Comments on the Late Devonian placoderms from the Holy Cross Mountains [ Poland ]

• Autorzy: Ivanov A , Ginter M

Warianty tytułu

PL

Uwagi o poznodewonskich plakodermach z Gor Swietokrzyskich

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Taxonomy of the Late Devonian placoderm remains from the Holy Cross Mountains, Poland, described by Gorizdro-Kulczycka (1934, 1950) and Kulczycki (1956, 1957), is revised. Several recently found specimens are also mentioned. The old collections are composed of representatives of Ptyctodontidae, Holonematidae, Plourdosteidae, Pholidosteidae, Selenosteidae, Titanichthyidae and Dinichthyidae, the latter with an undescribed species of Eastmanosteus. Newly found specimens belong to Ptyctodontidae, Plourdosteidae and Dinichthyidae. The occurrence of the Antiarcha in the Late Devonian of the Holy Cross Mountains, suggested by former authors, has not been confirmed.

PL

Celem pracy jest rewizja taksonomiczna późnodewońskich plakodermów z Gór Świętokrzyskich, zebranych przez Jana Czarnockiego, Juliana Kulczyckiego i Zinaidę Gorizdro-Kulczycką. Zbiory te znajdują się obecnie w Muzeum Ziemi i w Muzeum Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Ponadto opisano kilka nowych okazów, znalezionych w ostatnich latach przez Jerzego Dzika (Instytut Paleobiologii PAN) i Grzegorza Rackiego (Uniwersytet Śląski). Kolekcja starsza została po części opisana przez Gorizdro-Kulczycką (1934, 1950) i Kulczyckiego (1956, 1957). Okazy badane pochodzą przede wszystkim z Wietrzni, Kadzielni i Psich Górek w Kielcach oraz z Ostrówki i innych odsłonięć w regionie gałęzickim, a także z Kowali na południe od Kielc i Płucek w pobliżu Łagowa (Fig. 1). Ustalenie wieku okazów ze starszych kolekcji (Tabela 1) jest obecnie niezmiernie utrudnione. Wyżej wymienieni autorzy korzystali, przy określaniu pozycji stratygraficznej okazów, z podziału stratygraficznego używanego przez Czarnockiego (m.in. w Gorizdro-Kulczycka 1934). Czarnocki stosował swoisty trójdzielny podział franu i nie uwzględniał w rozważaniach stratygraficznych nieizochroniczności granic wydzieleń litostratygraftcznych w dewonie świętokrzyskim, spowodowanej m. in. synsedymentacyjną tektoniką blokową (Szulczewski 1989). Datowanie okazów nowych przedstawione jest w Tabeli 2. W starszych zbiorach stwierdzono obecność przedstawicieli rodzin Ptyctodontidae, Holonematidae, Plourdosteidae, Pholidosteidae, Selenosteidae, Titanichthyidae i Dinichthyidae. Zilustrowano nie opisane przez poprzedników fragmenty szkieletu Malerosteus gorizdroe Kulczycki, 1957: puszkę nosową (Fig. 3A-C) i płytkę zanosową (postnasale) (Fig. 3D-G). Wbrew doniesieniom Gorizdro-Kulczyckiej (1950) i Kulczyckiego (1957) nie potwierdzono obecności Antiarcha w badanym materiale. Okaz zaliczony przez Kulczyckiego (1957) do Bothriolepis (Antiarcha) jest prawdopodobnie przedstawicielem Brachythoraci (Arthrodira). Wśród okazów nowych znaleziono przedstawicieli Ptyctodontidae: fragmenty płytek zębowych (Fig. 2A-C) i brzusznej środkowej (medioventrale; Fig. 2E) Rhynchodus sp. oraz fragment kolca grzbietowego o nieokreślonej przynależności gatunkowej i rodzajowej (Fig. 2D). Oprócz ptyktodontów występują tam okazy Plourdosteidae i Dinichthyidae, a wśród tych ostatnich duża płytka karkowa (nuchale), należąca do Dunkleosteus sp. (Fig. 4A) oraz fragment grzbietu czaszki wraz z płytką szczękową dolną (inferognathale) młodocianego osobnika nowego gatunku z rodzaju Eastmanosteus (Fig. 4B). Należy on prawdopodobnie do tego samego gatunku, co najbardziej kompletny polski okaz Dinichthyidae, opisany przez Kulczyckiego (1957: pl. IV: 1, 2). Gatunkowi temu poświęcone będzie odrębne studium.

Słowa kluczowe

PL

fauna kopalna; Eastmanosteus; Pholidosteidae; ptyktodonty; Ptyctodontidae; Rhynchodus; Gory Swietokrzyskie; Selenosteidae; Titanichthyidae; paleontologia; plakodermy; Plourdosteidae; Holonematidae; dewon; Dinichthyidae

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1997
• Tom: 42
• Numer: 3
• Opis fizyczny: s...413-426,tab.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Ivanov A

• Laboratory of Paleontology, Institute of the Earth Crust, Sankt-Petersburg University, 16 Liniya 29, 199178 St.Petersburg, Russia

autor

Ginter M

• Instytut Geologii Podstawowej, Uniwersytet Warszawski, ul. Zwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa, Poland

Bibliografia

• Carr, R. 1991. Reanalysis of Heintzichthys gouldii (Newberry), an aspinothoracid arthrodire (Placodermi) from the Famennian of northern Ohio, with a review of brachythoracid systematics. - Zoological Journal of the Linnean Society 103, 349-390.
• Czarnocki, J. 1947. Przewodnik XX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Górach Świętokrzyskich. - Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego 17, 237-299.
• Denison, R. 1978. Placodermi, In: H.-P. Schultze (ed.) Handbook of Paleoichthyology 2. 128 pp. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart-New York.
• Dennis-Bryan, K. 1987. A new species of eastmanosteid arthrodire (Pisces: Placodermi) from Gogo, Western Australia. - Zoological Journal of the Linnean Society 90, 1-64.
• Eastman, C.R. 1898a. Dentition of Devonian Ptyctodontidae. - American Naturalist 32, 473-488.
• Eastman, C.R. 1898b. Some new point in dinichthyid osteology. - American Naturalist 32, 747-768.
• Eastman, C.R. 1907. Devonic fishes of the New York formation. - Memoirs of the New York State Museum of Natural History 10, 1-235.
• Gardiner, B.G. & Miles, R.S. 1990. A new genus of eubrachythoracid arthrodire from Gogo, Western Australia. - Zoological Journal of the Linnean Society 99, 159-204.
• Gorizdro-Kulczycka, Z. 1934. Ptyctodontidae górnodewońskie z Gór Świętokrzyskich. - Prace Polskiego Instytutu Geologicznego 3, 1-38.
• Gorizdro-Kulczycka, Z. 1950. Dwudyszne ryby dewońskie z Gór Swiętokrzyskich. - Acta Geologica Polonica 1, 53-105.
• Gross, W. 1932. Die Arthrodira Wildungens. - Geologische und Paläontologische Abhandlungen 19, 5-61.
• Heintz, A. 1932. The structure of Dinichthys, a contribution to our knowledge of the Arthrodira. - Bashford Dean Memorial Volume - Archaic Fishes 4, 115-224.
• Ivanov, A.O. 1988. A new arthrodiran genus from the Upper Devonian of the Timan [in Russian]. - Paleontologićeskij žurnal 2, 123-125.
• Ivanov, A.O. 1992. Occurrences of ptyctodontids (Placodermi) in the Late Devonian of the East European Platform [in Russian]. - Voprosy Paleontologii 10, 133-137.
• Kulczycki, J. 1956. On the parasphenoid of the Brachythoraci. - Acta Palaeontologica Polonica 1, 103-111.
• Kulczycki, J. 1957. Upper Devonian fishes from the Holy Cross Mountains. - Acta Palaeontologica Polonica 2, 285-380.
• Lehman, J.-P. 1956. Les Arthrodires du dévonien supérieur du Tafilalet (Sud Marocain). - Service Géologique Maroc, Notes et Memoires 129, 7-70.
• Lelièvre, H., Janvier, P., & Goujet, D. 1981. Les Vértébres dévoniens d'Iran Central. IV: Arthrodires et Ptyctodontes. - Géobios 14, 677-709.
• Lelièvre, H., Goujet, D., & Henn, A. 1990. Un nouveau spécimen d'Holonema radiatum (Placodermi, Arthrodira) du Dévonien moyen de la région d'Oviedo, Espagne. - Bulletin du Muséum national d' Histoire naturelle 12, 53-83.
• Long, J.A. 1987. Late Devonian fishes from the Gogo Formation, Western Australia - new discoveries. - Search 18, 203-205.
• Long, J.A. 1991. The long history of Australian fossil fishes. In: P. Vickers-Rich, J.M. Monaghan, R.F. Baird, & T.H. Rich (eds), Vertebrate Palaeontology of Australia, 338-428. Monash University Publications Committee, Melbourne.
• Long, J.A. 1995. A new plourdosteid arthrodire from the Upper Devonian Gogo Formation of Western Australia. - Palaeontology 38, 39-62.
• Miles, R.S. 1971. The Holonematidae (placoderm fishes), a review based on new specimens of Holonema from the Upper Devonian of Western Australia. - Philosophical Transactions of the Royal Society of London 263, 101-234.
• Miles, R.S. & Dennis, K, 1979, A primitive eubrachythoracid arthrodire from Gogo, Western Australia. - Zoological Journal of the Linnean Society 66, 31-62.
• Obruchev, D. 1933. Holonemidae des russischen Devons. - Travaux de l'Institut Paleozoologique Academie des Sciences de l'URSS 2, 97-116.
• Obruchev, D. (Obručev, D.) 1964. Class Placodermi [in Russian]. In: D. Obručev (ed.), Osnovy Paleontologii 11, 118-172, Nauka, Moskva.
• Racki G. 1993. Evolution of the bank to reef complex in the Devonian of the Holy Cross Mountains. - Acta Palaeontologica Polonica 37, 87-182.
• Szulczewski M. 1971. Upper Devonian conodonts, stratigraphy and facies development in the Holy Cross Mts - Acta Geologica Polonica 21, 1-129.
• Szulczewski, M. 1989. Światowe i regionalne zdarzenia w zapisie stratygraficznym pogranicza franu i famenu Gór Świętokrzyskich. - Przegląd Geologiczny 11, 551-557.
• Szulczewski M., Belka Z., & Skompski S. 1996. The drowning of a carbonate platform: an example from the Devonian-Carboniferous of the Holy Cross Mountains, Poland. - Sedimentary Geology 106, 21-49.