Breeding ecology of the Marsh Herrier, Circus aeruginosus in Eastern Poland. Part 2. Causes of brood losses

• Autorzy: Buczek T , Keller M.

Warianty tytułu

PL

Ekologia rozrodu blotniaka stawowego Circus aeruginosus we wschodniej Polsce. Czesc 2. Przyczyny strat w legach

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Research was carried out between the years 1979 and 1990 in two types of habitat: retention reservoirs and low bogs of the carbonate type. Checks of nests made every 5-10 days. Treated as separate categories in this work were the success of an individual nest (72%) and the final success of a pair in a given season (78%). At retention reservoirs, the main cause of losses was predation by birds, while on bogs it was predation by mammals. Clutches at the reservoirs were destroyed at an earlier stage than on the bogs, but the habitats did not differ in relation to the success of pairs. The reaction of birds to the loss of a clutch or brood was dependent upon the date on which the destruction occurred: the probability of renesting decreased with the degree of advancement of a clutch at the time that it was lost. Pairs which began breeding earlier had a significantly greater chance of success than those nesting later in the season.

PL

W literaturze poświęconej rozrodowi błotniaków stawowych autorzy najczęściej ograniczają się do podania procentu gniazd, w których zostały odchowane młode i do określenia przyczyn strat. Celem niniejszej pracy była analiza: (1) sukcesu gniazd, (2) reakcji ptaków na utratę lęgu, (3) sukcesu par lęgowych oraz (4) wpływu rodzaju siedliska, roku i terminu przystępowania do rozrodu na los lęgów oraz par. Badania prowadzono na zbiornikach retencyjnych Zahajki i Mosty (powierzchnie Z i M, 1979-1986) oraz na torfowiskach węglanowych w okolicach Chełma: Roskoszy, Gotówce i Brzeźnie (powierzchnie R, G i B, 1986-1988 oraz 1990). Warunki środowiskowe na zbiornikach retencyjnych (poziom wody i powierzchnia roślinności dostępna do lęgów) były dość stabilne, zarówno w poszczególnych latach jak i pomiędzy latami. W przypadku torfowisk różnice między latami dotyczyły powierzchni roślinności dostępnej do lęgów (z powodu wypalania roślinności przez okoliczną ludność) oraz zmian poziomu wody (następujących również w obrębie sezonu lęgowego). Spośród drapieżników zagrażających lęgom błotniaków na zbiornikach i w ich bezpośrednim sąsiedztwie występowały: lis, tchórz, dzik (nielicznie), kruk oraz sroka, brak było natomiast wrony siwej. Na torfowiskach oraz w ich okolicach obserwowano często lisa, borsuka, jenota, tchórza i dzika a z ptaków wronę siwą, srokę, kruka. Obserwacje polegały zarówno na wyszukiwaniu i regularnych kontrolach gniazd jak i na obserwacjach dorosłych ptaków. Kontrole gniazd były dokonywane przynajmniej jeden raz w tygodniu aż do wylotu młodych. Taka częstotliwość kontroli pozwalała na ustalenie losu lęgu, terminu i przyczyny straty oraz szybkie odszukanie ewentualnego lęgu powtarzanego. Przy analizie rozrodu badanych populacji odrębnie traktowano sukces gniazd (procent gniazd, z których wyleciało choć jedno młode w stosunku do wszystkich gniazd w których zostały zniesione jaja) i sukcesu par (procentowy udział par odchowujących przynajmniej jedno młode w stosunku do ogółu par podejmujących lęgi (składających jaja). Spośród 267 badanych gniazd o znanym losie sukcesem zakończyło się 193 (72%). Różnice pomiędzy zbiornikami retencyjnymi a torfowiskami w poziomie strat całkowitych były nieistotne (tab. 1). Główną przyczyną strat było drapieżnictwo ze strony ssaków łasicowatych i lisa oraz kruka i sroki. W porównywanych siedliskach straty całkowite następowały w różnych fazach zaawansowania lęgu (tab. 2). Reakcja ptaków dorosłych na utratę lęgu była zależna zarówno od stopnia jego zaawansowania, jak i od terminu przystąpienia danej pary do rozrodu (tab. 3) - im bardziej zaawansowany był lęg w momencie straty tym mniejsze było prawdopodobieństwo podjęcia lęgu ponownego. "Pary wczesne" tzn. przystępujące do lęgów przed medianą określoną dla całej populacji w danym roku, wykazywały większą tendencję do ponawiania lęgów po stracie niż "pary późne". Spośród 246 par przystępujących do lęgów 179 par Sukces lęgów ponownych był bardzo podobny i wynosił 74% (N=19). Ogółem 78% par lęgowych wyprowadziło młode (po 1 lub 2 próbach). Nie stwierdzono różnic między środowiskami w udziale par z sukcesem. Jedyna różnica polegała na większym udziale ptaków rezygnujących z dalszych prób po pierwszej stracie na torfowiskach (tab. 4). Największe nasilenie presji drapieżników obserwowano tam bowiem później niż na zbiornikach retencyjnych (ryc. 1). Różnice w sukcesie par między badanymi powierzchniami wahały się od 75% do 82% i były nieistotne (tab. 5). Ostateczny sukces "par wczesnych" był istotnie większy niż "par późnych" (tab. 6). Zależność ta była stwierdzona w obydwu badanych środowiskach. Sukces pierwszych lęgów par "wczesnych" był istotnie większy niż par "późnych" (tab. 6). Sukces gniazd na zbiornikach retencyjnych w latach "mysich" (łata masowego pojawu nornika zwyczajnego) i "nie mysich" był zbliżony i wynosił odpowiednio: 72 i 74% (tab. 7). Porównanie wyników niniejszych badań z innymi materiałami dotyczącymi całkowitych strat w lęgach błotniaka stawowego oraz sukcesu lęgowego jest w wielu przypadkach trudne z powodu rozróżnienia przez nas "sukcesu gniazd" i "sukcesu par", czego nie czynili inni autorzy. Wartości te są identyczne jedynie w sytuacji, gdy ptaki nie powtarzają lęgów po stratach. Niewyodrębnianie kategorii lęgów powtarzanych i łączenie wszystkich gniazd w jedną pulę prowadzi do zaniżenia oceny "sukcesu par". W naszych badaniach "sukces par" był o 1/12 wyższy niż "sukces gniazd" (odpowiednio 79 i 73%). Dla różnych celów stosowne jest używanie jednej lub drugiej kategorii. Przy analizie np. wpływu środowiska na straty w lęgach celowe jest korzystanie z "sukcesu gniazd", w innych sytuacjach, np. przy badaniach populacyjnych, demograficznych niezbędne jest posiadanie danych o "sukcesie par". W Europie "sukces gniazd" błotniaków stawowych waha się od 60 do 97%. Największy sukces miały gniazda błotniaków w Szwecji - 91 i 93%, Danii - 93% i Holandii - 97%. Najmniejszy "sukces gniazd" notowano w południowo-zachodniej Francji - 60%, Finlandii - 63% oraz Niemczech - 66%. Dane uzyskane w niniejszej pracy (72%) są najbardziej zbliżone do podanych dla zachodniej Polski - 81%, Czech i Słowacji - 82-84% a także Anglii - 76%. Głównym powodem strat całkowitych w lęgach wszystkich badanych w Europie populacji błotniaków stawowych było drapieżnictwo. Najczęściej jako drapieżniki gniazd błotniaków podawane są różne ssaki łasicowate oraz ptaki krukowate a lokalnie również: lis, dzik i bąk a także własny gatunek i orlik krzykliwy. W niniejszej pracy wykazano, że w odmiennych typach środowisk lęgi błotniaków były niszczone przez różne drapieżniki. Torfowiska, na których poziom wody był niski i zmniejszał się w trakcie sezonu były znacznie bardziej dostępne dla ssaków drapieżnych niż zbiorniki retencyjne. Dodatkowym elementem sprzyjającym penetracji tego środowiska przez ssaki drapieżne było wypalanie znacznych połaci roślinności w niektórych latach. Skutkiem tego presja drapieżnicza na torfowiskach i na zbiornikach retencyjnych występowała w największym nasileniu w odmiennych terminach i w związku z tym - w odmiennych fazach lęgów błotniaków. We wszystkich środowiskach badanych w Polsce aktualny poziom strat całkowitych w lęgach powodowanych przez zgniatanie jaj lub zamieranie wszystkich zarodków nie przekracza 0,8% ogółu gniazd. Zagrożenie lęgów ze strony pestycydów jest obecnie znacznie mniejsze niż w latach 70. W obydwu typach środowisk znacznie większy sukces odnosiły pary przystępujące do lęgów wcześniej w sezonie. Tłumacząc tą sytuację wysunięto dwie nawzajem niewykluczające się hipotezy. Pierwsza z nich wiąże się z wiekiem ptaków. Samice starsze, bardziej doświadczone i skojarzone z przeciętnie starszymi samcami potrafią wybrać bardziej bezpieczne miejsce na gniazdo jak również skuteczniej je bronić. Druga hipoteza wiąże się z jakością samców, dostarczających samicom większości pokarmu przed zniesieniem jaj i podczas inkubacji. Jakość samca może decydować o: (1) odstępie czasu między powrotem samicy z zimowiska a jej przystąpieniem do lęgu, (2) częstością opuszczania gniazda przez wysiadującą samicę, (3) jej skłonnością do definitywnego porzucenia lęgu. Czynniki te wymagają jednak potwierdzenia w dalszych badaniach.

Słowa kluczowe

PL

ptaki; Circus aeruginosus; blotniak stawowy; straty w legach; legi ptakow; jastrzebiowate; rozrod zwierzat; Polska Wschodnia; ornitologia; ekologia; Accipitridae

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Ornithologica
• Rocznik: 1995
• Tom: 29
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.81-88, rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Buczek T

• Szkola Glowna Gospodarstwa Wiejskiego, ul.Rakowiecka 26/30, 02-528 Warszawa

autor

Keller M.

Bibliografia

• Altenburg W., Daan S., Starkenburg J., Zijlstra M. 1982. Polygamy in the marsh harrier, Circus aeruginosus: individual variation on hunting performance and number of mates. Behaviour 79: 272- 311.
• Arvidson L. 1980. Marsh Harrier Circus aeruginosus and Hen Harrier Circus cyaneus at Lake Hornborgajsön. Vår Fågelv. 39: 385-392.
• Bavoux Ch., Bumeleau G., Leroux A., Nicolau-Guillaumet P. 1989. Le Busard des roseaux Circus a. aeruginosus en Charente-Maritime (France). II. Chronologie et parametres de la reproduction Alauda 57: 247-262.
• Bengtson S.A. 1967. Observations on the reproductive success in 26 nests of the Marsh Harrier in Skane province. Ool. Record 2: 23-28.
• Bock von W.F. 1979. Zur Situation der Rohrweihe Circus aeruginosus in Schleswig-Holstein. J. Orn. 120: 416-430.
• Buczek T., Keller M. 1994. Breeding ecology of the Marsh Harrier Circusaeruginosus in eastern Poland. Part 1. Population numbers and phenology of the onset of laying. Acta orn. 29: 67-80.
• Creutz G. 1968. Gelegestarke und Jungezahl bei der Rohrweihe Circus aeruginosus (L.). Bonn. zool. Beitr. 19: 340-345.
• Danko S. 1986. [Report on the Activity of the Group for Research and Protection of Birds and Owls in Czechoslovakia in 1986]. Buteo 1: 3-32.
• Danko S. 1987. [Report on the Activity of the Group for Research and Protection of Birds and Owls in Czechoslovakia in 1987], Buteo 2: 1-36.
• Danko S. 1988. [Report on the Activity of the Group for Research and Protection of Birds and Owls in Czechoslovakia in 1988]. Buteo 3: 1-34.
• Danko S. 1989. [Report on the Activity of the Group for Research and Protection of Birds and Owls in Czechoslovakia in 1989]. Buteo 4: 1-28.
• Danko S. 1990. [Report on the Activity of the Group for Research and Protection of Birds and Owls in Czechoslovakia in 1990], Buteo 5: 1-30.
• Divis T. 1984. [Number of Marsh Harrier and its Population Density and Dynamics (Circus aeruginosus L.) in the Region Nachod]. Zpravy Mor. Orn. Sdruzeni 42: 51-65.
• Hilden O., Kalinainen J. 1966. Uber Vorkommen und Biologie der Rohrweihe, Circus aeruginosus (L) in Finland. Omis fenn. 43: 85-124.
• Jorgensen H.E. 1985. [Population, habitat Selection and reproduction of the Marsh Harrier Circus aeruginosus 1971-83.] Dansk. Orn. Foren. Tidsskr. 79: 81-102.
• Newton 1.1979. Population ecology of raptors. Berkhamsted, Poyser England.
• Newton 1.1986. Sparrowhawk. Calton, Poyser England.
• Odsjo T., Sondell J. 1977. [Population development and breeding success in the Marsh Harrier Circus aeruginosus in relation to levels of DDT, PCB and mercury], Vår Fågelv. 36: 152-160.
• Romankow-Żmudowska A. 1991. [The Occurrence of Common Vole, Microrus arvalis, Pall (Rodentia) in Poland in Alfalfa and Seed Grass in 1990]. Przegl. Zool. 35: 119-121.
• Romankow-Żmudowska A., Grala B. 1990. [Occurrence of the common vole Microtus arvalis (Pallas), in Poland in 1968-1988 on the basis of the observations from Regional Stations of Quarantine and Plant Protection]. Przegl. Zool. 34: 325-337.
• Schipper W.J.A. 1977. Hunting in three European Harriers (Circus) during the breeding season. Ardea 65: 53-72.
• Thiollay J.M. 1970. Observations sur l'ecologie d'une population de Busards des roseaux Circus aeruginosus en Camarque. Nos Oiseaux 30: 214-229.
• Underhill-Day J.C. 1984. Population and breeding biology of Marsh Harriers in Britain since 1900. J. Appl. Ecol. 21: 773-787.
• Witkowski J. 1989. Breeding biology of the marsh harrier Circus aeruginosus in the Barycz valley, Poland. Acta orn. 25: 223-320.