Przemiany trudno rozpuszczalnych fosforanów glinu, żelaza, miedzi, magnezu i cynku w wodnych roztworach wybranych związków nieorganicznych

• Autorzy: Szymkiewicz-Dabrowska D
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badano zmiany stężenia jonów PO4 3-, H+ i kationów metali w wodnych roztworach niektórych fosforanów występujących w surowcach fosforowych i glebach długo nawożonych P, w obecności związków symulujących różnego rodzaju nawozy K, N, Ca i P. Doświadczenia prowadzono w temp. 20°C w układach: A1P04-2H20, FeP04-2H20, Cu3(PO4)2-3H2O, Mg3(PO4)2^-8H2O, Zn3(P04)2, 4H20 - KNO3 (K2HP04, (NH4)2S04, CaC03,...) - H20; niektóre układy rozszerzono o glebę - piasek gliniasty lekki lub glinę lekką. Testowano różne ilości (0,5; 1; 2; 4 mM) fosforanów trudno rozpuszczalnych (roztwory byty zawsze nasycone) i różne ilości (0; 0,5; 1; 2; 4 mM) pozostałych związków. Otrzymane wyniki wskazują, że skład ilościowy i jakościowy jonów w roztworze wodnym decyduje o jego pH, a w dalszej kolejności - o rodzaju i trwałości powstających lub rozpuszczających się związków fosforu. Dodawane sole amonowe, wapniowe i potasowe zwiększały rozpuszczalność badanych fosforanów, ale najczęściej jony P04 3-, które przeszły z osadu do roztworu, wytrącały się ponownie, tworząc fosforany inne niż macierzyste. Jony Ca2+, pochodzące z dodawanych soli wapniowych, wytrącały fosforany wapniowe niezależnie od pH środowiska reakcji. Węglany kationów (I) przeszkadzały w tworzeniu się trudno rozpuszczalnych fosforanów. Dobrze rozpuszczalne fosforany nie wytrącały Cu2+ i Zn2+ z ich roztworów. Kompleksotwórcze właściwości pirofosforanu spowodowały duży wzrost stężenia kationów we wszystkich badanych roztworach fosforanów Al, Fe, Cu, Mg i Zn. Stężenie kationów rosło w kolejności: Al , Fe , Mg , Cu i Zn. Testy statystyczne wykazały, że we wszystkich doświadczeniach interakcja między dawkami a rodzajami soli jest wysoko istotna. Gleba dodana do badanych układów soli spowodowała wystąpienie wielu współbieżnych procesów. Na skutek jej obecności wynik reakcji fosforanu trudno rozpuszczalnego z testowaną solą nieorganiczną często był inny niż w układach bez dodatku gleby. W wielu doświadczeniach kierunek zmian stężenia jonów P04 3- w roztworze wodnym i fosforu przyswajalnego w glebie był identyczny.

EN

The changes in concentrations of PO4 3-, H+ ions and metal cations in aqueous solutions of some phosphates present in phosphoric raw materials and soils fertilized with P for a long time, in the presence of compounds simulating different fertilizers containing K, N, Ca and P, were studied in the paper. The experiments were conducted in the temperature of 20°C, in the following combinations; A1P04 , 2H20, FeP04 , 2H,0, Cu.3(PO4)2, 3H20, Mg3 (P04)2 , 8H20, Zn3 (P04)2, 4H20 - KN03 (K2HP04, (NH4)2S04, CaCO3, ...) - H20; some combinations included soil - light loamy sand or light clay. Different quantities of sparingly soluble phosphates (ie 0.5, 1, 2, 4 mM) - the solutions were always saturated - and different quantities of other compounds (ie 0, 0.5, 1, 2, 4 mM) were tested. The obtained results show that both quantitative and qualitative composition of ions in an aqueous solution decides about its pH and, what follows, about the type and stability of phosphorus compounds that are formed or dissolved. Addition of ammonium, calcium and potassium salts increased the solubility of examined phosphates, but most often P04 3- ions that penetrated from precipitate into solution used to precipitate again, forming phosphates different from the mother ones. Ca2+ ions, coming from the added calcium salts, used to precipitate calcium phosphates, regardless of pH of reaction environment. Cation carbonates (I) made it difficult to form sparingly soluble phosphates. Well soluble phosphates did not precipitate Cu2+ and Zn2+ from their solutions. The complex-forming properties of pyrophosphate caused a considerable increase in cation concentration in the case of all examined solutions of AI, Fe, Cu, Mg and Zn phosphates. The concentration in question used to grow in the following sequence; Al < Fe < Mg < Cu < Zn. The statistical analyses showed that the interaction between doses and kinds of salts was highly significant for all the experiments. Addition of soil to the studied salt combinations resulted in the occurence of numerous concurrent processes. What follows, due to its presence, the result of the reaction between a sparingly soluble phosphate and a tested inorganic salt was often different from those obtained in the case of combinations without soil. The direction of changes in the concentration of P04 3- ions in an aqueous solution and of available phosphorus in soil was identical for most experiments.

Słowa kluczowe

PL

fosforany; fosforan cynku; fosforan glinu; fosforan magnezu; fosforan miedzi; fosforan zelaza; rozpuszczalnosc; zmiany rozpuszczalnosci; roztwory wodne; roztwory nasycone; jony fosforanowe; stezenie jonow

EN

phosphate; zinc phosphate; aluminium phosphate; magnesium phosphate; copper phosphate; iron phosphate; solubility; aqueous solution; saturated solution; phosphate ion; ion concentration

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Academiae Agriculturae ac Technicae Olstenensis. Agricultura
• Rocznik: 1996
• Tom: 62,Suppl.A
• Opis fizyczny: s.1-81,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Szymkiewicz-Dabrowska D

• Akademia Rolniczo-Techniczna, Olsztyn

Bibliografia

• Adams J. F., Adams, F., Odom J.W. 1982. Interaction of phosphorus rates and soil pH on soybean yield and soil solution composition of two phosphorus - sufficient ultisols. Soil Sci. Soc. Am. J., 46: 323-328.
• Afif E., Matar A., Torrent J. 1993. Availability of phosphate applied to calcareous soils of West Asia and North Africa. Soil Sci. Soc. Am. J., 57: 756-760.
• Akinremi O.O., Cho C.M. 1993. Phosphorus diffusion retardation in a calcareous system by coapplication of potassium chloride. Soil Sci. Soc. Am. J., 57: 845-850.
• Akinremi O.O., Cho C.M. 1991. Phosphate transport in calcium-saturated systems: II. Experimental Results in a Model System. Soil Sci. Soc. Am. J., 44: 1282-1287.
• Al-khateeb I.K., Rainhan M.J., Asker S.R. 1986. Phase equilibria and kinetics of orthophosphate in some Iraqi soils. Soil Sci., 141: 31-37.
• Alosmanov M.S., Agaev M.B., Džafarov A.P. 1986. Proizvodstvo fosfornych udobrenij, obogaščennych mikroelementami. M. Moskva.
• Al-showk A.M., Westerman R.L. Weeks D.L. 1987. Influence of phosphorus sources and rates on soil pH, extractable phoshorus and DTPA-extractable micronutrients. Soil Sci., 144: 36-42.
• Andrzejewski J., Murawska B., 1990. Wpływ zaniechania nawożenia potasem i fosforem na bilans tych składników. Zesz. Nauk. AR. Kraków, Sesja Nauk., 26: 17-30.
• Bahman Eghball, Sander D.H., Skopp J. 1990. Diffusion adsorption, and predicted longevity of banded phosphorus fertilizer in three soils. Soil. Sci. Soc. Am. J., 54: 1161-1165.
• Baifan J., Yichu G. 1989. A suggested fractionation scheme of inorganic phosphorus in calcareous soil. Fert. Res., 20: 159-165.
• Barrow N.J. 1983. A mechanistic model for describing the sorption and desorption of phosphate by soil. J. Soil Sci., 34: 733-750.
• Barrow N.J. 1988. Reactions with variable-charge soils. Fert. Res., 14: special publication.
• Bartos J.M. Mullins G.L., Sikora F.J., Copeland J.P. 1991. Availability of phosphorus in the water-insoluble fraction of monoammonium phosphate fertilizers. Soil. Sci. Soc. Am. J., 55: 539-543.
• Bartos J.M., Mullins G.L. Williams J.C., Sikora F.J., Copeland J.P. 1992. Water insoluble impurity effects on phosphorus availability in monoammonium phosphate fertilizers. Soil Sci. Soc. Am. J., 56: 972-976.
• Bartoszewicz J., Drabent Z. 1993. Elektrodialityczne przemieszczanie się jonów fosforanowych w wodnych suspensjach trudno rozpuszczalnych fosforanów. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst., Agrucult., 56: 93-99.
• Bataržov. A., Boldyrev V.V., Čajkina M.V., Tarancova M.J., Vinokyrova O.B. Amgalan Z. 1989. Izmenenie fizikochimičeskich svojstv mineralov, slagajuščich fosfority (MMR) pri obrabotke v aktivatorach. Izv. Sib. Otdel. AN SSSR, 2(5).
• Beck M.A., Sanchez P.A. 1994. Soil phosphorus fraction dynamies during 18 years of cultivation on a typic paleudult. Soil Sci., 34: 1424-1431.
• Bednarek W., Lipiński W. 1994. Kształtowanie zawartości mineralnych frakcji fosforu w glebie poddanej oddziaływaniu wybranych czynników doświadczalnych. Prace Nuk. AE, Wrocław, Chemia, 677:52-60
• Bednarek W., Lipiński W., Kaczor A. 1992. Wpływ nawożenia mineralnego na zawartość cynku i miedzi w glebie i kupkówce. Materiały VII Sympozjum, Mikroelementy w rolnictwie Wrocław, 367-369.
• Behrendt H., Boekhold A. 1993. Phosphorus saturation in soils and groundwaters. Land Degradation Rehabilitation, 4: 233-243.
• Bezzola L.C., Lopez S.C., Barbaro N.O. 1994. Effectiveness of different phosphatic fertilizers measured using labelled superphosphate and phosphorus taken up by plats. Fert. Res., 39: 31-37.
• Bhattacharyya N.G. Bhupal Singh 1990. Transformation of applied phosphate and its availability in acid soils. Two Bud, 37: 24-30.
• Bhujbal B.M. 1989. Transformations of P from nitrophosphares of varying water soluble phosphate in some soils. J. Indian Soc. Soil. Sei., 37(4): 677-681.
• Bhujbal B.M., D'souza T.J. 1990. Reaction products of nitrophosphate fertilizers in different soils. J. Nucl Agric. Biol., 19: 1-6.
• Biskupski A., Borowik M., Górecki H., Hoffmann J. 1992. Nawozy zawiesinowe zawierające sześciowodny fosforan magnezowo-amonowy. Prace Nauk. AE, Wrocław, Chemia, 610: 119-130.
• Biswapati M., Mandal L.N. 1990. Effect of phosphorus application on transformation of zinc fraction in soil and on the zinc nutrition of lowland rice. Plant Soil, 121: 115-123.
• Boawn L.C., Leggett G.E. 1964. Phosphorus and zinc concentrations in Russett Burbank Potato tissues relation to development of zinc deficiency symptoms. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 28: 229-232.
• Bock R.D. 1975. Multivariate statistical methods in behavior research. Mc. Graw Hill. N.Y.
• Bolan N.S., Hedley M.J. 1989. Dissolution of phosphate rock in soils. 1. Evaluation of extraction methods for the measurement of phosphate rock dissolution. Fert. Res., 19: 65-75.
• Bolland M.D.A. 1995. Yield response of subterranean clover to applications of superphosphate and rock phosphate measured in the year of application at the same site in different years. J. Plant Nutr., 18: 47-63.
• Bolland M.D.A. 1994. Effectivenes of two partially acidulated rock phosphates, coastal superphosphate and Ecophos, compared with North Carolina reactive rock phosphate and superphosphate. Fert. Res., 38: 29-45.
• Bolland M.D.A., Bowden J.W. 1984. The initial and residual value for subterranean clover of phosphorus from crandallite rock phosphates, apatite rock phosphates and superphosphate. Fert. Res., 5: 295-307.
• Bolland M.D., Gilkes R.J. 1987. How effective are calciphos and phospal. Fert. Res., 12: 229-239.
• Bolland M.D.A., Gilkes R.J. 1989. Reactive rock phosphate fertilizers and soil testing for phosporus: the effect of particle size of the rock phosphate. Fert. Res., 21: 75-93.
• Bolland M.D.A., Gilkes R.J. 1990. Rock phosphates are not effective fertilizers in Western Australian soils: a review of one hundred years of research. Fert. Res., 22: 79-95.
• Bolland M.D.A., Gilkes R.J., D'antuono M.F. 1988. The effectiveness of rock phosphate fertilisers in Australian agriculture: a review. Aust. J. Exp. Agric., 28: 655-668.
• Boratyński K. Roszyk E. 1972, 1975. W: Boratyński K, Czuba R„ Goralski J. 1988. Chemia rolnicza. PWRiL, Warszawa, s. 121.
• Bosman W.P. Beurskens P.T., Smits J.M. Behm H„ Mintjens J., Meisel W., Fuggle J.C. 1986. Structure of an oxonium iron (III) orthophosphate hydrate. Acta Cryst., 42: 525-528.
• Bowman R.A., Olsen S.R. 1979. A reevaluation of phosphorus - 32 and resin methods in calcareous soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 43: 121-124.
• Bowman R.A., Savory D.J. 1992. Phosphorus distribution in calcareous soil profiles of the central plains. Soil Sci. Soc. Am. J., 56: 423-426.
• Brar B.S., Vig A.C. 1990. Forms of inorganic phosporus in some benchmark soils of Punjab. J. Nucl Agric Biol., 19: 17-21
• Bridger G.L., 1968. New fertilizer materials. New Jersey, s. 256.
• Bruggenwert M. G.M., Kamphorst A. 1979. Survey of experimental information on cation exchange in soil system. W: Soil Chemistry, Elsevier SPC Amsterdam - Oxford- N.Y.
• Brümmer G., Tiller K.G., Herms U., Clayton P.M. 1983. Adsorption-desorption and / or precipitation-dissolution processes zinc in soil. Geoderma, 31: 337-354.
• Butler J.N. 1982. Carbon dioxide equilibria and their applications, Addison-Wesley Publ. Co Reading M.A.
• Byrappa K, Venkatachalapathy V., Puttaraj B. 1984. Crystalization of aluminium orthophosphate. J. Mater.Sci., 19: 2855-2862.
• Chang S.C., Jackson M.L. 1957. Fractionaction of soil phosphorus. Soil Sci., 84: 133-144.
• Chien S.H. 1977. Dissolution of phosphate rocks in a flooded and soil. Soil. Sci. Soc. Am. J., 42: 1106-1109.
• Chien S.H., Hammond L.L., Leon L.A. 1987. Long-term reactions of phosphate rocks with an Oxisol in Columbia. Soil Sci., 144: 257-265.
• Choudhary M., Peck T.R., Paul L.E., Bailey L.D. 1994. Long-term comparison of rock phosphate with superphosphate on crop yield in two cereal-legume rotations. Can. J. Plant Sci., 74: 303-310.
• Coleman N.T., Thorup J.T. Jackson W.A. 1960. Phosphatesorption reactions that involve exchangeable Al. Soil. Sci., 90: 1-7.
• Condron L.M., Goh K.M. 1989. Effects of long-term phosphatic fertilizer applications on amounts and forms of phosphorus in soils under irrigated pasture in New Zealand. J. Soil Sci., 40: 383-395.
• Condron L.M. Goh K.M. 1990. Nature and availability of residual phosphorus in long-term pasture soils in New Zealand. J. Agric. Sci., 114: 1-9.
• Cottenie A., Gabriels R. 1967. Trace-element fractions and their availability. W: Soil chemistry and fertility. International Society of Soil Science, Great Britain, s. 247-255.
• Curtin D., Selles F., Steppuhn H. 1992. Influence of salt concentration and sodicity on the solubility of phosphate in soils. Soil Sci., 153: 409-416.
• Czuba R. 1994. Fosfor w nowym asortymencie nawozów mineralnych. Prace Nauk. AE, Wroclaw, Chemia, 677: 15-21.
• Czuba R. 1988. Nawozy fosforowe. W: Chemia rolnicza. PWRiL, Warszawa, s. 119, 121.
• Czuba R. 1987. Ekologiczne skutki nawożenia roślin i chemicznego zanieczyszczenia środowiska. Sympozjum. Komitet N-T NOT.
• Czuba R. 1986. Nawozy mineralne. W: Nawożenie, PWRiL, Warszawa, 184-192.
• Czuba R. Andruszczak E. 1990. Zasoby fosforu w wierzchniej warstwie gleb i ich znaczenie w produkcji roślinnej. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Chemia, 526: 10-20.
• Czuba R., Murzyński J. 1990. Ocena zawartości fosforu w roślinach łąkowych z 1 pokosu i ilościowego stosunku P: Ca, Cu i Mn po 19 latach stosowania dużych dawek NPK. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Chemia, 526: 21-26.
• Debnath N.C. Basak R.K. 1989. Effect of rock phosphate and basic slag on available phosphorus in acid soils in relation to soil characteristics, seasons, and moisture regimes. J. Indian Soc. Soil Sci., 34: 464-470.
• Dechnik I., Bednarek W. 1988. Reakcja roślin na nawożenie różnymi formami związków fosforowych. Rocz. Nauk Rol. ser. A, 107: 25-37.
• Dechnik I., Bednarek W. 1986. The effect of liming on the content of various fractions of mineral P in the soil with respect to the form and dosage of phosphatic fertilizer. Pol. J. Soil Sci., 19: 41-46.
• Di H.J., Condron L.M. Campbell A.S. Goh K.M., Cornforth I.S. 1994. Causes for reduced reactivity of phosphate rock residues in partially acidulated phosphate rocks. Aust. J. Soil Res., 32: 95-104.
• Di H.J., Harrison R., Campbell A.S. 1994. Assesment of methods for studying the dissolution of phosphate fertilizers of differing solubility in soil. I. An isotopic method. Fert. Res., 38: 1-9.
• Djinadou K.A. Pierzynski G.M., Havlin J.L. 1995. Phosphorus and micronutrient availability from dual application of nitrogen and phosphorus usin liquid fertizers. Soil. Sci., 159: 49-58.
• El Mahi Y.E., Mustafa M.A. 1980. The effects of electrolyte concentration and sodium adsorption ratio on phosphate retention by soils. Soil Sci., 130: 321-325.
• Engelstad O.P., Jugsujinda A, De Datta S.K. 1974. Response by flooded rice to phosphate rocks varying in citrate solubility. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 38: 524-529.
• Ernani P.R., Barber S.A. 1991. Predicted soil phosphorus uptake as affected by banding potassium chloride with phosphorus. Soil Sci. Soc. Am. J., 55: 534-538.
• Ferreiro E. A., Bussetti S.G., Helmy A.K., 1992. Effect of montmorillonite on phosphate sorption by hydrous Al-oxides. Geoderma, 55: 111-118.
• Fixen P.E., Ludwick A.E, 1982. Residual available phosphorus in near-neutral and alkaline soils: II Persistence and quantitative estimation. Soil Sci. Soc. Am. J., 46: 335-338.
• Fotyma M. 1985. Przemiany fosforu w glebach. W: krzemiany składników pokarmowych w glebach. Materiały II Szkoły Młodych Pracowników Nauki, Olsztyn, s. 14-30.
• Fotyma M. 1987. Nawożenie a produkcja rolna. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 324.
• Fotyma M. 1987a. Fosfor. W: Chemiczne podstawy żyzności gleb i nawożenia, PWRiL, Warszawa.
• Freeman J.S., Rowell D.L. 1981. The adsorption and precipitation of phosphate onto calcite. J. Soil Sci., 32: 75-84.
• Fuleky Gy. 1978. Available phosaphorus content of soil affected by P fertilization and its change in time. Comm. Soil Plant Anal., 9: 851-863.
• Gehrels J., MULAMOOTTIL G. 1989. The transformation and export of phosphorus from wetland. Hydrol. Proc., 3: 365-370.
• Gembarzewski H. 1982. Wpływ nawożenia fosforem na przyswajalność mikroelementów. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Chemia, 200: 49-56.
• Gibczyńska M., 1984. Zmiany odczynu i zawartości fosforu przyswajanego spowodowane wapnowaniem gleby. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Chemia, 267: 196-203.
• Gilkes R.J. 1977. Factors influencing the release of copper and zinc additives from granulated superphosphate. J. Soil Sci., 28: 103-111.
• Gilkes R.J. Mangano P. 1983. Poorly soluble, iron-aluminum phosphates in ammonium phosphate fertilizer: Their nature and availability to plants. Aust. J. Soil Res., 21: 183-194.
• Gilmore A.R. 1982. Little vertical movement of soil phosphorus. Comm. Soil Sci. Plant Anal., 13: 197-201.
• Glabisz U., Grzmil B., Jędrzejak K., Trojanowski Z. 1990. Kondensacja ortofosforanów potasowych. Prace Nauk., AE, Wrocław, Chemia, 526: 148-156.
• Glabiszewski J., Kiepul J., Hryńczuk B., Gediga K. 1986. W: Równowaga jonowa w glebach i roślinach w warunkach intensywnego nawożenia. IUNG, Puławy, 140-147.
• Goldberg S., Sposito G. 1984a. A chemical model of phosphate adsorption by soils: I. Reference oxide minerals. Soil Sci. Soc. Am. J., 48: 772-778.
• Goldberg S., Sposito G. 1984b. A chemical model of phosphate adsorption by soils: II. Noncalcareous soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 48: 779-783.
• Golden D.C., White R.E., Tillman R.W., Stewart R.B. 1991. Partially acidulated reactive phosphate rock fertilizer and its reactions in soil. I. Initial movement of dissolvent ions and solubility of the phosphate rock residue. Fert. Res., 28: 281-293.
• Goh K.M., Condron L.M. 1989. Plant availability of phosphorus accumulated from long- term applications of superphosphate and effluent to irrigated pastures. New Zeal. J. Agric. Res., 32: 45-51.
• Gorlach E., Gambuś F., Jasiewicz C. 1984. Formy połączeń miedzi w glebach łąkowych i ich przemiany w warunkach intensywnego nawożenia mineralnego. Zesz. Nauk. AR Krak. Ses. Nauk., 12, s. 29-37.
• Gorlach E., Mazur T., Wróbel S. 1990. Wpływ nawożenia na środowisko przyrodnicze. PTG ZG, Warszawa.
• Goźlińska M., Nazaruk M. 1982. Wpływ wieloletniego nawożenia i deszczowania pastwisk na niektóre właściwości chemiczne gleb. Rocz. Nauk., Rol., 105: 140-147.
• Górecki H. 1993. Nowe technologie i nowe techniki stosowania nawozów w świecie. Mat. z konf. naukowej. Kazimierz Dolny 28-29 wrzesień.
• Górecki H. 1980. Prace Nauk. Inst. Technol. Nieorg. Naw. Miner. PWr., Monografie, Wrocław.
• Górecki H., Hoffmann J., Kowalski Z., Mięso R., Murzyński J., Pawełczyk A. 1992. Produkcja i zastosowanie rolnicze nawozów wieloskładnikowych uzyskiwanych metodą aktywacji mechanicznej. Prace Nau. AE we Wrocławiu, Chemia, 610: 106-112.
• Górecki H., Pawełczyk A., Hoffman J., Górecka H. 1992. Surowce do produkcji nawozów fosforowych jako źródło mikroelementów i metali ciężkich. Mat. VII Sympozjum. Mikroelementy w rolnictwie. Wrocław, 228-231.
• Grabovenko V.A., Biško JA. V., Vjazovov V.V. 1983. Rastvorimosť MgHP04●3H20 v roztvorach nekotorych elektrolitov. Ž Prikl. Chim., 1: 165-167.
• Grant C.A., Bailey L.D. 1994. The efect of tillage and KCl addition on pH, conductance, N03-N, P,K and Cl distribution in the soil profile. Can. J. Soil Sci., 74:307-314.
• Grzebisz W., Blecharczyk A. 1992. Wpływ redukcji nawożenia na plonowanie roślin na tle czynników warunkujących ich wzrost i rozwój. W; Rolnicze i ekologiczne skutki spadku zużycia nawozów mineralnych. Symp. Nauk. Olsztyn 20-21 paździenik, 52-61.
• Grzebisz W., Potarzycki J. 1994. Zastosowanie izotermy adsorpcji wg Langmuir'a do oszacowania dostępności fosforu z gleb doświadczeń wieloletnich nawożonych obornikiem. Prace Nauk. AE, Wrocław, Chemia, 677: 198-211.
• Grzmil B., Trojanowski Z. 1992. Polifosforanowe kompleksy mikroelementów nawozowych. Prace Nauk. AE., Wroclaw, Chemia, 610: 173-181.
• Guadalix M.E. Pardo M.T. 1994. Effects of liming on soil properties and P solubility in some Spanish Andosols. Geoderma, 63: 53-61.
• Guo X.D., An Z.S. 1991. Study on the availability of inorganic phosphorus in calcareous soils. Chin. J. Soil Sci., 22: 201-203.
• Hagin J., Rajan S.S.S.. Boyes M.K., Upsdell M. 1990. Partially acidulated phosphate rocks: phosphorus release characteristics. Fert. Res., 22: 109-117.
• Hallem A.A., Anderson W.B., Sadik M.K., Abdel Salam A.A. 1992. Iron availability as influenced by phosphate and ferrous and ferric - sulfate fertilizers. J. Plant Nutr., 15: 1955-1970.
• Hammond L.L. 1990. Potential for use of unacidulated and partially acidulated phosphate rock. Phosph. Potass., 168: 15-19.
• Hammond L.L., Chien S.H., Mokwunye A.U. 1986. Agronomic value of unacidulated and partially acidulated phosphate rocks indigenous to the tropics. Adv. Agron., 40: 89-140.
• Hammond L.L. Chien S.H., Roy A.M., Mokwunye A.U. 1989. Solubility and agronomic effectiveness of partially acidulated phosphate rocks as influenced by their iron and aluminium oxide content. Fert. Res., 19: 93-98.
• Hargrove W.L. 1985. Influence of tillage on nutrinet uptake and yield of corn. Agron. J., 77: 783-768.
• Harrison R.B., Adams F. 1987. Solubility characteristics of residual phosphate in a fertilized and limed ultisol. Soil Sci. Soc. Am. J., 51: 963-969.
• Haynes R.J. 1982. Effect of liming on phoophate availability in acid soils. A. critical review. Plant Soil, 68: 289-308.
• Higuchi W.I., Cho F.W., Fox J.L., Yamamoto K. 1986. Unifying cryteria for dissolution kinetics of various hydroxyapatite preparrations. J. Colloid Interfance Sci., 110:453-458.
• Hoffmann J., Górecki H. 1984. Badania procesu polikondensacji fosforanu mocznika wytworzonego z ekstrakcyjnego kwasu fosforowego. Prace Nauk. AE, Wrocław, Chemia, 267: 270-283.
• Hoffmann J., Górecki H., Milewska A. 1986. Raport Inst. Technol. Nieorg. i NM Politechnika, Wrocław, seria SPR, 33/86. Wrocław.
• Holford I.C.R., Schweltzer B.E. Crocker G.J. 1994. Long- term effects of lime on soil phosphorus solubility and sorption in eight acidic soils. Aust. J. Soil. Res., 32: 795-803.
• Hsu P.H. 1976. Comparison of iron (III) and aluminum in precipitation of phosphate from solution. Water Res., 10: 903-907.
• Hsu P.H. 1982. Crystallization of iron (III) phosphate at room temperature. Soil Sci. Soc. Am. J., 46: 928-932.
• Hughes J.C., Gilkes R.J. 1994. Rock phosphate dissolution and bicarbonate- soluble P in some soils from South - Western Australia. Aust. J. Soil Res., 32: 767-779.
• Jaggi R.C., Kapur O.C., Masand S.S. 1990. Evaluation of methods for available phosphorus for wheat in wheat growing valleys of Himachal Pradesh. J. Indian Soc. Soil Sci., 38: 56-60.
• Jahiruddin M., Cresser M.S. 1991. Solubility of Zn as afected by Fe, Al and P concentrations in relation to pH. J. Indian Soc. Soil Sci., 39: 371-373.
• Jasiewicz Cz. 1990. Przemiany miedzi w glebie zastosowanej w formie CuS04 i jej pobranie przez rośliny. Zesz. Nauk. AR Krak., 137 (praca habilitacyjna).
• Jiang Baifan, Gu Yichu. 1989. A suggested fractionation scheme of inorganic phosphorus in calcareous sails. Fert. Res., 20: 159-165.
• Jones U.S., Piha M. 19P9. Evaluation of four soil test extractans for Zimbabve soils. Com. Soil. Sci. Plant Anal., 20: 1857-1871.
• Junge A., Werner W. 1989. Investigations on interactions of phosphorus compounds in partially acidulated phosphate rock and fertilizer effectiveness. Fert. Res., 20: 129-134.
• Juo A. S. R., Ellis B. G. 1968. Chemical and physical properties of iron and aluminum phosphates and their relation to phosphorus availabiliby. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 32: 216-221.
• Juo A. S. R., Kang B. T. 1978. Availability and transformation of rock phosphates in three forest soils from Southern Nigeria. Com. Soil Sci. Plant Anal., 9: 496-505.
• Kalbasi M., Racz G. J., Loewen-Rudgers L. A. 1978. Reaction products and solubility of applied zinc compounds in some Manitaba soils. Soil Sci., 125: 55-64.
• Kanabo I. A. K., Gilkes R. J. 1987. The role of soil pH in the dissolution of phosphate rock fertilizers. Fert. Res., 12: 165-174.
• Kanabo I. A. K., Gilkes R. J. 1988. The effet of the level of phosphate rock application on its dissolution in soil and on bicarbonate - soluble phosphorus. Fert. Res., 16: 67-85.
• Kępka M. 1976. Wpływ nawożenia gleby na zawartość kationów i anionów rozpuszczonych w wodzie. W: Skutki wieloletniego stosowania nawozów. Sympozjum Naukowe IUNG, Puławy, s. 63-70.
• Kęsik K. 1978. Wartość nawozowa fosforu nagromadzonego w glebie w wyniku wieloletniego stosowania tego składnika. Maszynopis. Puławy.
• Khasawneh F. E., Doll E. C. 1978. The use of phosphate rock for direct application to soils. Adv. Agron., 30: 159-206.
• Khasawneh F. E., Sample E. C., Hashimoto I. 1974. Reactions of ammonium ortho-and polyphosphate fertilizers in soil: I. Mobility of phosphorus. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 38: 446- 451.
• Kim J. L., Cussler E. L. 1987. Dissolution and reprecipitation in model systems of porous hydroxy apatite. A.I.Ch.E. J., 33: 705-710.
• Kočetkov V. I. 1982. Fosforsoderžaščie udobrenija. Spravočnik. Chimija, Moskva.
• Kolthoff I.M., Stenger W.A. 1952. Obmenny analiz. Moskva. 2: 391.
• Kopec M. 1990. Zmiany kwasowości i udział glinu wymiennego w kwasowości wymiennej w glebie łąki górskiej w warunkach długotrwałego nawożenia i wapnowania. Zesz. Nauk. AR Krak. Ses. Nauk., 26: 30-32.
• Koter M. 1971. Nawozy fosforowe. W: Nawozy mineralne. PWRiL, Warszawa, s. 118.
• Kowalski W., Szwanenfeld M. 1955. Fotokolorymetryczne oznaczanie P205 w nawozach sztucznych w postaci molibdeniano-wanadano-fosforowego związku zespolonego. Przem. Chem., 698-700.
• Kpomblekou K, Chien S. H., Henao J., Hill W. A. 1991. Greenhouse evaluation of phosphate fertilizers produced from Togo phosphate rock. Com. Soil Sci. Plant Anal., 22: 63-73.
• Kudejarova A. J. 1989. Vozmožnye izmenenija v okružajuščej srede v svjazi s intensivnym primeneniem fosfatov udobrenij. Izv. AN SSSR s. Biologičeskaja, (4).
• Kudeyarova A. J., Bashikin V. N. 1984. Study of landscape-agrogeochemical balance of nutrients in agricultural regions (part I: Phosphorus). Water, Air and Soil Poll., 21: 87-93.
• Kudejarova A. J., Kvaracchelija M. Z. 1986. Različija v povedenii orto- i pirofosfatov v kislych počvach. Počvovedenie, 7: 26-36.
• Kudejarova A. J., Kvaracchelija M. Z. 1989. Vlijanie fosfatov udobrenij na rastvorimosť soedinenij Ca, Mg, Mn, Zn, Al i Fe seroj lesnoj počvy. Pocvovedenie, 8: 26-34.
• Kuszelewski L. 1987. Ekologiczne skutki nawożenia roślin i chemicznego zanieczyszczenia środowiska. Sympozjum. Komitet N-T NOT.
• Laitha K, Bloomer S. H. 1988. Factors affecting phosphate sorption and phosphate retention in a desert ecosystem.. Soil Sci., 146: 160-167.
• Laskar B. K, Debnath N. C.; Basak R. K. 1990. Phosphorus availability and transformation from Mussoorie rock phosphate in acid soils. Environ. Ecol., 8: 612-616.
• Lauer D. A. 1988. Vertical distribution in soil unincorporated surface-applied phosphorus under sprinkler irrigation. Soil Sci. Soc. Am. J., 52: 1685-1692.
• Lee D., Han X. G., Jordan C. F. 1990. Soil phosphorus fractions, aluminum, and water retention as affected by microbial activity in an ultisol. Plant Soil, 121: 125-136.
• Lehmann K. 1976. Produktywność naturalna gleb oraz jej przemiany wskutek nawożenia mineralnego. W: Wpływ intensyfikacji rolnictwa na środowisko przyrodnicze. Cz. 2. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 177: 231-244.
• Le Mare P. H., Leon L. A. 1990. Effect of residues of triple superphosphate on the quantity - intensity relationships of fresh phosphate in some soils from Brazil and Colombia. Fert. Res., 24: 159-166.
• Lindsay W. L. 1979. Chemical equilibria in soils. Wiley-Interscience, N. Y.
• Lindsay W. L., Frazier A. W., Stephenson H. F. 1962. Identyfication of reaction products from phosphate fertilizers in soils. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 26: 446-452.
• Łabętowicz J. 1989. Czynniki zwiększające działanie nawozów. Seminarium Naukowe. SGGW-AR, Warszawa, s. 60-137.
• Mačevskaja R. A., Babakina N. A. 1982. Zakonomernosti osaždenija trechzameščenych fosfatov tjažolych metallov v fosfotirujuščich rostvorach. Ž. Prikl. Chim. 10: 2194-2199.
• Machaček V. 1995. The use of the forms of available phosphorus for criteria for fertilization on the acid soil. Rostl. Vyr., 41: 141-147.
• Machaček V. 1994. Determination of labile and releasable forms of soil phosphorus. Rostl. Vyr., 40: 889-898.
• Maciejewska M. 1992. Wpływ nawożenia fosforowego na zawartość miedzi w życicy trwałej. Zesz. Nauk. AR Szczec. Rolnictwo, 152: 51-54.
• Mac Kay A. D., Syers J. K. 1986. Effect of phosphate, calcium and pH on the dissolution of a phosphate rock in soil. Fert. Res., 10: 175-184.
• Mac Kay A. D., Syers J. K, Fillman R. W., Gregg P. E. H. 1986. A simple model to describe the dissolution of phosphate rock in soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 50: 291-296.
• Mac Kay A. D., Wewala G. S. 1990. Evaluation of partially acidulated phosphate fertilizers and reactive phosphate rock for hill pastures. Fert. Res., 21: 149-156.
• Mac Keague J. A. 1981. Phosphorus-enriched soil nodules detected by energy-dispersive x- ray spectrometry. Soil Sci. Soc. Am. J., 45: 910-912.
• Mandal AB., Mandal L. N. 1990. Effect of phosphorus application on transformation of zinc fraction in soil and on the zinc nutrition of lowland rice. Plant Soil, 121: 115.123.
• Mangataev C. D. 1989. Ežegodnoe vnesenie fosfornych udobrenij na marzlotnych požvach Buratii. Agrochimija, 6, 16-20.
• Mannanova R. A., Nabiev M. N. 1970. Issledovanie processa polučenija dvojnogo superfosfata s mikroelementami. Tezisy VII vsesojuznoj konferencii po technologii neorganičeskich veščestv i mineralnych udobrenij. s. 75-78.
• Manning P. B., Salomon M. 1965. Forms of phosphorus in soil after long - continued fertilization. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 29: 421-423.
• Martin R. R., Smart R. S. C., Tazaki K. 1988. Direct observation of phosphate precipitation in the goethite/phosphate system. Soil Sci. Soc. Am. J., 52:: 1492-1500.
• Masami Nanzyo. 1989. Chemi-sorption of phosphate on soil and soil constituents. Bull. Natl. Inst. Agro-Environ. Sci., 6: 19-73.
• Mathur B. S., Lal S. 1989. Effect of graded levels of rock phosphate on plant nutrition on an Alfisol. J. Indian Soc. Soil Sci., 37: 491-494.
• Mattingly G.E.G., Talibudeen O. 1967. Progress in the chemistry of fertilizer and soil phosphorus. W: Topics in phosphorus Chemistry. New York, s. 157-290.
• Mayer I., Voegel J. C., Bres E. F., Frank R. M. 1988. The release of carbonate during the dissolution of synthetic apatites and dental enamel. J. Cryst. Growth, 87: 129-136.
• Mazur T. 1992. Rozważania nad nawożeniem w rolnictwie ekologicznym. W: Rolnicze i ekologiczne skutki spadku zużycia nawozów mineralnych. Symp. Nauk. Olsztyn 20-21 październik. 97-101.
• Melton J. R., Mahtab S. K., Swoboda A. R. 1973. Diffusion of zinc in soils as a function of applied zinc, phosphorus, and soil pH. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 37: 379-381.
• Mendoza R. E., Canduci A., Apríle C. 1990. Phosphate release from fertilized soils and its effect on the changes of phosphate concentration in soil solution. Fert. Res., 23: 165-172.
• Menon R. G., Chien S. H., Hammond L. L., Arora B. R. 1990. Sporption of phosphorus by the iron oxide-impregnated filter paper (P soil test) embedded in soils. Plant Soil., 126: 287- 294.
• Mercik S. 1976. Wpływ długoletniego stosowania fosforu i potasu na plonowanie oraz na zawartość tych składników w glebie. W: Skutki wieloletniego stosowania nawozów. Sympozjum Naukowe JUNG Puławy, cz. I, s. 3-10.
• Miller J. W., Logan T. J., Bigham J. M. 1986. The adsorption of o-phosphate on alumina: A solid solution model. Soil Sci. Soc. Am. J., 50: 609-616.
• Mirzajan F. R., Urich V. A. 1982. Sorbcija ortofosfatov gidrookisju železa. Uzv. AN Kaz. SSR. Serija chimičeskaja, 2: 16-20.
• Miyake M., Nagayama Y., Goto A., Suzuki T. 1988. Cation-exchange characteristic of synthetic hydroxyapatites for Zn2+, Cd2+ and Hg2+ ions. Nippon Kagaku Kaishi., (4): 639.
• Mnkeni P. N. S., Mac Kenze A. F. 1985. Retention of ortho- and polyphosphates in some Quebec soils affected by added organic residues and calcium carbonate. Can. J. Soil Sci., 65: 575-585.
• Morel Ch., Fardeau J. C. 1989. Native soil and fresh fertilizer phosphorus uptake as affected by rate of application and P fertilizers. Plant Soil, 115: 123-128.
• Morel C., Tiessen H., Moir J.O., Stewart J.W.B. 1994. Phosphorus transformations and availability under cropping and fertilization assessed by isotopic exchange. Soil Sci. Soc. Am. J., 58: 1439-1445.
• Mortvedt J. J., Osborn G. 1977. Micronutrient concentrations in soil solution after ammonium phosphate applications. Soil Sci. Soc. Am. J., 41: 1004-1009.
• MOSKAL S. 1972. Przemiany nawozów fosforowych w glebie. Pr. Nauk. Instyt. Technol. Nieorg. Naw. Mineral. P. Wroc., 4: Konferencje 1, s. 33-87.
• Moskal S. 1989. Tempo starzenia się fosforanów nawozowych w różnych typach i rodzajach gleb. W: Czynniki zwiększające działanie nawozów. Seminarium Naukowe SGGW-AR, Warszawa, s. 137-148.
• Mullins G. L., Sikora F. J. 1990. Field evaluation of commercial monoammonium phosphate fertilizers. Fert. Res., 22: 1-6.
• Mullins G. L., Sikora F. J., Bartos J. M., Bryant H. H. 1990. Plant availability of phosphorus in the water-insoluble fraction of commercial triple superphosphate fertilizers. Soil Sci. Soc. Am. J., 54: 1469-1472.
• Murawska B., Spychaj-Fabisiak E. Andrzejewski J. 1994. Badania zmian zawartości przyswajalnego fosforu w różnych typach gleb. Prace Nauk. AE, Wrocław, Chemia, 677: 61-69.
• Murzyński J., Górecki H., Hoffmann J., Pawełczyk A., Karleszko P. 1994. Zawartość przyswajalnych form fosforu i innych pierwiastków w nawozie organiczno mineralnym zastosowanym pod rzepak ozimy. Prace Nauk, AE, Wroclaw, Chemia, 677: 99-105.
• Nabiev M. N., Beglov B. M., Zvukos A. T. 1978. Udobrenija. T. III Kondensirovannye fosfaty i udobrenija na ich osnove, Moskva.
• Naidu R., Syers J. K., Tillman R. W., Kirkman J. H. 1990. Effect of liming on phosphate sorption by acid soils. J. Soil Sci., 41: 165-175.
• Nakos G. 1983. Forms of phosphorus in some Greek fores soils. Comm. Soil Sci. Plant Anal., 14: 89-99.
• Nancollas G. H. 1983. The mechanism of precipitation of biological minerals. The phosphates, oxalates and carbonates of calcium. Croat. Chem. Acta, 56: 741-752.
• Norvell W. A., Dabkowska-Naskret H., Cary E. E. 1987. Effect of phosphorus and zinc fertilization on the solubility of Zu2+ in two alkaline soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 51: 584-588.
• Novye vidy složných udobrenij. 1970. FAN Taškent.
• Nowosielski O. 1974. Metody oznaczania potrzeb nawożenia. PWRiL, Warszawa.
• Ono A., Kobayashi M. 1987. Stability of aluminium orthophosphate in the system NH3- AlP04-P205-H20. J. Mater. Sci. Lett., 6: 178-180.
• Parfitt R. L. 1989. Phosphate reactions with natural allophane, ferrihydrite and goethite. J. Soil Sci., 40: 359-369.
• Parfitt R. L., Hume L. J., Sparling G. P. 1989. Loss of availability of phosphate in New Zealand soils. J. Soil Sci., 40: 371-382.
• Patorczyk-Pytlik B., Spiak Z., Rabikowska B., Karoń B. 1992. Wpływ wieloletniego nawożenia fosforowego na zawartość cynku i manganu w glebach i roślinach. Materiały VII Sympozjum. Mikroelementy w rolnictwie, Wrocław, 206-210.
• Pattanayak S. K., Misra U. K. 1989. Transformation of phosphorus in some acid soils of Orissa. J. Indian Soc. Soil Sci., 37: 455-460.
• Pawełczyk A., Górecki H. 1989. Wykorzystanie niskojakościowych surowców fosforanowych do wytwarzania produktów nawozowych. W: Postąp w technologii kwasu fosforowego i nawozów mineralnych. Pr. Nauk. Inst. Technol. Nieorg. Naw. Miner. P. Wroc. Konferencje 19: 36, Wroclawa, s. 66-73.
• Pawełczyk A., Górecki H. 1990. Wpływ siarczanów metali na proces mielenia surowców fosforowych. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Chemia, 526: 92-98.
• Perrot K. W., Mansell G. P. 1989. Effect of fertiliser phosphorus and liming on ingorganic and organic soil phosphorus fractions. New Zeal. J. Agric. Res., 32: 63-70.
• Perrott K. W., Roberts A. H. C., Saggar S., Shannon P. W., O'connor M. B., Nguyen L., Risk W. H. 1992. Pasture production and soil phosphorus fractions resulting from six previous annual applications of triple super-phosphate or Sechura phosphate rock. New Zeal. J. Agric. Res., 35: 307-319.
• Petersen G.W., Corey R.B. 1966. A modified Chang and Jackson procedure for routine fraction of inorganic soil phosphates. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 30: 563-565.
• Pierzynski G. M., Logan T. J., Traina S. J. 1990. Phosphorus chemistry and mineralogy in excessively fertilized soils: solubility equilibria. Soil Sci. Soc. Am. J., 54: 1589-1595.
• Pierzynski G. M., Logan T. J., Traina S. J., Bigham J. M. 1990a. Phosphorus chemistry and mineralogy in excessively fertilized soils; Descriptions of phosphorus-rich particles. Soil Sci. Soc. Am. J., 54: 1583-1589.
• Pierzynski G. M., Logan T. J., Traina S. J., Bigham J. M. 1990b. Phosphorus chemistry and mineralogy in excessively fertilized soils: Quantitative analisis of phosphorus-rich particles. Soil Sci. Soc. Am. J., 54: 1576-1583.
• Pissarides A., Stewart J. W. B., Rennie . A. 1968. Influence of cation saturation on phosphorus adsorption by selcected day minerals. Can. J. Soil Sci., 48: 151-157.
• Pondel H., Terelak H. 1984. Ocena strat składników mineralnych z gleb uprawnych w oparciu o skład chemiczny wód wypływających z drenów. W: Skład chemiczny wód glebowych gruntowych i powierzchniowych w warunkach intensywnej produkcji rolniczej. Puławy. s. 61-67.
• Pothulari R. V., Whitney D. A., Kissel D. E. 1991. Residual value of fertilizer phosphorus in selected Kansas soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 55: 399-404.
• Prodan I. J., Ješčenko L. S., Pečkovskij V. V. 1983. Vlijanie uslovij osaždenija fosfotov żeleza na ich sostav i svojstva. Ž. Neorg. Chim., 3.
• Przewodnik metodyczny do ćwiczeń z chemii rolnej. 1995. Red., Panak H., ART Olsztyn, 174-178.
• Purnomo E., Black A.S. 1994. Wheat growth from phosphorus fertilizers as affected by time and method of application in soil with an acidic subsurface layer. Fert. Res., 39: 77-82.
• Rabikowska B., Wilk K, Piszcz U. 1992. Oddziaływanie wieloletniego nawożenia fosforem na niektóre właściwości profilu gleby gliniastej. Prace Nauk AE we Wrocławiu. Chemia, 610: 72-82.
• Racz G. J., Soper R. J. 1967. Reactions products of orthophosphates in soils containing varying amounts of calcium and magnesium. Can. J. Soil Sci., 47: 223-230.
• Rajan S.S.S., O'connor M.B., Sinclair A.G. 1994. Partially acidulated phosphate rocks: Controlled release phosphorus fertilizers for more sustainable agriculture. Fert. Res., 37: 69-78.
• Richards G. E. 1969. Water solubility of zinc in a granular mixed fertilizer as affected by zinc source and method of addition. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 33: 310-313.
• Rowarth J. S., Gillingham A. G., Tillman R. W., Syers J. K. 1992. Effect of phosphate fertiliser addition and land slope on soil phosphate fractions. New Zeal. J. Agric. Res., 35: 321-327.
• Rowarth J. S., Tillman R. W. 1992. A glasshouse evaluation of plant availability of soil posphate fractions. New Zeal. J. Agric. Res., 35: 329-336.
• Rowarth J. S., Tillman R. W., Gillingham A. G., Gregg P. E. H. 1992. Phosphorus balance in grazed, hill - country pastures: the effect of slope and fertiliser input. New Zeal. J. Agric. Res., 35: 337-342.
• Ruszkowska M. 1978. Wpływ nawożenia NPK na pobieranie i bilans mikroelementów. JUNG, Puławy.
• Ryszkowski L. 1992. Rolnictwo a zanieczyszczenia obszarowe środowiska. V sekcja PAN, Poznań.
• Sadeddin W., Abu-Eishah S. I. 1990. Minimization of free calcium carbonate in hard and medium-hard phosphate rocks using diluate acetic acid solution. Int. J. Miner. Process., 30: 113-125.
• Saeed M., Fox R. L. 1978. Influence of residual phosphate fertilizer on labille and extractable zinc ir Havaii soils. Comm. Soil Sci. Plant Anal., 9: 685-698.
• Sah R. N., Mikkelsen D. S. 1986. Transformations of inorganic phosphorus during the flooding and draining cycles of soil. Soil Sci. Soc. Am. J., 50: 62-67.
• Sample E. C., Saper R. J., Racz G. J. 1980. Reactions of phosphate fertilizers in soils. W: Khasawneh F. E., Sample E. C., Kamprath E. J. The role of phosphorus in agriculture. Soil Sic. Soc. Am., Madison, Wisconsin, s. 263-310.
• Sangakkara U. R., Cho C. M. 1987. Effect of NH4+ nitrogen on phosphorus uptake by canola, lentils, soybeans and wheat. J. Agron. Crop. Sci., 159: 199-201.
• Sanyal S. K., De Datta S. K. 1991. Chemistry of phosphorus transformations in soil. Adv. Soil Sci., 16: 1-120.
• Sarkar S. K., Basu S. N., Guha D. 1988. Release of phosphorus from iron and aluminium phosphates by ion-exchange technique. J. Indian Chem. Soc., 65: 407-410.
• Ščegrov L. N. 1987. Fosfaty dvuchvalentnych metallov, AN Ukr. SSR, Kiev.
• Schroeder J., Górecki H., Pawełczyk A. 1980. Badania nad wzbudzaniem mechanicznym reakcji siarczanu amonowego z surowcem fosforowym i jej znaczenie techniczne. Prace Nauk. AE, Wrocław, Chemia, 159: 241-252.
• Schroeder J., Pawełczyk A., Sielicki A. 1987. Zastosowanie mechanicznego wzbudzenia reakcji chemicznych do otrzymywania nawozów mineralnych. Rap. Inst. Technol. Nieo- rg. Naw. Miner. P. Wroc., 48/87.
• Schwab A. P., Kulyingyong S. 1989. Changes in phosphate activities and availability indexes with depth after 40 years of fertilization. Soil Sci., 147: 179-186.
• Seeber G.A.F. 1984. Multivariate observations. Wiley Series in Probability and Mathematical Statistics., USA.
• Sen Tran T., Fardeau J.C., Giroux M. 1988. Effects of soil proporties on plant - available phosphorus determined by the isotopic dilution phosphorus - 32 method. Soil Sci. Soc. Am. J„ 52: 1383-1390.
• Serdjuk V. V., Tereščenko L. J. Panov V. P.,Čekreneva G. M. 1982. O mechanizme rastvorenija apatita fosfornoj kislotoj v prisudstvii elektrolitov. Ž. Prikl. Chim., 10: 2190-2194.
• Sharpley A.N. 1991. Soil phosphorus ekstracted by iron-aluminum-oxide- impregnated filter pape. Soil Sci. Soc. Am. J., 55: 1038-1041.
• Sharpley A.N., Chapra S.C., Wedepohl R., Sims J.T., Daniel T.C., Reddy K.R. 1994. Managing agricutural phosphorus for protection of surface, waters: issues and options. J. Environ. Qual., 23: 437—451.
• Sharpley A. N., Singh U., Uehara G., Kimble J. 1989. Modeling soil and plant phosphorus dynamics in calcareous and highly weathered soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 53: 153-158.
• Shuman L. M. 1988. Effect of phosphorus level on extractable micronutrients and their distribution among soil fractions. Soil Sci. Soc. Am. J., 52: 136-140.
• Sikora F.J. 1991. Future directions for agricultural phosphorus research. TVA Muscle Shoals. Al.
• Sikora F. J., Copeland J. P., Mullins G. L. 1992. Apparent solubility products of phosphorus impurity compounds in commercial monoammonium phosphate fertilizers. Soil Sci. Soc. Am. J., 56: 402-407.
• Sikora F. J., Copeland J. P., Mullins G. L., Bartos J. M. 1991. Phosphorus dissolution kinetics and bioavailability of water-insoluble fractions from monoammonium phosphate fertilizers. Soil Sci. Soc. Am. J., 55: 362-368.
• Simard R. R., Evans L. J., Bates T. E. 1988. The effects of additions of CaC03 and P on the soil solution chemistry of a podzolic soil. Can. J. Soil Sci., 68: 41-52.
• Simpson J. R., Pinkerton A. 1989. Fluctuations in soil moisture, and plant uptake of surface applied phosphate. Fert. Res., 20: 101-108.
• Sinclair A. G., Dyson C. B., Shannon P. W. 1990. The long - term effectiveness of reactive phosphate rock as a fertilizer for New Zealand pastures. Proc. New Zeal. Grassld. Ass., 51: 101-101.
• Smillie G. W.Curtin D., Syers J. K. 1987. Influence of exchangeable calcium on phosphate retention by weakly acid soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 51: 1169-1172.
• Soil chemistry and fertility. Red. Jacks G. V. 1967. International Society of Soil Science, Great Britain, 245-335.
• Soon Y. K 1991. Solubility and retention of phosphate in soils of the northwestern Canadian prairie. Can. J. Soil Sci., 71: 453- 163.
• Sorn-Srivichai P., Syers J.K., Tillman R.W. Cornforth I. 1988. An evaluation of water extraction as a soil-testing procedure for phosphorus 1. Glasshouse assessment of plant-available phosphorus. Fert. Res., 15: 211-233.
• Steffens D. 1994. Phosphorus release kinetics and extractable phosphorus after long-term fertilization. Soil Sci. Soc. Am. J., 58: 1702-1708.
• Subbarao Y. V., Ellis R. 1975. Reaction products of polyphosphates and orthophosphates with soils and influence on uptake of phosphorus by plants. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 39: 1085-1088.
• Szczurko W., Fotyma M., Mazur T., Bojarczuk K, Demczuk M. 1982. Wpływ wzrastającego nawożenia mineralnego na plon roślin i zawartość przyswajalnych składników w glebie. II. Nawożenie fosforem. Zesz. Nauk. ART Olszt. Rolnictwo, 34.
• Szymańska H., Kostrzewa S. 1984. Chemizm wód drenarskich w warunkach zróżnicowanego nawożenia. W: Skład chemiczny wód glebowych gruntowych i powierzchniowych w warunkach intensywnej produkcji rolniczej. Puławy, s. 143-147.
• Szymkiewicz-Dąbrowska D. 1985. Changes of solubility of calcium phosphates in aqueous solutions in the presence of Amberlite IRA-400. Part III. Ca3(P04)2. Polish J. Chem., 63: 51-58.
• Szymkiewicz-Dąbrowska D. 1990. Wpływ węglanów potasowych, amonowych, magnezowych i wapniowych oraz mocznika na rozpuszczalność Ca3(PO4)2 w roztworze wodnym. Pr. Nauk. Inst. Technol. Nieorg. P. Wroc. Konferencje 37, 20: 166-175.
• Szymkiewicz-Dąbrowska D. 1992. Nietypowe rozpuszczanie się niektórych fosforanów Mg, Cu, Zn, Fe i Al w wodzie. Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Chemia, 610: 204-211.
• Szymkiewicz-Dąbrowska D. 1991. Wpływ NH4Cl, NH4N03 i (NH4)2S04 na rozpuszczalność fosforanów wapniowych w roztworach wodnych. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst. Agricultura, 52: 39-53.
• Szymkiewicz-Dąbrowska D. 1993. Wpływ węglanów potasowych, amonowych, magnezowych i wapniowych oraz mocznika na rozpuszczalność CaHP04 2H20. Rocz. Glebozn., 44: 27-36.
• Szymkiewicz-Dąbrowska D., Drabent Z. 1989. Wpływ KCl, KN03 i K2S04 na rozpuszczalność fosforanów wapniowych w roztworze wodnym. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst. Agricultura, 49: 49-54.
• Takahashi T., SATO A. 1992. Mechanisms of increase in content of water - soluble P in hachirogata reclaimed soils after NaCl washing. Soil Sci. Plant Nutr., 38: 749-755.
• Taylor A. W., Frazier A. W., Gurney E. L. Smith J. P. 1963. Solubility products of di- and trimagnesium phosphates and the dissociation of magnesium phosphate solutions. Trans. Faraday Soc., 59: 1585-1589.
• Taylor A. W., Gurnej E. L. 1965. Precipitation of phosphate by iron oxide and aluminium hydroxide from solutions containing calcium and potassium. Soil Sci. Soc. Am. Proc., 29: 18-22.
• Tajlor A. W., Gurney E. L., Lindsay W. L. 1960. An avaluation of some iron and aluminum, phosphate as sources of phosphate for plants. Soil Sci., 90: 25-31.
• Tissen H., Stewart J. W. B., Cole C. V. 1984. Pathways of phosphorus transformations in soils of differing pedogenesis. Soil Sci. Soc. Am. J., 48: 853-858.
• Torrent J. 1990. Phosphate adsorption and desorption by goethites differing in crystal morphology. Soil Sci. Soc. Am. J., 54: 1007-1012.
• Tracy P. W., Westfall D. G., Elliott E. T., Peterson G. A., Cole C. V. 1990. Carbon, nitrogen, phophorus and sulfur mineralization in plow and no-till cultivation. Soil Sci. Soc. Am. J., 54: 457-461.
• Traina S. J., Sposito G., Broadford R., Kafkafi U. 1987. Kinetic study of citrate effects on orthophosphate solubility in an acidic, montmorillonitic soil. Soil Sci. Soc. Am. J., 51: 1483-1487.
• Traina S. J., Sposito G., Hesterberg D., Kafkafi U. 1986a. Effect of pH and organic acids on orthophosphate solubility in an acidic, montmorillonitic soil. Soil Sci. Soc. Am. J., 50: 45-52.
• Traina S. J., Sposito G., Hesterberg D., Kafkafi U. 1986b. Effects of ionic strength, calcium and citrate on orthophosphate solubility in an acidic, montmorillonitic soil. Soil Sci. Soc. Am. J., 50: 623-627.
• Trapeznikova L. V., Sěstidesjatnoja N. L., Karnouchov A. I. 1983. O rastvorimosti kristallogidratov trechzameščennych ortofosfatov čynka, kobalta i medi. Ž. Neorg. Chim. 28: (9) 2394-2397.
• Tuchtaev S. 1983. Fiziko-chimičeskie osnovy polučenija udobrenij soderžaščich mikroelementy, fiziologičeskie aktivnye veščestva. Uzbek. Chim., Z. 1: 26-34.
• Uggla H. 1983. Gleboznawstwo rolnicze. PWN, Warszawa, s. 201.
• Van Der Zee S.E., Fokkink L.G., Van Riemsdijk W.H. 1987. A new technique for assessment of reversibly adsorbed phosphate. Soi. Sci. Soc. Am. J., 51: 599-604.
• Van Der Zee S. E., Nederlof M. M., Van Riemsdijk W. H., De Haan F. A. 1988. Spatial variability of phosphate adsorption parameters. J. Environ. Qual., 17: 682-688.
• Van Riemsdijk W. H., Boumans L. J., De Haan F. A. 1984. Phosphate sorption by soils: I A model for phosphate reaction with metal oxides in soil. Soil Sci. Soc. Am. J., 48: 537-541.
• Van Wazer J. R. 1958. Phosphorus and its compounds. Vol. 1, Chemistry. Interscience Publishers, Inc., N. Y. 479-559.
• Veith J. A. 1978. Formation of X-ray amorphous aluminium phosphates from precipitation and secondary precipitation. Z. Pflanzenernaehr. Bodenkd., 141: 29-42.
• Veith J. A., Sposito G. 1977. Reactions of aluminosilicates, aluminum hydrous oxides and aluminum oxide with o-phosphate: The formation od x-ray amorphous analogs of variscite and montebrasite. Soil Sci. Soc. Am. J., 41: 870-876.
• Volchin V. V., Tatliev T. M., Zilberman M. V. 1976. Ionoobmiennye svojstva fosfatov magnija. Neorg. Materiały, (9): 1634-1638.
• Wang H. D., Harris W. G., Yuan T. L. 1989. Phosphate minerals in some Floridaphosphatic soils. Proc. Soil Crop Sci. Soc. Fla., 48: 49-55.
• Wang H. D., Harris W. G., Yuan T. L. 1991a. Noncrystalline phosphates in Florida phosphatic soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 55: 665-669.
• Wang H. D., Harris W. G., Yuan T. L. 1991b. Relation between phosphorus and iron in Florida phosphatic soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 55: 554-560.
• Wang H.D., Yuan T.L. 1989. Lime effects on phosphorus retention and release in four Ullisols. Proc. Soil. Crop. Sci. Soc. Fla., 48:131-137.
• Webber M. D. 1978. Effects of temperature and time on hydroxy aluminum phosphate. Soil Sci., 125: 107-114.
• Wenglikowska-Niedźwiecka E. 1987. Wpływ wieloletniego nawożenia mineralnego i organicznego na plonowanie roślin i niektóre właściwości chemiczne gleb lekkich. AR Szczecin, Rozprawy, 11.
• Westermann D. T. 1992. Lime effects on phosphorus availability in a calcareous soil. Soil Sci. Soc. Am. J., 56: 489-494.
• Willett I. R., Chartres C. J., Nguyen T. T. 1988. Migration of phosphate into aggregated particles of ferrihydrite. J. Soil Sci., 39: 275-282.
• Wright B. C., Peech M. 1960. Characterization of phosphate reaction products in acid soils by application of solubility criteria. Soil Sci., 90: 32-43.
• Wójcik J. 1990. Starzenie się fosforanów nawozowych w różnych glebach. Rocz. Glebozn., 41: 93-116.
• Xie R. J., De Bellevue S. A., Mac Kenzie A. F. 1990. Zinc sorption desorption in three autoclaved soils treated with pyrophosphate. Soil Sci. Soc. Am. J., 54: 71-77.
• Xie R. J., Mac Kenzie A. F. 1989a. Effects of sorbed orthophosphate on zinc status in three soils of eastern Canada. J. Soil Sci., 40: 49-58.
• Xie R. J., Mac Kenzie A. F. 1989b. Effect of ortho- and pyrophosphates on dissolution of Fe, Al, Si, Ca and organic C in three soils. Fert. Res., 20: 51-58.
• Yadav V. B. 1989. Identification of reaction products of mono- and diammonium orthophosphate fertilizers formed in soils. J. Indian Soc. Soil Sci., 37: 256-263.
• Yang J.E., Jacobsen J.S. 1990. Soil inorganic phosphorus fractions and their uptake relationships in calcareous soils. Soil. Sci. Soc. Am. J., 54: 1666-1669.
• Yeates J. S., Deeley D. M., Clarke M. F., Allen D. 1984. Modifying fertilizer practices. J. Agric. West Aust. 25(4): 87-91.
• Yin J.L., Cao C.Y., Shi R.H. 1989. Fixation of phosphorus by calcium carbonate and calcareous soils. Acta Pedol. Sin., 26: 131-138.
• Yong FU., Bohn H. L., Brito J., Prenzel J. 1992. Solid activities of aluminum phosphate and hydroxide in acid soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 56: 59-62.
• Yzu-Huei Lin, Sheng-Bin Ho, Kun-Huang Houng. 1991. The use of iron oxide - impregnated filter paper for the extraction of evailable phosphorus from Taiwan soils. Plant Soil, 133: 219-226.
• Zajcev P. M., Savčenko J. N., Levšina A. A. 1989. Usvojaemaja forma fosfora v piro- i metafosfatach dvuch i trechvalentnych kationov i v metafosfate kalcija - ammonija. Agrochimija, s. 106-111.
• Zawartka L. 1986. Przydatność nowego nawozu fosforowo-potasowo-magnezowego na podstawie badań wegetacyjnych i laboratoryjnych. Acta Acad. Agricult. Techn. Olszt. Agriculturae, 41: suppl. C.
• Zawartka L., Huszcza-Ciołkowska G. 1989. Wpływ nawożenia i wapnowania na zawartość oraz wymywanie różnych form fosforu i potasu w glebie. Rocz. Glebozn., 40: 165r 177.
• Ždanov JU. F. 1979. Chimija i technologija polifosfatov. Chimija, Moskva.
• Zhu B., Alva A.K 1994. The effect of gypsum amendment on transport of phosphorus in a sandy soil. Water, Air Soil Pollut., 78: 375-382.