Wplyw autostrady A-2 na przemiany w zagospodarowaniu obszarow wiejskich i struktur rolniczych

• Autorzy: Anusz S
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Prezentowana hipoteza wpływu budowy i eksploatacji autostrad na rolnictwo i obszary wiejskie na przykładzie A-2 składa się z trzech części merytorycznych. Pierwsza zawiera wprowadzenie objaśniające złożoność podjętej problematyki i informację o wykonywanych dotychczas ocenach wpływu autostrad na środowisko, w tym na grunty rolne i leśne. Z kolei występuje charakterystyka możliwych zachowań rolników, których gospodarstwa znajdą się pod wpływem autostrady. Wydaje się oczywiste, że nasilone w czasie i skoncentrowane na niewielkiej przestrzeni decyzje produkcyjne i organizacyjne rolników spowodują znaczące zmiany w zagospodarowaniu wsi, stąd równolegle z opisem tychże zachowań są prezentowane hipotetyczne ich następstwa w skali pojedynczych warsztatów, wsi oraz kraju. Następstwa są analizowane w dwóch aspektach: produkcyjnym(ekonomicznym), jak też skutków jakościowych polegających na przewartościowaniu podstawowych funkcji obszarów wiejskich, w tym na możliwych zmianach struktury użytkowania terenów i szans na rozwój obszarów wiejskich zgodny z ideą wielofunkcyjności. Druga część artykułu zawiera charakterystykę rolnictwa i zagospodarowania terenów wiejskich, znajdujących się w strefie oddziaływania autostrady A-2. Opis jest wykonany z wykorzystaniem danych statystycznych z 1997 r. dostępnych w Banku Danych Lokalnych charakteryzujących takie cechy jak: - wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, gęstość zaludnienia mierzona liczbą ha użytków rolnych przypadającą na 1 mieszkańca, wyposażenie rolnictwa w ciągniki, intensywność hodowli mierzona w sztukach bydła na 100 ha użytków rolnych i w sztukach trzody chlewnej na 100 ha, - struktura użytkowania ziemi mierzona udziałem użytków rolnych w powierzchni ogólnej gmin i udziałem gruntów ornych w powierzchni użytków rolnych, - udziałem sadów w powierzchni użytków rolnych, udziałem lasów w powierzchni ogólnej gmin, - udziałem obszarów innych w tym nieużytków w powierzchni ogólnej gmin, struktura zasiewów mierzona udziałami głównych roślin, oraz danych historycznych, jak wskaźnik uspołecznienia ziemi w 1982 r. i mapa Typów Form Zabudowy Wsi z materiałów IRWiR. W trakcie pracy zapoznano się też z zapisami studiów zagospodarowania przestrznnego województw położonych na szlaku autostrady. Analiza polega na ocenie stopnia zróżnicowania lub podobieństwa gmin z punktu widzenia poszczególnych cech i ich kombinacji. Dla uproszczenia posłużono się rysunkami ilustrującymi przestrzenną zmienność zjawisk, z których tylko trzy dołączono do niniejszego artykułu. Z analizy wynika, że pas autostrady przetnie obszary rolnicze o wyjątkowo intensywnym rolnictwie i naruszy życiowe interesy wielu tamtejszych rolników, dla których nie znajdzie się obecnie żadne zadośćuczynienie. Przetnie także obszary, gdzie rolnictwo jest „kulą u nogi" wielu rodzin, a budowa autostrady stworzy im perspektywę rozwiązania życiowych problemów poprzez wykup ziemi i powstanie nowych miejsc pracy pozarolniczej. Z punktu widzenia zagospodarowania przestrzennego i organizacji rolnictwa autostrada przeniknie kilka odmiennych struktur wsi i rolnictwa zróżnicowanych pod względem warunków przyrodniczych, dorobku materialnego związanego z działaniem renty przestrzennej, historycznych dróg rozwoju i struktury agrarnej. Poszczególne struktury znajdując się na różnym etapie procesów urbanizacyjnych i restrukturyzacyjnych, będą posiadały zmienną podatność na przekształcenia, stąd też i oddziaływanie autostrady na przemiany w zagospodarowaniu wsi będzie miało swoją specyfikę warunkowaną istniejącym stanem zagospodarowania. Dlatego w celu osiągnięcia korzyści przez wsie położone w sąsiedztwie autostrady dobór środków polityki przestrzennej i społeczno-gospodarczej, towarzyszących wprowadzaniu autostrady w strukturę zagospodarowania przestrzennego kraju, będzie musiał być adekwatny do pożądanych przekształceń. Środki te, z jednej strony, muszą niwelować straty i zagrożenia, a z drugiej - ułatwiać wykorzystywanie szans i stymulować rozwój. W trzeciej części artykułu znajduje się autorski podział pasa autostrady na pięć charakterystycznych struktur zagospodarowania wsi i typów produkcyjnych rolnictwa, które mogą odpowiadać obszarom, czy rejonom polityki przestrzenne. Rejony te są scharakteryzowane pod względem istniejących uwarunkowań i potencjalnych przekształceń sprowokowanych przez przebieg autostrady. Wydzielono następujące rejony: przygranicza zachodniego, wpływów Poznania, środkowej Polski, pasma łódzko-warszawskiego, wschodniego Mazowsza z pograniczem. Na zakończenie zostały wskazane konieczne zmiany w arsenale środków odziaływania polityki przestrzennej państwa, poprzez które można usprawnić, uspołecznić i zaktywizować zarówno budowę sieci autostrad, jak i rozwój przyległych do niej obszarów wiejskich.

EN

The presented hypothesis of influence of high ways construction and exploitation on agriculture and rural areas on example of A-2 consists of three substantial parts. The first includes the introduction explaining complexity of assumed problems and information about performed till now evaluations of high ways impact on environment, with agricultural and forest grounds included. On the turn the characterization of possible farmers' behaviours whose farms are influenced by the high way. It seems self-evident that intensified in time and concentrated on a small space productive and organizational decisions of farmers will cause meaningful changes in the management of villages, and parallel to the description of these behaviours, their hypothetic outcomes in the scale of single workshops, villages and country are presented. Consequences are analysed in two aspects: productive (economic), as well as quality results which are as over-evaluation of basic functions of rural areas and on included possible changes in structure of land use and chances for development of rural areas agreeable with the idea of multi-functions. The second part of article includes the characteristics of agriculture and rural terrains management, on location in the zone of A-2 high way interference. The description is performed with utilization of statistic data from 1997, accessible in the Bank of Local Data, characterizing such features as: - factor of agricultural quality of productive space, density of population measured by a number of ha of agricultural arable lands for 1 inhabitant, equipment of agriculture in tractors, intensity of stock-farming and hog-raising farming, measured on 100 ha of arable lands and in pieces of stock on 100 ha; - land-use structure measured by the participation of arable lands in the total surface of communities and arable lands participation in the surface of agricultural grounds; - participation of orchards in the surface of agricultural grounds, share of forests in the total surface of communities; - participation of another areas with included arid waste areas in the total surface of communities, structure of sowings measured by participation of main plants and historical data as the factor of socialized of ground in 1982 and the map of the Types of Forms of Rural Dwellings from materials of IRW and R. In the course of work we have also acquainted with the records of studies on spatial planning of voivodeship located on the route of high way. The analyses presents the evaluation of differentiation degree or similarity of communities from the point of view of particular features and their combinations. For the simplification the drawings which illustrate the spatial variety of phenomena and from them only three have been attached to the above article. It outcomes from the analysis that the strip of high way will cross the agricultural areas of exceptionally intensive agriculture and move vital interests of many local fanners, for which any compensation won't be found nowadays. It will also cross areas where agriculture is a „drag" on many families and construction of high way creates for them a perspective for the solution of vital problems by purchase of ground and organization of new non-farming labour places. The high way will cross a few reverse structures of village and agriculture, differentiated in natural conditions, material fortune dealt with activity of spatial rent, historical ways of development and agrarian structure - from the point of view of spatial management and organization of agriculture. Particular structures, located on a different stage of urbanization and restructuring processes, they will possess a variable suppleness on transformations, hence the impact of high way on changes in management of villages will have its specificity conditioned by the present state of management. That's why with aim to achieve profits by villages located in the neighbourhood of high way, the means of spatial and socio-economic policy, accompanying to the introduction of high way in the structure of spatial management of country, will have to be adequate to required transformations. These means, on the one part, must level losts and threats, and on the another part, simplify the utilization of chances and stimulate the development. In the third part of paper the author's division of high way strip into five characteristic structures of rural management and production types of agriculture, which may refer to areas or regions of spatial policy. These regions are featured towards existing preconditions and potential transformations caused by the route of high way. The following regions were divided: western border line, influence of Poznan, central Poland, Lodz-Warsaw strip, eastern Masovia with borderland. Finally, the necessary changes in the arsenal of means of influence for spatial state policy by which we may improve, socialize and activate as well the construction of high ways network as the development of nearby to the rural areas, were pointed out.

Słowa kluczowe

PL

autostrada A-2; wies; planowanie przestrzenne; rolnictwo; geografia transportu

• Wydawca: -
• Czasopismo: Człowiek i Środowisko
• Rocznik: 1999
• Tom: 23
• Numer: 2-3
• Opis fizyczny: s.177-199,rys.

Twórcy

autor

Anusz S

Bibliografia

• Z. Kierul 1986 Ekonomika i organizacja gospodarstw rolniczych. PWRiL, Warszawa
• M. Tkacz 1997 Ocena strategiczna wpływu układu autostrad i dróg ekspresowych na środowisko. Ekodroga, Kraków
• Magazyn nowoczesnego rolnictwa „Top Agrar Polska" nr 5/97, Poznań
• Materiały z sesji naukowej z okazji nadania tytułu doktora honoris causa AR im. H. Kołłątaja w Krakowie prof. zw. dr hab. inż. Andrzejowi Hopferowi. Kraków 1997
• Bank Danych Lokalnych 1996 GUS
• Statystyka Gmin 1984 GUS
• Studia zagospodarowania przestrzennego województw: zielonogórskiego, gorzowskiego, poznańskiego, konińskiego, łódzkiego, kaliskiego, płockiego, skierniewickiego, warszawskiego, siedleckiego, bialskopodlaskiego