W., Matuszkiewicz A., 1968. Potencjalna roślinność naturalna okolic jeziora Wdzydze. Mater. Zakł. Fitosoc. Stos. UW 23: 1 - 6.
• Michalak S., 1970. Flora synantropijna miasta Opola. Opolski Rocznik Muzealny 4: 1 - 176.
• Mowszowicz J., 1975. Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa, PWRiL, ss. 632.
• Olaczek R., 1974. Kierunki degeneracji fitocenoz leśnych i metody ich badania. Phytocoenosis 3/4: 179 - 190.
• Olaczek R., msk. Środowisko przyrodnicze i przemiany krajobrazu Puszczy Bolimowskiej.
• Pawłowski B., 1972. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania. [W:] Szafer W., Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. 1. Warszawa, PWN, s. 237 - 269.
• Siciński J. T., 1974. Zbiorowiska segetalne Kotliny Szczercowskiej (Widawskiej). Acta Agrobot. 27: 5 - 93.
• Sowa R., 1971. Flora i roślinne zbiorowiska ruderalne na obszarze województwa łódzkiego ze szczególnym uwzględnieniem miast i miasteczek. Łódź, Wyd. UŁ, ss. 282.
• Szafer W., Kulezyński S., Pawłowski B., 1976. Rośliny polskie. PWN, Warszawa, ss. XXVII, 1-1020.
• Trzcińska-Tacik H„ 1979. Flora synantropijna Krakowa. Wyd. Uniw. Jag., ss. 278.
• Tüxen R., 1956. Die heutige potentielle natürliche Vegetation als Gegenstand der Vegetationskartierung. Angew. Pflanzensoz. 13: 3 - 42.
• Warcholińska A. U., 1974. Zbiorowiska chwastów segetalnych Równiny Piotrkowskiej i ich współczesne przemiany w związku z intensyfikacją rolnictwa (Mezoregion Nizin Środkowopolskich). Acta Agrobot. 27: 95 - 193.
• Warcholińska A. U., 1976. Zróżnicowanie zbiorowisk segetalnych jako wyraz warunków siedliskowych i poziomu kultury rolnej wsi Oleśnik (woj. Piotrków Tryb.). Acta Agrobot. 29: 311 - 372.
• Warcholińska A. U., 1979a. Współczesne przeobrażenia zbiorowisk segetalnych w środkowej Polsce. Acta Agrobot. 32: 239 - 269.
• Warcholińska A. U., I979b. Fitocenozy polne z udziałem Ranunculus arvensis L. w środkowej Polsce i ich stanowisko syntaksonomiczne. Fragm. Flor. Geobot. 25: 579 - 584.
• Warcholińska A. U., 1981a. Zbiorowiska segetalne zbóż ozimych okolic Sieradza i Zduńskiej Woli. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach. Ser. B, 32: 79 - 114.
• Warcholińska A. U., 1981 b. Typy fitocenoz zbóż ozimych okolic Łowicza i ich wartość diagnostyczna. Fragm. Flor. Geobot. 27: 627 - 639.
• Warcholińska A. U., 1981c. Fitocenozy polne z udziałem Illecebrum verticillatum L. i ich wartość diagnostyczna. Fragm. Flor. Geobot. 27: 621 - 625.
• Warcholińska A. U., 1982a. Zbiorowiska segetalne zbóż ozimych Skierniewic i terenów przyległych. Acta Agrobot. 34: 285 - 300.
• Warcholińska A. U., 1982b. Chwasty polne w ekspansji. ŁTN, Spraw, z Czynności i Posiedzeń Nauk. 36: 1 - 7.
• Warcholińska A. U., 1988a. Przemiany zbiorowisk segetalnych w latach 1977-1983 towarzyszące powstaniu Bełchatowskiego Okręgu Przemysłowego. Acta Agrobot. 41: 91 - 211.
• Warcholińska A. U., 1988b. Flora segetalna terenów rolniczych Puszczy Bolimowskiej i jej współczesne przemiany. Acta Agrobot. 41: 321-368.
• Warcholińska A. U., Siciński J. T., 1976. Z badań nad występowaniem i rozprzestrzenieniem Anthoxanthum aristatum Bois. w środkowej Polsce. Fragm. Flor. Geobot. 22: 409 - 413.
• Warcholińska A. U., Siciński J. T., msk. Zbiorowiska chwastów polnych Bełchatowskiego Okręgu Przemysłowego.
• Wiśniewski J., 1968. Występowanie zespołu maku piaskowego — Papaveretum arqemonis — w powiecie łowickim. Zcsz. Nauk. UŁ Ser. II, 119 - 123.
• Wiśniewski J., 1970. Zespół Vicietum tetraspermae Kruseman et Vlieger 1939 w pow. łowickim (woj. łódzkie). Zesz. Nauk. UŁ Ser. II. 36: 53 - 61.
• Wiśniewski J., 1971a. Zespół Arnosero-Scleranthetum (Chouard 1925) Tx. 1937 w pow. łowickim (woj. łódzkie). Zesz. Nauk. UŁ Ser. II, 41: 135 - 139.
• Wiśniewski J., 1971b. O zespole Lamio-Veronicetum politae Kornaś 1950. Zesz. Nauk. UŁ Ser. II, 41: 141 - 144.
• Wnuk Z., 1976a. Zbiorowiska chwastów segetalnych Pasma Przedborsko-Małogoskiego i przyległych terenów. Cz. 1. Zbiorowiska upraw okopowych. Acta Univ. Lodz.,. Folia Bot. 14: 85 - 122.
• Wnuk Z., 1976b. Zbiorowiska chwastów segetalnych Pasma Przedborsko-Małogoskiego i przyległych terenów. Cz. 2. Zbiorowiska zbożowe i ścierniskowe. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 14: 126 - 177.
• Zając A., 1979. Pochodzenie archeofitów występujących w Polsce. Uniw. Jag.: 1 - 213.
• Zarzycki K., 1984. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. PAN — Instytut Botaniki, ss. 45.