Zoohigieniczne metody poprawy srodowiska hodowlanegoi ich zwiazek z uzytkowoscia mleczna krow

• Autorzy: Iwanczuk K
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Analizowano wpływ oddziaływania czynników środowiskowych i genetycznych na mleczność i stan zdrowia krów rasy cb, użytkowanych w dwóch oborach, typowych dla północno-wschodniego regionu Polski. W obiektach dokonano wielu usprawnień technicznych, technologicznych, organizacyjnych i sanitarno-higienicznych. Określono wpływ przeprowadzonych zmian na wartość użytkową zwierząt oraz opłacalność produkcji. W oborze 1, w której przywrócono sprawność wentylacji grawitacyjno-aeracyjnej i zagospo- darowano poddasze użytkowe, temperatura powietrza nieznacznie spadła, wykazując jednocześ­nie znacznie mniejszą zmienność niż w oborze 2. Zmniejszyła się również wilgotność powietrza, choć tylko minimalnie. Jej wartości mieściły się w zakresie norm zoohigienicznych. W oborze 2, po uszczelnieniu i wybudowaniu wiatrołapu temperatura powietrza wzrosła, osiągając wartości zalecane dla krów mlecznych i wykazywała mniejsze wahania. Zwiększyła się również wilgotność powietrza, nie przekraczając jednak norm zoohigienicznych. W obu oborach we wszystkich okresach badawczych, ruch powietrza i ochładzanie charakteryzowały się małymi wahaniami, a ich wartości kształtowały się w granicach norm zoohigienicznych. Poprawiła się ciepłochronność obór, zwłaszcza obiektu 2. Stwierdzono ujemną korelację między dzienną wydajnością mleka od krów a wysoką wilgot­nością względną powietrza, przekraczającą dopuszczalne wartości w oborach. Wykazano, że wraz ze zwiększaniem się udziału krwi hf u krów rasy cb, następuje wzrost ich użytkowości mlecznej. Najwyższą wydajność mleka i jego składników stwierdzono u mieszańców z 50-procentowym udziałem krwi hf, nieco niższą u krów z 25-procentowym, a najniższą u czysto rasowych krów cb. W mleku krów mieszańców cb x hf zmniejszyła się procentowa zawartość tłuszczu i białka. Usprawnienia w zakresie organizacji, techniki i higieny doju, a także warunków utrzymania zwierząt istotnie wpłynęły na stan zdrowia gruczołu mlekowego krów. Kompleksowe działania zmierzające do poprawy warunków środowiska hodowlanego oraz zmiana struktury genetycznej ocenianego pogłowia dały wymierny efekt ekonomiczny. W oborze 2 obniżono wskaźnik paszochłonności o 0,11 jedn. ows./kg (0,65 MJ EN /kg) mleka, uzyskując 165 000 zł oszczędności. Przyrost wartości produkcji rocznej w oborze 1 wyniósł 50,3 ml zł, a w oborze 2—121,8 ml zł. Przyrost produkcji netto kształtował się więc odpowiednio — 19 ml i 42 ml zł. Koszt modernizacji obory 2 okazał się niewielki i stanowił równowartość 640 kg mleka wg cen obowiązujących w czerwcu 1993 roku.

EN

The influence of the interaction of environmental and genetic factors on milking capacity and state of health of the cows of ob breed utilized in two typical for the north-east region of Poland, was analysed. A number of technical, technological, organizational and sanitary-hygienic improvements were made in the objects. The influence of the changes on the animals value in use and production profitability was determined. In cow-shed 1, in which the efficiency of gravitational-aerational ventilation was restored and the usable loft was brought into use, the air temperature slightly decreased, showing at the same time a much lower variability than in cow-shed 2. The air moisture decreased, too, although only its minimum values remained within the range of zoohygienic standards. In cowhouse 2, after tightening and constructing a "windcatcher", the air temperature increased, attaining the values recommended for milk cows, at the same time showing lower fluctuation. Air moisture increased in this cowhouse, too, budid not go beyond zoohygienic standards. Air movement and cooling were characterized by low fluctuation in both cow-sheds and in research periods, and their values remained within the range of zoohygienic standards. Heat protection absorption of cow-sheds, especially that of object 2, improved. A negative correlation between daily milk yield and high relative humidity of air, which was beyond the values permissible in cow-sheds, has been found. It has been proved that an increasing content of hf blood in the cows ob breed was accompanied by an increase of their milk utility. The highest yield of milk and its components has been found in crossbreeds with a 50% content of hf blood, whereas it was slightly lower in cows with a 25% content of hf blood, and the lowest in pure breed cows ob. Proportional contents of fat and protein decreased in the milk of crossbreed cows ob x hf. The improvements concerning the organization, technology and milking hygiene as well as those concerning the conditions of raising animals, influenced significantly the state of health of the lactiferous gland in cows. A complex action aiming at the improvement of the conditions of breeding environment and the change in the genetic structure of the evaluated stock gave measurable returns. In cow-shed 2, feed intake ratio was decreased by 0,11 oat feed units/kg (0,65 MJ Nkg) of milk, generating savings amounting to 165,000 zlotys. The increase in the yearly production value in cow-shed 1 amounted to 50,3 mln. zlotys, while in cow-shed 2 -121.8 mln zlotys. The increase in Net production was 19 mln and 42 mln zlotys, respectively. The cost of the modernization of cow-shed 2 turned out to be low and constituted an equivalent of 640 kg of milk according to the prices of June 1993.

Słowa kluczowe

PL

hodowla zwierzat; bydlo; krowy; wymiona; uzytkowosc mleczna; zoohigiena; zdrowotnosc zwierzat; czynniki srodowiska; srodowisko hodowlane; siedlisko hodowlane; cieplochronnosc; mikroklimat; obory

EN

animal breeding; cattle; cow; udder; dairy performance; zoohygiene; animal health; environmental factor; breeding environment; breeding habitat; warmth retention; microclimate; cow-house

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Academiae Agriculturae ac Technicae Olstenensis. Zootechnica
• Rocznik: 1994
• Tom: 39, Suppl.A
• Opis fizyczny: s.57,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Iwanczuk K

• Akademia Rolniczo-Techniczna, Olsztyn

Bibliografia

• ADKISON R.W., GOUGH R.H., RYAN J.J., 1989. New method of cleaning udders improves milk quality. Feedstuffs, 61(18): 11-17.
• ALVAREZ M.B., JOHNSON H.D. 1973. Environmental heat exposure on cattle plasma catecho­lamine and glucocorticoids. J. Dairy Sci., 56: 189—194.
• ARBES R. 1974. Gesunde Euter durch gute Pflege. Prakt. Landtech., 27(11): 387-388.
• AVERDUNK G. 1978. Wyniki krzyżowania bydła w celu zwiększenia produkcji mleka w Repub­lice Federalnej Niemiec. Prz. Nauk. Lit. Zoot 1: 20 — 27.
• BARANCEV I. D. 1973. Vlijanie mikroklimata na zdorow'e teljat i korov. Veterinaria 2(12): 33-35.
• BEER K., MEHLHORN G., ARNOLD H. 1975. Die bakterielle Kontamination der Stalluft und der Oberflächen in Milchviehställen. 2 Mitt: Stalluft durch bioklimatische Faktoren. Mh. Vet-Med, 30: 406 - 409.
• BIANKA W. 1972. Mikroklimat pomieszczeń i jego wpływ na zwierzę. Prz. Hod. 11: 22—25.
• BIANKA W. 1976. The significance of meteorology in animal production. Int. J. Biometeorol. 20 (2): 139-156.
• BOJKO M. S. 1965. Vlijanie temperaturno—vlažnostnogo reżima na fiziologiceskoe sostojanie molocnych korov. Životnovodstvo, 2: 55 — 56.
• BORKOWSKA D, LITWIŃCZUK Z. 1988. Porównanie produkcyjności pierwiastek czar­no-białych i mieszańców cb x hfi utrzymywanych w różnych typach gospodarstw okręgu lu­belskiego. Ann. UMCS, Sect. EE, 6(5): 42-47.
• BOROWSKI W. 1969 Problemy wilgotności w budynkach inwentarskich. Prz. Hod., 7: 20-21.
• BOROWSKI W. 1971. Zoohigieniczne założenia projektowania pomieszczeń inwentarskich. PWRiL, Warszawa
• BRODY S. 1956. Climatic physiology of cattle. J. Dairy Sci., 6: 715-725.
• BROUČEK J., MIHINA S., BRESTENSKÝ V., ŠABOVA G. 1989. Vplyv zvysenia podtlaku pri dojeni na hladninu hormonov, a użitkovost dojnie. Polnohospodarstvo, 35(9): 857 — 864.
• CENA M. 1980. Środowiskowe zagadnienie zoohigieny. Wyd. AR Wrocł. 10.
• CHRISTENSEN L.G. 1989. Sundhed ag evl. Beret. Statens Husdyrburgsfors, 666: 64-83.
• CZAKO J. 1982. Zgodność współczesnych technologii utrzymania zwierząt z ich biologicznymi potrzebami. Międzyn. Czas. Roi., 5: 70—74.
• CZAKO J, TAMASSY J., SANTHA Т., EÖRY A, BATIZ G. 1985. Genotype environment interactions in the milk and meat production of cattle. Acta Agron. Adad. Sc. Hun., 34, 1—2.
• CZAPLICKA M., PUCHAJDA Z, IWAŃCZUK К. 1988. Wpływ wieku i zaawansowania laktacji na występowanie stanów zapalnych wymienia krów. Materiały z L III zjazdu PTZ, Т. 1, s: 227-231.
• CZARNECKI E.T. 1988. Hodowlane i gospodarcze aspekty krzyżowania bydła cb i czb z bydłem hf w świetle badań międzynarodowych. Prz. Hod. 20: 25 — 30.
• DAVIS J.G. 1975. The detection of sub—clinical mastitis by electrical conductivity measurements. Dairy Ind., 40(8): 286-291.
• DEMČENKO P. V. 1966. Zootechniceskie rezervy pomysenija produktivnosti żivotnych i efek­tivnosti korma. Vest. Sel'. — Choz. Nauki, 6: 67 — 72.
• DEPTUŁA W., BUCZEK J, 1982. Wpływ warunków środowiskowych na niektóre mechanizmy odporności u bydla. Med. Wet. 1 — 3: 51 — 55.
• DONALDSON A.J. 1978. Factors influencing the dispersal survival and deposition of airborne pathogens of farm animals. Vet Bull., 48(2): 83-94.
• DORYNEK Z., KACZMAREK A. 1987. Wydajność krów o różnych genotypach w zależności od poziomu hodowlanego stad i warunków utrzymania. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 332: 32- 35.
• DYMNICKI E, REKLEWSKI Z. 1992. Ocena sytuacji w chowie i hodowli bydla. Prz. Hod., 5: 3-7.
• EBENDORFF W., KRAM K. 1987. Znaczenie dodajania krów w uzyskiwaniu wysokich i stabilnych udojów. Międzynar. Czas. Rol., 4: 83 — 84.
• EMANUELSON U., FUNKE H. 1991. Effect of milk yield on relationship between bulk milk somatic cell count and prevalence of mastitis. J. Dairy Sci., 74(8): 2479 — 2483.
• EMERY R. S. 1989. Composition of diet influences milk components. Feedstuffs, 61(12): 13-14.
• EREMINA M. A. 1986. Moločnaja produktivnost' korov cholmogorskoj porody i ich pomesej s golstino-frizkoj. Źivotnovodstvo, 6: 34 — 36.
• FINDLAY J. D. 1950. The Effects of Temperature, Humidity, Air Movement, and Solar Radiation on the Behaviour and Physiology of Cattle and Other Farm Animals. The Hannah Dairy Rese­arch Institute Bulletin, 9: 1 - 69.
• FINDLAY J.D. 1958. Physiological reactions of cattle to climatic stress. Symposium of the Nutrition Society on Nutrition and Climatic Stress, s. 1 — 10.
• FRY F.E.J. 1985. Temperature compensation. Ann. Rev. Physiol., 20: 1-11.
• Gaillard C, Danuser J. 1990 Zuechterische Aspekte der Eutergesundheit. Landwirtschaft. Schwe­iz, 3(4): 159-162.
• Gere T. 1962. Doskonalenie systemu utrzymania krów mlecznych. Międzyn. Czas. Rol. 5: 84—86.
• GRAJEWSKI H. 1974. Próba określenia strat w ilości mleka spowodowanych przez mastitis u krów. Med. Wet., 3: 176-178.
• GRINDAL R. J. 1988. Influence of milking conditions and vacuum control on hydraulic milking performance. J. Dairy Res., 55: 15 — 24.
• GROTHE P.O. 1984. Hodowla bydla czarno-białego w RFN. Prz. Hod. 12: 24-26.
• GRZEGORZAK A., DOBRZAŃSKI Z, KOŁACZ R. 1983. Materiały z zoohigieny. AR Wroc­ław.
• HAMANN J. 1975 Euterentzündung nach wie vor Schadensfaktor in der Milchviehhaltung. Eine Bilanz bisheriger hygienischen Bemühungen. Tierziichter, 27(6): 237—241.
• HANG N. K., HAYES J. F, HOXLEY J. E., MONARDES H. G. 1982 Environmental influen­ces on protein content and composition of bovine milk. J. Dairy Sci., 65: 1993 —1998.
• HARD G.E., SCHUTZ L. H. 1974. Incidence and control of mastitis during the dry period. J. Dairy Sci, 57(11): 1341-1349.
• HERZOG H. 1987. Schweiz Braunviehzuchtverband, Zug Verluste, die durch subclinische Mas­titis verursacht werden. Grüne, Jg. 115(49): 18 — 23.
• HEYASEKE K., YAMAGISHI N. 1990. Behavioral responses of lactating holstein cows to rising indoor air temperature in Hokkaido. Jap. J. Zoot. Sci., 61(8): 690—694.
• HIBNER A. 1985. Wstępne obserwacje nad kształtowaniem się niektórych wskaźników użyt­kowych mieszańców o różnym udziale krwi holsztyńsko —fryzyjskiej i ich rówieśnic С В w stadach o niskim poziomie wydajności. Zesz. Nauk. AR Wroc., Zoot., 28: 129 — 134.
• HILLINGER H.G. 1969. Stallklimabeurteilung als tierhygie-niche Aufgabe. Tierärztl. Umsch., 24: 522-533.
• JANICKI CZ., BALUKIEWICZ A. 1980. Genetyczne i środowiskowe przesłanki występowania mastitis u krów. Rocz. AR Pozn. 28: 59 — 66.
• JANICKI Cz. 1981. Produkcyjność mleczna i przebieg laktacji u krów mieszańców Fl (cb x hf) w porównaniu do krów cb. Rocz. AR Pozn. 29: 57 — 64.
• JASIOROWSKI H. 1988. Polskie refleksje po międzynarodowym eksperymencie. Prz. Hod., 8: 18-21.
• JASIOROWSKI H. 1991. Mleka i mleczarstwa dzień dzisiejszy. Prz. Hod., 9: 3-9.
• JENSCH D. 1967. Stallklimatische Untersuchungen in einer Milchviehanlage mit Anbindehaltung und Staukanalentmistung für 420 Kühe. Monatsh. Vet. Med., 20: 801, 808.
• JERICHO К., MAGWOOD S. E. 1977. Historical features of respiratory epithelium of calves held at differing temperature and humidity. Can. J. comp. Med. 41: 369 — 379.
• JUSZCZAK J., TOMASZEWSKI A, ADAMCZYK J., CHUDOBA К 1993. Wydajność i skład mleka od krów czarno-białych doskonalonych rasą holsztyńsko-fryzyjską. Rocz. Nauk. Zoot., Monogr., 32: 17 — 26.
• KACZMAREK A. 1988. Brakowanie krów mieszańców holsztyńsko— fryzyjskich z nizinnymi czarno—białymi w stadach o różnym poziomie mlecznej wydajności. Rocz. Nauk. AR Pozn., 35: 49-55.
• KALASNIKOV A.P., BURDIN O.M, GERASIMÈUK L.D., SEDYMOV F. W. 1987. Choz- jajstvenno poleznye priznaki golstino-cernopestnych. Životnovodstvo, 5: 14—16.
• KISIEL R., IWAŃCZUK K, PUCHAJDA Z. 1992. Czynniki środowiskowe a wydajność mlecz­na krów. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst., Oeconomica, 27: 68—78.
• KŁOSSOWSKA A., WIŚNIOWSKI J. 1980. Zwalczanie mastitis u krów - zagadnienia zo­otechniczne w świetle badań własnych. Materiały na Zjazd Naukowy PTZ Warszawa, 143 —144.
• KOVACS F. 1974, Znaczenie zoohigieny w nowoczesnym chowie zwierząt. Międzyn. Czas. Rol., 3: 74-76.
• KOVATS J. 1977. Związek między zanieczyszczeniem środowiska a występowaniem bakterii wywołujących mastitis. W: Zwalczanie mastitis u krów. PWN, Warszawa—Poznań, 50—53.
• KOVATS J. 1979. Problemy higieny chowu bydła w zwalczaniu zapaleń gruczołu mlekowego. Now. Wet., 9(2): 171-178.
• KOWALCZYK S, ŻABOLICKI K, HOPPE R., KRZYWOSZYŃSKI W., WILKOSZ A., KSIĄŻEK B. 1977. Nowoczesne metody zwalczania zapaleń wymienia u krów. W: Zwalczanie mastitis u krów. PWN, 205-216.
• KROMICHAL K. 1975. Vliv infekčních mastitid na mlecnou uzitkowost krav. Naš Chov, 35: 3-5.
• KRYKANOVA L. N. 1980. Ispolzovanie goíštynofrizskogo skota v evropejskich stranach. Dostih. Nauki Sci. Choz. Ser. živ.- Vet, 6: 14-25.
• KRZYŻANOWSKI J., MALINOWSKI E, KOZIEJ J„ MAZUR Z. 1982. Badania nad stanem zdrowotnym wymion krów dojonych mechanicznie w gospodarstwach indywidualnych. Med. Wet., 5: 226-229.
• KULETA Z. 1993. Wartości wskaźników hematologicznych i biochemicznych zwierząt w stanach zdrowia i choroby. Wyd. ART Olszt.
• KULETA Z., DEPTA A., BRONICKI M. 1989. Badanie krwi w ramach profilaktycznej kontroli stanu zdrowia krów mlecznych. Życie Wet., 8: 227—231.
• KUREK CZ„ RUTKOWIAK B. 1977. Schorzenia wymienia krów. PWRiL, Warszawa.
• LANGHOLZ HJ., JANGELING С. 1973. Aktuelle Ergebnisse des Einsatzes von Hoistein-F- riesians in der deutschen Schwarzbuntzucht. Tierzüchter, 5: 186 — 190.
• LITWIŃCZUK A., Z. LITWINCZUK, 1987. Wstępne wyniki badań nad składem chemicznym mleka pierwiastek czarno-białych z jedno- i dwukrotnym dolewem krwi bydła holsztyńsko-fryzyjs- kiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 332: 111-116.
• LUBIENIECKI B. 1972. Badania nad zdrowotnością gruczołów mlecznych krów wraz z lecze­niem i zapobieganiem w wybranych rolniczych zakładach doświadczalnych. Acta Agr. Silv. Ser. Zoot. 12(1): 4-35.
• LYHS L. 1971. Der Wärmehaushalt landwirschaftlicher Nutztiere. Veb Gustav Fischer Verlag, Jena.
• MADEJ D., WOJTATOWICZ Z. 1978. Współczesne metody zwalczania zapaleń gruczołu mleko­wego bydła. Now. Wet., 2: 209-217.
• MAJEWSKI Т., RZĄCZYŃSKI B. 1983. Jakość mleka surowego w gospodarstwach specja­listycznych. Ann. UMCS, 1(9): 87-93.
• MAJEWSKI T. 1978. Wpływ czynników zoohigienicznych i warunków udoju na wartość higienicz­ną mleka. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 207: 83-91.
• MALINOWSKI, E., KŁOSSOWSKA A., KRUKOWSKI H., LESIAK M., JANIAK K. 1992. Zdrowotność wymion krów i czynniki etiologiczne mastitis w gospodarstwach położonych w róż­nych regionach kraju. Med. Wet. 48(5): 216-218.
• MANTEUFFEL R. 1971. Ekonomika i organizacja pracy wykonawczej w rolnictwie. PWRiL Warszawa.
• MARKIEWICZ Z., MARKIEWICZ K., KULETA Z. 1977. Zachowanie się białek i aktywności enzymatycznej w surowicy krwi pod wpływem jednorodnego żywienia. Zesz. Nauk. ART Olszt., Wet., 9: 141-151.
• MARCHANG F. 1972 Der NH3-Gehalt der Stallufi und die Mastfähigkeit erwachsener Rin­der. Dtsch. tierürztl. Wschr., 79(9): 214-216.
• MARONDE E. 1976. Zum Abkalbetermin im Weidebetrieb. Tierzüchter, 26(4): 152-156.
• MAZUREK J., KOSTRZYŃSKI S. 1982. Wpływ higieny doju na wartość diagnostyczną prób mleka. Życie Wet. 1: 14-15.
• McKINNON CH, ROWLANDS G. J., BRAMLEY A. J. 1990. The effect of udder preperation before milking and contamination from the milking plant on bacterial numbers in bulk milk of eight dairy herds. J. Dairy Res., 57: 307-318.
• MEHLHORN G. 1977. Realizacja planowych przedsięwzieć z zakresu higieny warunkiem wyso­kiej produkcyjności mlecznej krów w fermach przemysłowych. W: Zwalczanie mastitis u krów. PWN, Warszawa-Poznań, s. 74-83.
• Milking hygiene. 1986. Agriculture in Northern Ireland, 60(10): 332-335.
• MORSE D, DE LORENZO M. A. 1988. Climatic Effects on Occurence of Clinical Mastitis. J. Dairy Sci, 71: 848-853.
• MROCZKO L. 1986. Porównanie składu mleka od krów neb i mieszańców neb x hf. Prz. Hod., 5: 5-8.
• NIEBOROWSKI H. 1982. Konieczność radykalnej poprawy jakości współczesnych budynków inwentarskich. Nowe Rol. 12: 22—26.
• OKULARCZYK S. 1991. Uwarunkowania opłacalności i dylematy produkcji mleka w Polsce. Prz. Hod, 8: 5-6.
• O'SHEA J. 1974. Effect of duration of milking on bovine milk yield and composition, milking charakteristics and mastitis. J. Agric. Res. 13(1): 69 — 76.
• PANKEY J.W. 1989. Hygiene of milking time in the prevention of bovine mastitis. Br. Vet. J, 145: 401-409.
• PASIERBSKI Z, TRELA J. 1983. Metody hodowlane zwiększenia użytkowości mlecznej byd³a. Biul. Inf. IZ Kraków, 4-5-6: 13-30.
• PASIERBSKI Z, TRELA J, KRASZEWSKI J. 1983. Efektywność krzyżowania buhajów hol- sztyńsko-fryzyjskich z bydłem rasy czarno-białej. Prz. Nauk. Lit. Zoot, 4: 44—58.
• PATKOS I. 1985. Wpływ technicznego środowiska fermy na wydajność krów i jakość mleka. Międzyn. Czas. Roi. 1: 87-89.
• PLASZCZENKO S, CHOCHOŁOWA I. 1981. Mikroklimat a wydajność zwierząt. PWRiL Warszawa.
• POCZOPKO, P, PONIEWIERSKI W. 1979. Termika środowiska a produkcja zwierzęca. Prz. Nauk. Lit. Zoot, 4: 13-25.
• POCZYNAJŁO S, WASILEWSKA B, KWIATKOWSKI J, CZARNECKI E. T. 1980, Ocena użytkowości mlecznej mieszańców Fj krajowego bydła rasy neb z buhajami holsztyńsko—fryzyjs­kimi. Pr. Mater. Zoot, 23: 716.
• POWELL R.L, NORMAN KD, DICKINSON F. N. 1982. Genetic and environmental trends for milk production in USA herds since 1960. Materiały Zjazdu EAAP, Leningrad, s. 1 — 6.
• PROST I. 1984. Badanie wpływu niektórych czynników środowiskowych na występowanie mas­titis u krów i realizacje programu zwalczania. Pol. Arch. Wet., 24(1): 97—116.
• PUCHAJDA Z, WIELGOSZ Z, CZAPLICKA M. 1985. Związek między użytkowością mle­czną a wiekiem, masą, wymiarami ciała i zdolnością wydojową. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 300: 75-82.
• RABOLD K., HERMANN A, GRIMM H. 1990. Zum Einfluss von Melkverfahren auf die Mastitissituation in Problembetrieben. Wien. Tierürztl. Mschr., 77: 55 — 58.
• RĄCZKIEWICZ J., POLONIS S. A. 1975. Zoohigieniczna ocena budownictwa inwentarskiego w Polsce. Życie Wet., 10: 295-297.
• ROBAK M. 1992. Co nowego w hodowli bydla. Prz. Hod., 7: 3-8.
• ROKICKI E. 1980. Materiały do ćwiczeń z zoohigieny. SGGW-AR Warszawa.
• RUSZCZYC Z. 1980. Metodyka doświadczeń zootechnicznych. PWRiL, Warszawa.
• RUTKOWIAK B. 1979. Rozpoznanie zaburzeń metabolicznych w stadach krów mlecznych. I. Osobnicze, produkcyjne i środowiskowe uwarunkowania zaburzeń przemiany materii u krów. Med. Wet, 3: 144-146.
• SABA L. 1982. Stan zoohigieniczny budownictwa inwentarskiego. Życie Wet., 37(1): 15-18.
• SAMBORSKI Z. 1970. Wpływ nieprawidłowego użytkowania dojarek mechanicznych na stan zdrowotny gruczołu mlekowego. Prz. Hod, 5.: 5 — 7.
• SAMBORSKI Z. 1985. Schorzenia gruczołu mlekowego u krów jako główna przyczyna ob­niżenia jakości mleka i strat gospodarczych. Med. Wet, 41(3): 148 — 161.
• SCHREIBER S. 1953. Untersuchungen den Einfluss der auf das Fortplanzung geschehen des Rindes. 3: 107-121.
• SCHULZ J, BEUCHE W. 1974. Zur Sicherung der Eutergesundheit im Trockensteherstadium. Tierzüchter, 28(1): 30-32.
• SENFT R.L, RITTENHOUSE L. A. 1985. A model of thermal acclimation in cattle. J. Anim. Sci, 61(2): 297 — 306.
• SKARDA J, HEMROVĂ-SEDINOVĂ V, SKARDOVĂ О, URBANOVĂ E. 1989. Vliv vnejsichfactorü na dynamiku výskytu mastitid ve Stade dojnic. Ziv. Výroba, 34(LXII), .1: 25 — 38.
• SOLDATOV A.P, DUBINSKAJA N. J, OSTROUCHOVA V. I. 1991. Častota zabolevaemosti korov mastitom i factory. Doki. Vses. Adad. Sel.—Choz. Nauk, 3: 36—40.
• STEGER U. 1982. Vergleichende Untersuchungen über den Einfluss der Schwerkroft und mecha­nischen Belüfthugen in Rindenstallen auf das Stallclima. Dissertatie Universität München.
• STENZEL, R, SZWARC В. 1985. Wystêpowanie okreœlonych typów krzywej laktacyjnej u krów ncb. Ann. UMCS Sect. EE, 3(3): 19-23.
• STOJANOV P. 1982. Wymagania zoohigieniczne w przemysłowym chowie zwierząt. Międzyn. Czas. Rol., 3: 86-88.
• STOJANOW P. 1984. Optymalizacja mikroklimatu w pomieszczeniach dla zwierząt. Międzyn. Czas. Rol., 6: 87-89.
• STRANBERG E, SHOOK G. H. 1989. Genetic and economic responses to Breeding programs that consider mastitis. J. Dairy Sci, 72(8): 2138-2142.
• SZLACHTA J. 1991. Wpływ doju mechanicznego na powstawanie nowych infekcji mastitis. Prz. Hod, 4: 12-14.
• TAKAMITSU A., TAKAHASHI S., MITSUNORI K, KUME S. 1987. Effect of an evaporati­ve cooling procedure on the physiological responses of lactating dairy cows in a hot, humid climate. Jap. J. Zoot. Sci, 58(9): 790-796.
• THUM E, RUDOVSKY H. I, ZUR LINDEN B. 1977. Badania nad określeniem maksymal­nego czasu użytkowania gum strzykowych w aspekcie techniczno-higienicznym. W: Zwalczanie mastitis u krów. PWN Warszawa-Poznań, 94—100.
• TOTH L. 1981. Techniczne i biologiczne warunki mechanicznego dojenia wysoko wydajnych krów. Międzyn. Czas. Rol., 6: 65 — 67.
• TRELA J, PASIERBSKI Z, KRASZEWSKI J. 1984. Wydajność mleczna i opasowa mieszań­ców pokolenia F1 uzyskanych w wyniku krzyżowania krów rasy czarno-białej (cb) z buhajami odmiany holsztyńsko-fryzyjskiej (hf). Międzyn. Czas. Rol., 1: 65—69.
• TROŠIN N. A., NADTOČIJ O. O. 1986. Profilaktika mastitov i kačestvo moloka. Životnovod- stvo, 12: 29-30.
• TURTON I. D. 1981 Crossbreeding of dairy cattle a selective review. Anim. Breed. Abstr., 49(5): 293-300.
• TYSZKA Z. J. 1975. Problem nieczynnych ćwiartek wymienia u krów. Prz. Hod., 2: 19-20.
• VANJONACK W.J, JOHNSON H. D. 1975. Effect of heat and milk yield on bovine plasma glucocorticoid levels. Proc. Soc. exp. Biol. Med. 148: 970 - 973.
• VASIL M. 1981. Zapobieganie zapaleniom gruczołu mlekowego u bydła w Słowacji. Nowości Wet. 11(1): 51-56.
• VOROB'EV A.V, ZUBAREV P. A., JGONKIN A. V., KOSCOV G. E. 1990. Produktivnye kacestva golstinskich pomesej. Zootechnija, 5: 25 — 26.
• WEBSTER A. J. F. 1981. Weather and infectious disease in cattle. Vet. Rec. 108(9): 183-187.
• WEBSTER A. J. F. 1983. Environmental stress and the physiology performance and health of ruminants. J. Anim. Sci., 57 (6): 1585-1593.
• WENNER H.L. 1980. Verbrauch und Einsparungsmäglichkeiten an Elektrizität für die Tierp­roduktion Energieeinsatz in der Landwirtschaft Bayerischen Staatsministerium für Ernährung. Bayer. Landwirsch., 64 — 67.
• WILLIAMS C.M., BELL J. M. 1964. Effects of low fluctuating temperatures on farm animals.V. Influence of humidity on lactating dairy cows. Can. J. Anim. Sci., 44(1): 114—123.
• WILTON J.W., VAN VLECK L. D., EVEREVEFF R. W., GUTHRIE R. S, ROBERTS S .J, 1972. Genetic and enviromnental aspects of udder infectiory. J. Dairy Sci., 55(2): 183 — 193.
• WINNICKI S. 1974. Warunki techniczne w pomieszczeniach inwentarskich a intensyfikacja produkcji zwierzęcej. Międzyn. Czas. Rol., 3: 77 — 78.
• WINNICKI S, SZWADIAK T, WAGNER W, BALCERZAK E, FIC D. 1991. Badania nad wpływem dojarza na wydajność krów. PTZ, Prz. Hod, Zeszyty Naukowe 3, Chów i hodowla bydła: 198-201.
• WINNICKI S, WROŃSKI M, KACZMARCZYK T. 1974. Analiza wpływu kalendarzowego miesiąca wycielenia na wydajność mleczną krów pierwiastek w 100 dniowych odcinkach laktacji. Zesz. Nauk. ART Olsztyn, 129, Zoot., 6: 169-178.
• WOLSKI L. 1973. Projektowanie mikroklimatu w budynkach inwentarskich. Poradnik technicz­ny. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych. Warszawa.
• WRAY G. 1975. Survival and spread of pathogenic bacteria of veterinary importance within the environment Vet. Bull, 45: 543 - 550.
• WUNDER W.W, MCGILLARD L. D. 1971. Season of calving age management and genetic differences for milk. J. Dairy Sci., 54(11): 1652-1661.
• YAMAMOTO A, YAMAMOTO G„ YAMAGISHI N, SHISHIDO H. 1989. Effect of en­vironmental temperature and air movement on thermoregulatory responses of lactating cows—an assessment of air movement in terms of effective temperature. Jap. J. Zoot. Sci, 60(8): 728 — 733.