Breeding avifauna of small mid-field ponds in North-western Poland

• Autorzy: Surmacki A

Warianty tytułu

PL

Awifauna legowa malych zbiornikow srodpolnych w polnocno-zachodniej Polsce

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

37 small mid-field ponds were studied in 1993-1996. All ponds were habitat islands surrounded by agricultural landscape. The ponds size ranged from 0.1 to 4.5 ha. 13 microhabitats were distinguished within the water bodies and their shore zones. Each pond was surveyed 2-6 times during one breeding season. The number of breeding pairs of territorial species has been derived from the maximal count of simultaneous records of singing males. Other species were estimated on the basis of the number of adults in the peak of the breeding period. 572 pairs of 54 species were recorded. The dominant species were: Acrocephalus scirpaceus, Emberiza schoeniclus, Acrocephalus palustris, Fulica atra, Emberiza citrinella and Anas platyrhynchos. The water bodies area and microhabitats number were important factors which influenced the numbers of species and pairs in water bodies surveyed. In the most cases, the species on the ponds were represented by a single pair. In comparison to other lakes in NW Poland, small mid-field ponds are an important breeding biotope for: Anser anser, Podiceps grisegena, Gallinula chloropus and Rallus aquaticus.

PL

Celem pracy była charakterystyka ugrupowań ptaków lęgowych małych zbiorników śródpolnych na Pomorzu Zachodnim. Określono również wpływ wielkości powierzchni i zróżnicowania środowiskowego na badane ugrupowania oraz wskazano na rolę tych zbiorników wodnych dla ptaków krajobrazu rolniczego. Badania przeprowadzono w latach 1993-96 na 37 zbiornikach śródpolnych (oczkach wodnych) o powierzchni od 0,1 do 4,5 ha położonych w woj. szczecińskim (ryc. 1). Wyróżniono na nich 13 mikrośrodowisk tworzonych przez dobrze wyodrębniające się i łatwe do identyfikacji elementy struktury zbiornika (np. obszar otwartego lustra wody, szuwary trzcin, drzewa). Liczbę mikrośrodowisk stwierdzonych na zbiorniku przyjęto za miarę jego zróżnicowania środowiskowego. Poszczególne zbiorniki badano w jednym sezonie lęgowym, licząc zarówno gatunki wodne [A] jak i związane z obrzeżami zbiorników [Е]. Na każdym zbiorniku przeprowadzono od 2 do 6 liczeń w okresie od kwietnia do czerwca. Kryterium lęgowości oraz liczebność kaczek, perkozów, chruścieli i błotniaka stawowego oceniano w oparciu o metody opisane przez Borowiec et al. (1981) oraz Ranoszka (1983), wprowadzając kilka zmian w celu dostosowania ich do specyfiki badanego środowiska. Stwierdzono ogółem 54 gatunki lęgowe z 572 parami (tab. 1). Duży udział gatunków obrzeży zbiorników [E] wiąże się z działaniem efektu styku. Wilgotność podłoża oraz spływ nawozów z pól przyczyniają się do bujnego rozwoju roślinności w tej strefie zbiorników, co z kolei czyni je atrakcyjnymi miejscami dla gatunków gniazdujących na drzewach i krzewach. Ponadto, dla większości gatunków tej strefy, otaczające pola są dogodnym miejscem żerowania. Stwierdzono, że liczba gatunków na badanych zbiornikach była pozytywnie skorelowana zarówno z liczbą mikrośrodowisk (p < 0,01) jak i wielkością powierzchni zbiorników (p = 0,04). Głównym czynnikiem wpływającym pozytywnie na liczbę gatunków na zbiornikach była jednak liczba mikrośrodowisk, od której zależało 54% zmienności w liczbie gatunków na badanych zbiornikach. Zależność liczby gatunków od wielkości powierzchni (ryc. 3) wynikała przede wszystkim z wyższej liczby mikrośrodowisk na większych zbiornikach (r = 0,62, n = 37, p < 0,01, ryc. 4). Rzeczywisty udział czynnika powierzchni w zmienności w liczbie gatunków wyniósł tylko 5,5%. Znalezione zależności nawiązują do teorii zróżnicowania siedliskowego, w myśl której różnorodność siedliskowa zwiększa się wraz ze wzrostem badanej powierzchni (Wiliams 1943, Lack 1976). Gatunki lęgowe na danym zbiorniku były zwykle reprezentowane przez jedną parę, dlatego zmienność w liczbie par w 31% zależała od liczby gatunków (p < 0,05). Wielkość powierzchni zbiornika miała również niewielki wpływ na wzrost liczby par lęgowych co i zapewne związane było z tym, że większe zbiorniki miały większe płaty mikrośrodowisk. Na badanych oczkach śródpolnych występowała większość gatunków typowych dla jezior Pomorza Zachodniego (Górski 1991, Górski et al. 1991) a znacznie częściej niż na jeziorach występowały tam: gęgawa, perkoz rdzawoszyi, kokoszka wodna i wodnik. W porównaniu z niewielkimi zbiornikami śródpolnymi w północnych Niemczech (Plath 1982) oraz na Pobrzeżu Słowińskim (Górski 1988), badane obiekty wyróżniały się większą liczbą gatunków, par lęgowych oraz większym udziałem gatunków wodnych (tab. 2). Różnice te związane są głównie z większymi powierzchniami zbiorników badanych na Pomorzu Zachodnim a także z lepiej wykształconą tam roślinnością szuwarową z klasy Phragmithetea, będącą środowiskiem większości gatunków ptaków wodnych. Dla większości gatunków wodnych zbiorniki śródpolne stanowią jedyne ostoje w krajobrazie rolniczym. Adaptacja niektórych gatunków, np.: żurawia i gęgawy, do tych środowisk może decydować o wzroście liczebności ich lokalnych populacji.

Słowa kluczowe

PL

awifauna; srodpolne zbiorniki wodne; male zbiorniki wodne; ekologia zwierzat; oczka wodne srodpolne; Polska Polnocno-Zachodnia; ptaki legowe

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Ornithologica
• Rocznik: 1998
• Tom: 33
• Numer: 3-4
• Opis fizyczny: s.149-157, rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Surmacki A

• Uniwersytet A.Mickiewicza, Fredry 10, 61-710 Poznan

Bibliografia

• Bellamy P. E., Hinsley S. A., Newton I.1996. Factors influencing bird species number in small woods in south-east England. J. Apply. Ecol. 33: 249-262.
• Borowiec M, Stawarczyk T., Witkowski J. 1981. [Attempt of giving of more exact methods of waterfowl quantity estimation.] Not. orn. 22:47-61.
• Chmielewski K. 1992. [Density, production, and biomass of phytoplankton in small eutrophicated mid-field ponds.] In: Bałazy S., Ryszkowski R. (eds.). Produkcja pierwotna, zasoby zwierząt i wymywanie materii organicznej w krajobrazie rolniczym. ZBŚRiL PAN, Poznań, pp. 97-107.
• Cieślak M. 1994. The vulnerability of breeding birds to forest fragmentation. Acta orn. 29:29-38.
• Dombrowski A., Rzępała M., Tabor A. 1993. [Use of the playback in estimating breeding populations of the Little Grebe (Tachybaptus ruficollis), Water Rail (Rallus aquaticus), Little Crake (Porzana parva) and Moorhen (Gallinula chloropus).] Not. om. 34:359-369.
• Flade M. 1994. Die Brutvogelgemainschaften Mittel- und Norddeutschlands: Grundlagen für den Gebruach vogelkundlicher Daten in der Landschaftsplanung. Berlin.
• Gast J., Mewes W. 1980. Zur Siedlugsdichte der Vogel in Geholzen und an "Sollen" im Kreis Lubz. Orn. Rundbur. Mecklenburg 23: 58-64.
• Górski W. 1988. [Breeding birds in the farmland of the Damnica Plateau (NW Poland).] Acta orn. 24:26-61.
• Górski W. 1991. [Avifauna of the lakes of the Pomeranian Lakedistrict, 1976-1985.] In: Górski W. (ed.). [Breeding sites of wetland birds and their protection in the centre of the Pomeranian Region.] WSP, Słupsk, pp. 93-125.
• Górski W., Kokociński J., Czeraszkiewicz R. 1991. [The breeding wetland birds of the Iński Landscape.] In: Górski W. (eds.). [Breeding sites of wetland birds and their protection in the centre of the Pomeranian Region.] WSP, Słupsk, pp. 77-91.
• Hinsley S. A., Bellamy P. E., Newton I., Sparks T. H. 1995. Habitat and landscape factors influencing the presence of individual breeding bird species in woodland fragments. J. Avian Biol. 26: 94-104.
• Kasprzak K. 1985. [The effect of the fauna in small aquatic ecosystems on surrounding land ecosystems.] Przegl. zool. 29:453-472.
• Klafs S., Jeschke L., Schmidt H. 1973. Genese und Systematic wasserführender Ackerhohlformen in den Nordbezirken der DDR. Arch. Natursch. u. Landschaftforch, Berlin, Bd 13, H 4: 287-302.
• Kochanowska R., Borowiec S., Wołejko L. 1996. Różnorodność śródpolnych użytków ekologicznych na Pomorzu Szczecińskim. Przegl. Nauk. Wydz. Melioracji i Inż. Środ. SGGW. 10: 25-32.
• Kraska M., Kaniecki A. 1995. [Surface and soil water retention in the Wielkopolska province and its natural background.] In: Tomiałojć L. (eds.). [Ecological aspects of land reclamation.] Wyd. Inst. Ochr. Przyrody PAN, Kraków, pp. 123-139.
• Kujawa K. 1997. Relationship between the structure of mid-field woods and their breeding bird communities. Acta orn. 32:175-184.
• Lack D. 1976. Island Biology. University of California Press, Los Angeles.
• Loman J., von Schantz T. 1991. Birds in farmland — more species in small than in large habitat islands. Conserv. Biol. 5:176-188.
• Matusiak R. 1996. [Plant communities of the edges of midfield ponds and wet depressions on Plain Wełtyń.] Zesz. Nauk. A. R. Szczec. 173, Rolnictwo 63: 31-36.
• Mewes W. 1996. Bruthabitatnutzung des Kranichs in Deutschland. Vogelvelt 117:111-118
• Mielewczyk S. 1990. Evaluation quntitative des larves d'Odonates dans de petits reservoirs champętres des environs de Turew (Région de Poznań). Acta Hydrobiol. 32:187-193.
• O'Connor R. J., Shrubb M. 1986. Farming and birds. Cambridge University Press, Cambridge.
• Pianka E. R. 1978. Evolutionary ecology. New York: Harper & Row.
• Plath L. 1982. Zur Bedautung wasserführeder Acker-Kleinhohlformen für die Brutfogelfauna (nach Erhebungen im Kreis Rostock-Land). Natursch. arb. Mecklenburg 25:25-29.
• Ranoszek E. 1983. [Test for methods of number estimation of breeding water birds.] Not. orn. 24:177-202
• Rosenzweig M. L. 1995. Species diversity in space and time. Cambridge University Press.
• Sokal R. R., Rohlf F. J. 1981. Biometry, 2nd ed. W. H. Freeman, New York.
• Tomiałojć L. 1980. The combined version of the mapping method. In: Oelke H. (eds.). Bird census work and nature conservation. Göttingen, pp. 92-106.
• Tryjanowski P. 1990. [The importance of waste land in the agroecosystems in the envirens of Wolsztyn.] Chrońmy Przyr. 4-5:30-36.
• Wiliams С. В. 1943. Area and number of species. Nature 152:264-267.
• Wuczyński A. 1995. [An analysys of the breeding avifauna of the small mid-field woodlots in the Równina Wrocławska Plain.] Not. orn. 36:99-117.