Murawy galmanowe okolic Olkusza [poludniowa Polska] i problemy ich ochrony

• Autorzy: Kapusta P , Szarek-Lukaszewska G. , Grodzinska K. , Godzik B.

Warianty tytułu

EN

Calamine grasslands in the Olkusz environs [S Poland] and problems of their protection

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ekosystemy tworzące się na glebach naturalnie i wtórnie wzbogaconych w metale ciężkie są miejscem występowania specyficznej flory – gatunków roślin, odmian, ekotypów, które w warunkach silnej presji selekcyjnej wykształciły wiele przystosowań umożliwiających przetrwanie w nieprzyjaznym siedlisku. Rośliny te, zwane „metalofitami”, radzą sobie nie tylko z podwyższoną zawartością metali ciężkich w podłożu, a co za tym idzie, ich wysoką toksycznością, ale także z niedostatkiem substancji pokarmowych. Z botanicznego punktu widzenia najciekawszymi zbiorowiskami metalofitów są murawy galmanowe, które tworzą się na glebach bogatych w cynk i ołów. W Polsce spotkać je można w okolicach Olkusza, w terenie górniczym. Celem artykułu jest charakterystyka muraw olkuskich oraz omówienie zagadnień związanych z ich ochroną

EN

Ecosystems developing on soils enriched in heavy metals are sites of the occurrence of exceptional flora – plant species, varieties and ecotypes which under strong selection pressure have developed different adaptations enabling them to survive in an extremely hostile habitat. These plants, sometimes called metallophytes, withstand not only the higher content and consequently high toxicity of heavy metals but also the scarcity of nutrients. For botanical research metalliferous areas rich in zinc and lead are the most valuable. They are localities of vegetation called calamine flora, after the ore called calamine. In Europe, the most interesting patches of this vegetation are found in only a few countries – Belgium, France, Germany and Poland (in the Olkusz ore-bearing region). The calamine flora of the Olkusz ore-bearing region is composed of grasslands developing spontaneously on post-mining waste or soil, which is usually stony, slightly alkaline, nitrogen-poor, contaminated with zinc, lead and cadmium. Typical plants for this habitat are Biscutella laevigata (found in Poland only in the environs of Olkusz and in the Tatra Mountains), Armeria maritima, Cardaminopsis arenosa, Dianthus carthusianorum, Festuca ovina, Silene vulgaris. Populations of these species occurring in the Olkusz ore-bearing region show exceptional resistance to heavy metals. Their communities represent here the Armerietum halleri association known from metalliferous areas of Western Europe. Calamine vegetation in the Olkusz ore-bearing region is endangered. Its habitats are destroyed by recultivation measures (afforestation) or spontaneously colonized by pine Pinus sylvestris. In 1997, a site of ecological interest, called “Pleszczotka górska”, was established to protect actively the most valuable fragment of calamine grasslands. Recently, another fragment was proposed as a Natura 2000 site.

Słowa kluczowe

PL

haldy gornicze; haldy cynkowo-olowiowe; murawy galmanowe; zbiorowiska roslinne; fitosocjologia; ochrona roslin; zagrozenia; okolice Olkusza; Polska Poludniowa

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2010
• Tom: 66
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.27-34,rys.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Kapusta P

• Instytut Botaniki PAN w Krakowie, ul.Lubicz 46, 31-512 Krakow

autor

Szarek-Lukaszewska G.

autor

Grodzinska K.

autor

Godzik B.

Bibliografia

• Becker T., Dierschke H. 2008. Vegetation response to high concentrations of heavy metals in the Harz Mountains, Germany. Phytocoenologia 38: 255-265.
• Brown G., 2001. The heavy-metal vegetation of north-western mainland Europe. Bot. Jahrb. Syst. 123: 63-110.
• Dierschke H., Becker T 2008. Die SchwermetallVegetation des Harzes - Gliederung, ökologische Bedingungen und taxonomische Einordnung. Tuexenia 28: 185-227.
• Dobrzańska J. 1955. Badania florystyczno-ekologiczne nad roślinnością galmanową okolic Bolesławia i Olkusza. Acta Soc. Bot. Pol. 24: 357-408.
• Ellenberg H. 1978. Vegetation Mitteleuropas mit den Alpen in ökologischer Sicht. Ulmer Verlag, Stuttgart.
• Ernst W 1966. Ökologisch-soziologische Untersuchungen an Schwermetallpflanzengesellschaften Südfrankreichs und östlichen Harzvorlandes. Flora B 156: 301-318.
• Ernst W 1974. Schwermetallvegetation der Erde. Fischer Verlag, Stuttgart.
• Ernst WH.O. 1990. Mine vegetation in Europe. W: Shaw A.J. (red.). Heavy metal tolerance in plants: Evolutionary aspects. CRC Press Inc., Boca Raton: 21-37.
• Ernst WH.O. 2006. Evolution of metal tolerance in higher plants. For. Snow Landsc. Res. 3: 251-274.
• Grodzińska K. 2007. Powstawanie układów o wysokiej różnorodności biologicznej na terenach pogórniczych silnie skażonych metalami ciężkimi - badania spontanicznej sukcesji. Raport końcowy z projektu PBZ-KBN 087/PO4/2003. Różnorodność biologiczna ekosystemów: geneza i funkcja. Inst. Bot. im. W Szafera PAN, Kraków.
• Grodzińska K., Szarek-Łukaszewska G. 2009. Heavy metal vegetation in the Olkusz region (southern Poland) - preliminary studies. Pol. Bot. J. 54 (1): 105-112.
• Koch K. 1932. Die Vegetationsverhältnisse des Silberberges im Hüggelgebiet bei Osnabrück. Mitteilungen Naturwissenschaften Vereins Osnabrück 22: 117-149.
• Libbert W 1930. Die Vegetation des Fallsteingebietes. Mitt. Flor.-Soziolog. Arb. Niedersachsen. 2: 1-66.
• Lohmeyer W, Matuszkiewicz A., Matuszkiewicz W, Merker H., Moore J. J., Müller T., Oberdorfer E., Poli E., Seibert P., Sukopp H., Trautmann W, Tüxen J., Tüxen J., Westhoff V. 1962. Contribution a l’unification du systéme phytosociologique pour l’Euro- pe moyenne et nord-occidentale. Melhoramento 15: 137-151.
• Matuszkiewicz W 2002. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
• Nauenburg J.D. 1987. Viola x preywischiana einzig bei Blankenrode (Westfalen). Flor. Rundbr. 21: 2-7.
• Olko A., Abratowska A., Żyłkowska J., Wierzbicka M., Tukiendorf A. 2008. Armeria maritima from a calamine heap - Initial studies on physiologic-metabolic adaptations to metal- enriched soil. Ecotox. Environ. Safe. 69: 209-218.
• Prasad M.N.V (red.) 2004. Heavy metal stress in plants. From biomolecules to ecosystem. Springer Verlag, Berlin, Heidelberg.
• Schubert R. 1953. Die Schwermetallpflanzengesellschaften des östlichen Harzvorlandes. Wiss. Zeitschr. Univ. Halle 3: 51-70.
• Schubert R. 1954. Zur Systematik und Pflanzengeographie der Charakterpflanzen der Mitteldeutschen Schwermetallpflanzengesellschaften. Wiss. Zeitschr. Univ. Halle 3: 863-882.
• Schwickerath M. 1931. Das Violetum calaminariae der Zinkboden in der Umgebung Aachen. Beitr. Naturdenkmalpflege 14: 463-503.
• Szafer W (red.) 1959. Szata roślinna Polski. Tom II. PWN, Warszawa.
• Tordoff G.M., Baker A.J.M., Willis A.J. 2000. Current approaches to the revegetation and reclamation of metalliferous mine waste. Chemosphere 41: 219-228.
• Tüxen R. 1937. Die Pflanzengesellschaften Nordwestdeutchlands. Mitt. Flor.-Soziolog. Arb. Niedersachsen. 3: 1-170.
• Tüxen R. 1955. Das System der nordwestdeutschen Pflanzengesellschaften. Mitt. Flor.-Soziolog. Arb. N. F. 5: 155-176.
• Whiting S.N., Reeves R.D., Richards D., Johnson M.S., Cooke J.A., Malaisse F., Paton A., Smith J.A.C., Angle J.S., Chaney R.L., Gi- nocchio R., Jaffre T., Johns R., McIntyre T., Purvis O.W, Salt D.E., Schat H., Zhao F.J., Baker A.J.M. 2004. Research priorities for conservation of metallophyte biodiversity and their potential for restoration and site remediation. Restor. Ecol. 12: 106-116.
• Wierzbicka M., Panufnik D. 1998. The adaptation of Silene vulgaris to growth on a calamine waste heap (S Poland). Environ. Pollut. 101: 415-426.
• Wierzbicka M., Pielichowska M. 2004. Adaptation of Biscutella laevigata L., a metal hyper-accumulator, to growth on a zinc-lead waste heap in southern Poland: I: Differences between waste-heap and mountain populations. Chemosphere 54: 1663-1674.
• Załęcka R., Wierzbicka M., 2002. The adaptation of Dianthus carthusianorum L. (Caryophyllaceae) to growth on a zinc-lead heap in southern Poland. Plant Soil 246: 249-257.