Les organismes sedentaires sur les rostres des belemnites du Cretace superieur

• Autorzy: Pugaczewska H.

Warianty tytułu

PL

Organizmy osiadłe na rostrach belemnitów kredowych

RU

Organizmy poselivshiesja na rostrakh melovykh belemnitov

• Języki publikacji: FR

Abstrakty

FR

24 organismes sédentaires fixés sur les rostres des Bélemnites du Crétacé supérieur de Pologne sont décrits. Parmi ces organismes il y a des représentants de divers groupes d'animaux: Foraminifères - 3 espèces, Bryozoaires 7 espèces, Annélides - 3 espèces, Lamellibranches - 2 espèces, Alcyonaires - espèces et 1 organisme problématique.

PL

Opisano 24 organizmy, w tym 6 niszczących rostra belemnitów, a 18 osiadłych na nich. Materiał pochodzi z górnego kampanu i mastrychtu okolic Mielnik (woj. białostockie) oraz z licznych odsłonięć tych poziomów w przełomie środkowej Wisły. W kredzie Mielnika, reprezentującej czyste, drobnopylaste wapienie, dominują rostra belemnitów, na których masowo występuje epifauna. W odkrywkach przełomu środkowej Wisły, gdzie osady kredowe reprezentowane są przez piaski, margle, lite wapienie itp., prócz rostrów belemnitów występują liczne inne szczątki organiczne i one stanowiły główne podłoże dla osiadłych organizmów. Wśród śladów zniszczeń rostrów wyróżniono zniszczenia przyżyciowe i pośmiertne. Pierwsze z nich występują w postaci mniej lub bardziej drobnych kanalików, biegnących pod powierzchnią zewnętrznej warstwy przyrostowej rostrum, i nie wykazują ujść na zewnątrz. Należy do nich Dictyoporus nodosus Mägdefrau, 1937 (Pl. I, fig. 1) i Dendrina belemniticola Mägdefrau, 1937 (Pl. I, fig. 2). Zniszczenia drugiego rodzaju wykształcone są już to w postaci kanalików podpowierzchniowych, lub też drążących rostra, a także jako komorowate zagłębienia. Wszystkie one mają ujścia okrągłe lub owalne, mniej lub bardziej wydłużone. Oznaczono wśród nich: Calcideletrix flexuosa Mägdefrau, 1937 (Pl. I, fig. 3), Nygmites pungens (Quenstedt, 1849) (Pl. II, fig. 1), Rogerella mathieui Saint-Seine, 1955 (Pl. II, fig. 2 a-c) i Talpina ramosa v. Hagenov, 1840 (Pl. II, fig. 3a-b). Przypuszcza się, że ślady Rogerella mathieui Saint-Seine mogły pozostawić wąsonogi, zaś Talpina ramosa v. Hagenow - mszywioły. Wśród epifauny zidentyfikowano przedstawicieli 5 typów zwierzęcych i ślad organizmu niewiadomego pochodzenia. Otwornice reprezentują jednoseryjne skorupki Bullopora rostrata Quenstedt, 1958 (Pl. III, fig. 1 a-b), B. tuberculata (Sollas, 1877) (Pl. III, fig. 2 a-b) oraz dwa ślady przytwierdzenia Nubecularia sp. (Pl. III, fig. 3 a-b) o meandrycznie lub planispiralnie zwiniętych komorach. Koralowce 8-promienne zachowały się w postaci bazalnych części stolonów rodzaju Moltkia (Pl. IV, fig. 1 a-c) lub utworów kielichowatych, należących do Epiphaxum auloporoides Lonsdale, 1850 (Pl. V, fig. 1 a-e). Z pierścienic oznaczono Serpula (Cycloserpula) gordialis (Schlotheim, 1820) (Pl. VI, fig. 1 a-b), o kłębkowato zwiniętych rurkach jednakowej grubości, oraz Serpula (Tetraserpula) quadrilatera Goldfuss, 1831 (Pl. VI, fig. 2) i S. (Dorsoserpula) lumbricalis (Schlotheim, 1820) (Pl. VI, fig. 3), o rurkach wydłużonych i o zwiększającym się przekroju, okrągłym lub czworokątnym. Często spotyka się fragmenty rurek z widoczną strukturą fałdów bocznych, co pozwala na prześledzenie elementów wzmacniających. Liczne są też ślady żerowania pierścienic (Pl. VII, fig. 2-4). Mszywioły, bardzo licznie reprezentowane, przedstawiają różnorodne typy budowy zoariów i zoecjów rzędów Cyclostomata i Cheilostomata. Do pierwszego należą: Discosparsa marginata d’Orbigny, 1852 (Pl. VIII, fig. 1 a-c) o kopulastym zoarium, Stomatopora dichotoma Lamouroux, 1821 (Pl. VIII, fig. 2) w postaci kolonii gałązkowatej, o rurkowatych zoecjach, Lichenopora sp. (Pl. VII, fig. 1), której kolonia zróżnicowana jest na część centralną i marginalną, oraz Pyripora anglica (Lang, 1914) (Pl. IX, fig. 1 a-b) - gałązkowata, o zoecjach kształtu gruszkowatego, połączonych wyrostkami kaudalnymi. Onychocella sp. (Pl. IX, fig. 2), Membranipora sp. (Pl. X, fig. 1 a-b) i Homalostega sp. (Pl. XI, fig. 2 a-b) przedstawiają kolonie kształtu wachlarzowatego, o zoecjach ściśle przylegających do siebie w pionowych i poziomych rzędach. Homalostega sp., znaleziona na rostrum belemnita i również na muszli małża, dostarczyła ciekawych obserwacji, dotyczących zmiany kształtu kolonii w zależności od podłoża. Zoecja tego gatunku, mieszczące się w wąskich zagłębieniach rostrum po odciskach naczyń krwionośnych, są silnie wydłużone, o okrągłych aperturach, ułożone jedno-seryjnie, zaś zoecja przyrastające na szerokiej podstawie skorupki małża są kształtu banieczkowatego, o półksiężycowatych aperturach, i mają układ wachlarzowaty. Wśród bardzo licznie reprezentowanych małżów wyróżniono tylko dwa gatunki, należące do dwóch różnych rodzin. Przedstawicielem rodziny Dimyidae Fischer, 1886, jest Dimyodon nilssoni (Pl. XII, fig. 2-4) o skorupce równobocznej, owalnego lub okrągłego kształtu, zaś do rodziny Ostreidae Lamarck, 1818, należy Pycnodonta sp. (Pl. XII, fig. 1) o skorupce nierównobocznej i ekscentrycznie położonym dziobie. Odcisk organizmu niewiadomego pochodzenia, zaklasyfikowany jako Problematicum (Pl. XII, fig. 5), ma promieniście ułożone, płatowate wyrostki, odchodzące od centralnej, sześciobocznej komory, otoczonej kilkoma czterobocznymi komórkami. Ślad ten czy odcisk jest bardzo powierzchowny, gdyż nie pozostawił on na rostrum żadnych zagłębień.

RU

В этой заметке описано 24 разные организмы, 6 из них разрушающих ростра белемнитов, а 18 поселившихся на их поверхности. Материал происходит из верхнего кампана и Маастрихта окрестностей Мельника (воеводство Бялостоцкое) и из многих обнажений тех-же ярусов в переломе срединной Вислы. В меловых отложениях Мельника, представленных чистыми, тонкозернистыми известняками, преобладают ростры белемнитов, покрытые большим количеством эпифауны. В обнажениях перелома срединной Вислы, где меловые осадки представлены песками, мергелями, твердыми известняками и т. п., кроме ростров белемнитов встречаются многие другие органические остатки и они-то примуществен-но составляли субстрат для прирастающих организмов. Среди следов повреждения ростров отмечено повреждения прижизненные и посмертные. Первые из них имеют вид менее или более мелких канальцев, простирающихся под внешней поверхностью слоя нарастания ростра, и не обнаруживают никакого внешнего устья. К ним принадлежат Dictyoporus nodosus Mägdefrau, 1937 (Пл. I, фиг. 1) и Dendrina belemniticola Mägdefrau, 1937 (Пл. I, фиг. 2). Повреждения второго типа имеют вид или подповерхностных канальцев, или же сверлящих вглубь ростра, а также камерных углублений; наружные устья круглые или же овальные, менее или более удлиненные. Определено среди них Calcideletrix flexuosa Mägdefrau, 1937 (Пл. I, фиг. 3), Nygmites pungens (Quenstedt, 1849) (Пл. И, фиг. 1), Rogerella mathieui Saint-Seine, 1955 (Пл. II, фиг. 2 a-c) и Talpina ramosa v. Hagenow, 1840 (Пл. II, фиг. 3 а-b). Предполагается, что следы Rogerella mathieui Saint-Seine могли оставить усоногие a Talpina ramosa v. Hagenow - мшанки. Среди эпифауны идентифицировано представителей 5 типов животных и след организма неизвестного происхождения. Из фораминифер констатировано односерийные раковины Bullopora rostrata Quenstedt, 1858 (Пл. III, фиг. 1 а-b), В. tuberculata (Sollas, 1877), (Пл. III, фиг. 2 а-b) и следы прикрепления Nubecularia sp. (Пл. III, фиг. 3 а-b), у которых камеры расположены меандрически, или же по спирали. Восьмилучевые кораллы сохранились в виде базальных частей столонов Moltkia sp. (Пл. IV, фиг. 1 а-с), или же чашечек Epiphaxum auloporoides Lonsdale, 1850 (Пл. V, фиг. 1 а-е). Из кольчатых червей определено Serpula (Cycloserpula) gordialis (Schlotheim, 1820) (Пл. VI, фиг. 1 а-b) со свернутыми в клубок трубками одинаковой толщины, и Serpula (Tetraserpula) quadrilatera Goldfuss, 1831 (Пл. VI, фиг. 2), Serpula (Dorsoserpula) lumbricalis (Schlotheim, 1820) (Пл. VI, фиг. 3) с продольными трубками и увеличивающимся сечением округленным или четырёхуголь-ньгм. Часто встречаются фрагменты трубок с видимой структурой боковых складок, что позволяет на анализ укрепляющих элементов трубки. Часты также следы откармливания кольчатых червей (Пл. VII, фиг. 2-4). Мшанки представлены многими экземплярами, разных типов строения зоа-рий и зоэций ряда Cyslostomata и Cheilostomata. К первому принадлежат: Discosparsa marginata d’Orbigny, 1852 (Пл. VIII, фиг. 1 а-с) с куполообразным зоа-риум, Stomatopora dichotoma Lamouroux, 1821 (Пл. VIII, фиг. 2) - ветвистая колония с трубчатыми зоэциями, Lichenopora sp. (Пл. VII, фиг. 1) - колония дифференцирована на центральную и маргинальную части, и Pyripora anglica (Lang, 1914) (Пл. IX, фиг. 1 a-b) - ветвистая колония с грушевидными зоэциями, соединенными при помощи каудальных отростков. Onychocella sp. (Пл. IX, фиг. 2), Membranipora sp. (Пл. X, фиг. 1 а-b) и Homalostega sp. (Пл. XI, фиг. 2 а-b) представляют колонии веерообразные, с тесно к себе прилегающими зоэциями в вертикальных и горизонтальных рядах. Homalostega sp., найдена на ростре белемнита и створке пластинчатожаберных, позволила на интересные наблюдения перемены формы колонии в зависимости от субстрата. На ростре, зоэция этого вида, находящиеся в узких углублениях отпечатков кровеносных сосудов, сильно удлиненные, апертуры у них круглые и уложены Односерийно; зоэция которые прикреплены к широкому основанию пластинчатожаберных, шаровидные, с полумесячными апертурами, а система у них веерообразная. Среди многих представителей пластинчатожаберных выделено только 2 вида, принадлежащие к двум разным семействам. Представителем семейства Dimyidae Fischer, 1886, является Dimyodon nilssoni v. Hagenow (Пл. XII, фиг. 2-4) с равностворчатыми раковинами, овальными либо круглыми, а семейства Ostreidae Lamarck, 1818 - Pycnodonta sp. (Пл. XII, фиг. 1) с неравностворчатой раковиной и эксцентрично расположенной макушкой. Отпечаток организма неизвестного происхождения, определенный как Рrоblematicum (Пл. XII, фиг. 5), имеет радиально уложенные лепестковидные отростки, отходящие от центральной шестисторонней камеры. Этот отпечаток очень поверхностный; он не оставил никаких углублений ни на ростре, ни на раковинных структурах.

Słowa kluczowe

EN

paleontology; Cretaceous; belemnite rostrum; fauna; Poland

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1965
• Tom: 10
• Numer: 1
• Opis fizyczny: p.73-95,fig.,ref.

Twórcy

autor

Pugaczewska H.

• Institut de Paleozoologie de l'Universite de Varsovie, Warsaw, Poland

Bibliografia

• ADAMS, C. G. 1962. Calcareous adherent Foraminifera from the British Jurassic and Cretaceous and the French Eocene. - Palaeontology, 5, 2, 149-170, London.
• BALAVOINE, P. 1956. Bryozoaires recueillis dans le Calcaire de Vigny par M. A. Huilleret. - Bull. Soc. Géol. France, 6, 1/3, 157-161, Paris.
• BASSLER, R. S. 1953. Bryozoa. In: Moore, R. C. Treatise on invertebrate paleontology, Part G. - Geol. Soc. Amer. Univ. Kansas Press, 1-13, G1-G253, Lawrence.
• BAYER, F. M. 1961. The shallow-water Octocorallia of the West Indian Region. A manuel for marine biologists. 1-373, Hague.
• BIELECKA, W. & POŻARYSKI, W. 1954. Stratygrafia mikropaleontologiczna górnego malmu w Polsce środkowej (Micropalaeontological stratigraphy of the Upper Malm in central Poland). - Inst. Geol., Prace, 12, 1-206, Warszawa.
• CODEZ, J. & SAINT-SEINE, R. 1957. Revision des Cirripèdes Acrothoraciques fossiles. - Bnll. Soc. Géol. France, Sér. 6, 7, 6, 699-719, Paris.
• DECHASEAUX, C. 1952. Classe des Lamellibranches. In: Piveteau, J. Traité de Paléontologie, 2, 220-364, Paris.
• HÄNTZSCHEL, W. 1962. Trace fossils and problematica. In: Moore ,R. C. Treatise on invertebrate paleontology, Part W. - Geol. Soc. Amer. Univ. Kansas Press, 177-245, Lawrence.
• LESSERTISSEUR, J. 1955. Traces fossiles d’activité animale et leur signification paléobiologique. - Mém. Soc. Géol. France, N. sér., 34, 4, 74, 1-150, Paris.
• MÄGDEFRAU, K. 1937. Lebensspuren fossiler ”Bohr”-Organismen. - Beitr. naturk. Forschung Südwestdeutschl., 2, 1, 54-67, Karlsruhe.
• MAŁECKI, J. 1962. Mszywioły z kul litotamniowych tortonu z Gieraszowic pod Klimontowem. (Les Bryozoaires provenant de galets à Lithothamnium du Tortonien de Gieraszowice près de Klimontów). - Roczn. Pol. Tow. Geol., 32, 1, 84-106, Kraków.
• MARSSON, T. 1887. Die Bryozoen der weissen Schreibkreide der Insel Rügen. - Palaeont. Abhandl., 4, 1-, 1-112, Berlin.
• MÜLLER, A. H. 1963. Kammerung in Serpulidenröhren (Annelida, Polychaeta) der oberen Kreide. - Geologie, 12, 10, 1194-1203, Berlin.
• - 1958. Lehrbuch der Paläozoologie. 2: Invertebraten. 1-566, Jena.
• NESTLER, H. 1963. Querböden bei Serpuliden (Polychaeta sedentaria) aus dem Unter-Maastricht der Insel Rügen. - Geologie, 12, 5, 596-603, Berlin.
• NIELSEN, K. B. 1918. Slaegten ’’Moltkia” og andre Octocoraller i Sveriges Kridttidsaflejringer. - Geol. För. Förh., 40, 4, 461-468, Stockholm.
• - 1931. Serpulidae from the Senonian and Danian deposits of Denmark. - Mus. Min. Géol. Univ. Copenhague, Comm. Paléont., 39, 8, 1, 71-113, Copenhague.
• ORIEUX, M. 1939/40. Etude de quelques Bryozoaires jurassiques. - Ann. Paléont., 28, 1-24, Paris.
• PARSCH, K. O. A. 1956. Die Serpuliden-Fauna des Südwestdeutschen Jura. - Palaeontographica, 107, A, 3/6, 211-240, Stuttgart.
• POKORNÝ, V. 1958. Grundzüge der zoologischen Mikropaläontologie. 1, 1-582, Berlin.
• POŻARYSKI, W. 1938. Stratygrafia senonu w przełomie Wisły między Rachowem i Puławami (Senonstratigraphie im Durchbruch der Weichsel zwischen Rachów und Puławy in Mittelpolen). - P. Inst. Geol., Biul. 6, 1-94, Warszawa.
• - 1960. Zarys, stratygrafii i paleogeografii kredy na Niżu Polskim (An outline of stratigraphy and palaeogeography of the Cretaceous in the Polish Lowland). - Wyd. Geol., Prace, 30, 2, 377-440, Warszawa.
• QUENSTEDT, F. 1849. Die Petrefaktenkunde Deutschlands. Die Cephalopoden. 1-580, Tübingen.
• - 1858. Der Jura. 1-842, Tübingen.
• SAINT-SEINE, R. de. 1951 Mimétisme ou ’’Pseudomorphose” chez des Lamellibranches fixés sur Echinides. - Bull. Soc. Géol. France. Sér. 4, 1, 653-656, Paris.
• SAINT-SEINE, R.de. 1954. Existence de Cirripèdes acrothoraciques dès le Lias: Zapfella pattei nov. gen., nov. sp. - Ibidem, Sér. 6, 4, 447-451.
• - 1955. Les Cirripèdes acrothoraciques échinocoles. - Ibidem, Sér. 6, 5, 299-303.
• THOMAS, H. D. & LARWOOD, G. P. 1960. The Cretaceous species of Pyripora d’Orbigny and Rhammatopora Lang. - Palaeontology, 3, 3, 370-386, London.
• VOIGT, E. 1930. Morphologische und stratigraphische Untersuchungen über die Bryozoenfauna der oberen Kreide. - Leopoldina, 6, 379-579, Leipzig.
• - 1958. Untersuchungen an Oktokorallen aus der oberen Kreide. - Mitt. Geol. Staatsinst. Hamburg, 27, 5-49, Hamburg.