Zmiany roznorodnosci biologicznej w kolejnych strefach zarastania srodlesnych jezior oligo-humotroficznych w polnocno-wschodniej Polsce

• Autorzy: Namura-Ochalska A

Warianty tytułu

EN

Changes in biodiversity in consecutive zones of overgrowing of forest oligo-humotrophic lakes in north-eastern Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W toku długoletniego procesu zarastania śródleśnych jezior oligo-humotroficznych wykształcają się cenne przyrodniczo, rzadkie i zagrożone torfowiska przejściowe i wysokie z klasy Scheuchzerio-Caricetea i Oxycocco-Sphagnetea. Ze względu na skrajne warunki siedliskowe, zwłaszcza grząskie i mokre podłoże o małej ilości związków pokarmowych i dużym udziale substancji humusowych odznaczają się swoistą strukturą roślinności i charakterystycznym składem florystycznym. Specyficzność szaty roślinnej zaznacza się już w inicjalnej strefie zarastania; na lustro wody narasta pło torfowcowe, stanowiące podłoże dla roślin naczyniowych. W miarę lądowienia zwiększa się m.in. jego miąższość, zmniejsza nawodnienie, co powoduje zmianę struktury i składu gatunkowego kolejnych zbiorowisk mszysto-turzycowych. Wykazano, iż nawet niewielkie powierzchniowo torfowiska powstałe w wyniku zarastania jezior oligo-humotroficznych odznaczają się dużą różnorodnością fitocenoz. W strefach zarastania dwóch jezior objętymi badaniami wyróżniono i zidentyfikowano następujące zespoły torfowiskowe: Caricetum lasiocarpae, Caricetum limosae, Rhynchosporetum albae, Eriophoro angustifolii-Sphagnetum recurvi, Sphagno-Caricetum rostratae, Cladietum marisci, Thelypteridi-Phragmitetum, Sphagnetum magellanici, Eriophoro vaginati-Sphagnetum recurvi, Ledo-Sphagnetum magellanici z licznymi wariantami lokalnosiedliskowymi, wywołanymi głównie różnicami wilgotności, przy czym przestrzenne zróżnicowanie roślinności różni się w miarę zarastania obydwu jezior. Siedlisko (jeziora oligo-humotroficzne wraz z otaczającymi je torfowiskami) są łatwo rozpoznawalne dzięki pomostowi torfowiskowemu narastającemu na wodę jeziora, a roślinami wskaźnikowymi powinny być łatwe do rozpoznania, pospolite gatunki torfowiskowe jak np.: żurawina błotna Oxycoccus palustris, wełnianki Eriophorum sp., bagno zwyczajne Ledum palustre. Największym zagrożeniem dla tych cennych przyrodniczo kompleksów wodnotorfowiskowych jest zmiana warunków siedliskowych, zwłaszcza obniżenie poziomu wód gruntowych w zlewni, eutrofizacja, wzrost pH oraz wydeptywanie. Niniejszy artykuł jest częścią długoterminowych badań nad procesem zarastania śródleśnych, nieprzepływowych jezior oligo-humotroficznych.

EN

During the long-term natural overgrowing of oligo-humotrophic mid-forest lakes transitional and raised peatlands from the classes Scheuchzerio-Caricetea and Oxycocco-Sphagnetea are formed. These communities are very environmentally precious, rare and threatened. Due to the extreme habitat conditions, waterlogged surface with a very low nutrient content and a high fraction of humus in particular, the peatlands are characterized by specific vegetation structure and floristic composition. This vegetation specificity is already evident in the initial zone of the lake overgrowing. The lake surface is overgrown by floating peat mat which creates support for vascular plants. During the overgrowing thickness of the peat mat increases while its water saturation decreases. This leads to the change of the structure and floristic composition of the successive peatland communities. The number, type and sequence of identified communities is variable. It has been shown that even small peatlands formed during the overgrowing of oligo-humotrophic lakes are characterized by high phytocenotic diversity. In the overgrowing zones of two lakes under study the following communities were identified: Caricetum lasiocarpae, Caricetum limosae, Rhynchosporetum albae, Eriophoro angustifolii-Sphagnetum recurvi Sphagno-Caricetum rostratae, Cladietum marisci, Thelypteridi-Phragmitetum, Sphagnetum magellanici, Eriophoro vaginati-Sphagnetum recurvi, Ledo-Sphagnetum magellanici; spatial diversity of vegetation in both cases differs as the lakes become overgrown. The habitat (oligo-humotrophic lakes along with surrounding peatlands) is easily recognizable by the peat mat overgrowing the lake surface and by the presence of common peat bog species such as: Oxycoccus palustris, Eriophorum sp., Ledum palustre. The main threats to these valuable water-peatland complexes are the changes in habitat conditions, especially lowering of groundwater level, eutrophication of lakes, increase in pH and trampling. This article is a part of a long-term study of the process of overgrowing oligohumotrophic forest lakes.

Słowa kluczowe

PL

Polska Polnocno-Wschodnia; zbiorowiska roslinne; jeziora oligo-humotroficzne; rosliny wskaznikowe; zbiorowiska torfowiskowe; lesnictwo; jeziora srodlesne; zarastanie

• Wydawca: -
• Czasopismo: Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej
• Rocznik: 2007
• Tom: 09
• Numer: 2-3[16] cz.2
• Opis fizyczny: s.550-570,fot.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Namura-Ochalska A

• Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Bibliografia

• Dąbrowski S., Polakowski B. i Wołos L. 1999. Obszary chronione i pomniki przyrody województwa Warmińsko-Mazurskiego. Urząd Wojewódzki, Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa w Olsztynie, Olsztyn, ss.130.
• Dembek W., Piórkowski H. i Rycharski M. 2000. Mokradła na tle regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski. – Inst. Mel. i Użyt. Ziel., Biblio. Wiad. IMUZ. 97: 1–135. Wydawnictwo IMUZ, Falenty.
• Dojlido J.R. 1995. Chemia wód powierzchniowych. Wydawnictwo Ekomomia i Środowisko. Białystok, ss. 342.
• Fijałkowski D. & Chojnacka-Fijałkowska E. 1990. Zbiorowiska z klas Phragmitetea, Molinio-Arrhenatheretea i Scheuchzerio-Caricetea fuscae w makroregionie Lubelskim. Rocz. Nauk Rol. 217: 1–414.
• Herbichowa M. i Potocka J. 2004. Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą. – W: J. Herbach, red. Wody słodkie i torfowiska. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. 2. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, ss.115–139.
• Herbichowa M. 2004. Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae). – W: J. Herbach, red. Wody słodkie i torfowiska. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. 2. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, ss. 147–157.
• Jasnowska J. i Jasnowski M. 1983. Roślinność mszarnych torfowisk wysokich z rzędu Sphagetalia magellanici (Pawł. 1928) Moore 1968 na Pojezierzu Bytowskim. Zesz. nauk. AR Szczecin 104: 89–100.
• Jasnowski M. 1972. Rozmiary i kierunki przekształceń szaty roślinnej torfowisk. Phytocoenosis, 1 (3): 193–208.
• Jasnowski M. 1975. Torfowiska i tereny bagienne w Polsce. W: N.J. Kac, red. Bagna kuli ziemskiej. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, ss. 356–390.
• Jasnowski M. 1977. Aktualny stan i program ochrony torfowisk w Polsce. Chrońmy przyrodę ojczystą, 33(3): 18–29.
• Jasnowski M., Jasnowska J., Markowski S. 1968. Ginące torfowiska wysokie i przejściowe w pasie nadbałtyckim Polski (Vanishing raised and transition peat bogs in the Baltic region of Poland). Ochr. Przyr. 33: 69–124.
• Kłosowski S., Kłosowski G. 2001. Rośliny wodne i bagienne. Multico O.W. Warszawa, ss. 333.
• Kondracki J. 1981. Geografia fizyczna Polski. Wyd. 2. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, ss. 575.
• Kucharski L., Michalska-Hejduk D. i Kołodziejek J. 2001. Przegląd zespołów torfowiskowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae stwierdzonych w Polsce. Wiad. Bot. 45 (1/2): 33–44.
• Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. 3. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, ss. 540.
• Mikulski J.S. 1982. Biologia wód śródlądowych. Wyd. 2. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, ss. 491.
• Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A. i Zając M. 1995. Vascular plants of Poland a checklist. Polish Botanical Studies. – Pol. Bot. Stud. 15, 303. Polish Academy of Science, W. Szafer Institute of Botany, Kraków.
• Namura-Ochalska A., 2004. Nowe, godne ochrony stanowisko Cladium mariscus (Cyperaceae) w północno-wschodniej Polsce. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 11: 6–10.
• Namura-Ochalska A. 2004. Wilgotne zagłębienia międzywydmowe. W: J. Herbach, red. Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy.
• Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 1. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: 168–190.
• Namura-Ochalska A. 2005. Contribution to the characterristic of Cladium mariscus (L.) Pohl population in the initial zone of floating mat on an oligohumotrophic lake in north-eastern Poland. Acta Soc. Bot. Pol. 74, 2: 167–173.
• Ochyra R., Żarnowiec J. & Bednarek-Ochyra H. 2003. Census Catalogue of Polish Mosses. Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, Kraków, ss. 372.
• Olkowski M. 1972. Budowa i roślinność torfowisk Pojezierza Mazurskiego. Zesz. Nauk. ART. Olsztyn, 13 (A): 1–79.
• Podbielkowski Z. i Tomaszewicz H. 1996. Zarys hydrobotaniki. Wyd. 3. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, ss. 531.
• Polakowski B. 1976. Zanikanie składników torfowisk na Pojezierzu Mazurskim. Phytocoenosis 5 (3/4): 265–274.
• Sobotka D. 1967. Roślinność strefy zarastania bezodpływowych jezior Suwalszczyzny. – Monogr. Bot. 23 (2): 175–260.
• Spellerberg J.F. i Hardes S. 1992. Biological conservation. Cambridge University Press, New York, Port Chester, Melbourne, Sydney.
• Tobolski K. 1998. Ekosystemy torfowiskowe i bagienne. W: K.A. Dobrowolski i K. Lewandowski, red. Ochrona środowisk wodnych i błotnych w Polsce. Oficyna Wyd. Inst. Ekol. PAN, ss. 155–164.
• Vasander H., Lindholm T. i Kaipainen H. 1988. Vegetation patterns on a drained and fertilized raised bogs in Southern Finland. Proc. the Int. Peat. Congress, USSR Leningrad, 1: 177–184.