Srodlesne jeziora oligo-humotroficzne jako naturalne zbiorniki retencyjne

• Autorzy: Namura-Ochalska A

Warianty tytułu

EN

Oligo-humotrophic mid-forest lakes as natural retention reservoirs

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W wyniku długotrwałego procesu zarastania śródleśnych, nieprzepływowych jezior oligo-humotroficznych, tzw. „oczek wodnych”, charakteryzujących się małą zasobnością związków pokarmowych oraz dużą zawartością substancji humusowych, wykształcają się zbiorowiska torfowisk przejściowych i wysokich z klasy Scheuchzerio-Caricetea i Oxycocco-Sphagnetea. Pomimo ubóstwa florystycznego strefy zarastania jezior oligo-humotroficznych odznaczają się dużą różnorodnością fitocenoz. Śródleśne jeziora o niskiej trofii odgrywają bardzo ważną rolę retencyjną już w inicjalnej fazie zarastania; stanowią naturalne zbiorniki wodne, a wykształcone w wyniku ich odgórnego lądowienia pło torfowcowe nasuwające się na lustro wody wykazuje bardzo duże możliwości jej magazynowania. Duże zdolności retencyjne pływający pomost roślinny zawdzięcza torfowcom. Ich listki poza komórkami chlorofilowymi zawierają duże, martwe komórki wodne, o ścianach komórkowych usianych porami, dzięki którym mogą pobierać i zatrzymywać olbrzymie ilości wody. Badania wykazały m.in.: silne uwodnienie kolejnych stref zarastania, od około 97 do 91%; wysoki poziom zalegania wody, przy czym w inicjalnej strefie zarastania woda występuje już w warstwie przypowierzchniowej; olbrzymie zdolności retencyjne pła torfowiskowego – niewielki płat mszaru przygiełkowego z inicjalnej strefy zarastania o powierzchni 1 ara i miąższości zaledwie 10 cm jest w stanie zmagazynować aż około 10 000 litrów wody; istotną rolę przygiełki białej Rhynchospora alba w procesie zarastania jezior oligo-humotroficznych, której obfite występowanie oraz silnie rozwinięte systemy kłączowo-korzeniowe utrwalają pło torfowcowe. Śródleśne jeziora humotroficzne wraz z zarastającymi je zbiorowiskami torfowiskowymi pełnią zatem ważną rolę retencyjną. Wyniki badań wskazują, iż w warunkach braku antropopresji śródleśne kompleksy wodno-torfowiskowe są systemami względnie stabilnymi i zachowują swój naturalny charakter. Specyficzne czynniki hydrogeologiczne sprawiają, iż największym zagrożeniem dla tych cennych, śródleśnych siedlisk stanowią melioracje odwadniające i obniżenie poziomu wód gruntowych w zlewni.

EN

As a result of the long-term overgrowing of mid-forest oligo-humotrophic lakes (so-called ‘small ponds’) characterized by a low content of nutrients and rich in humus substances, communities of transitional and raised peat lands from the Scheuchzerio-Caricetea and Oxycocco-Sphagnetea classes form. Despite the fact that the overgrowing zone of oligo-humotrophic lakes jest poor in species they are distinguished by a high diversity of phytocenoses. The mid-forest lakes of low trophy play a significant retention role already in the initial zone of overgrowing. They constitute natural water reservoirs. Floating peat mat, which forms as a result of terrestralization and covers the water surface, is exceptionally able to store up water. The floating pier owes its retention capability to peat mosses. Apart from chlorophyll cells their leaflets contain big dead water cells with porous walls which enable peat mosses to take up and accumulate huge amounts of water. The study has shown, inter alia: a high water content in consecutive overgrowing zones, from ca. 97 to 91%; a high level of water occurrence: in the initial zone of overgrowing water occurs just in the below-surface layer; huge retention abilities of floating peat mat – a rather small patch with the surface of 1 are (100 m2) and only 10 cm deep accumulates as much as 10 000 l of water; the species of great significance in the overgrowing process of oligo-humotrophic lakes is Rhynchospora alba; its abundance and well developed rhizomeroot systems firm floating peat mat. The mid-forest humotrophic lakes along with overgrowing them peatland communities play so an important role in retention. The results of the study indicate that in the conditions with no anthropopression mid-forest water-peatland complexes are stable systems and retain their natural character. Specific hydrogeological agents cause that the biggest threat for these precious mid-forest habitats are land melioration and lowering groundwater level in catchments.

Słowa kluczowe

PL

lesnictwo; jeziora srodlesne; oczka wodne srodlesne; jeziora oligo-humotroficzne; zarastanie; torfowiska wysokie; torfowiska przejsciowe; funkcje hydrologiczno-retencyjne

• Wydawca: -
• Czasopismo: Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej
• Rocznik: 2008
• Tom: 10
• Numer: 2[18]
• Opis fizyczny: s.125-139,fot.,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Namura-Ochalska A

• Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Bibliografia

• Aerts R., Verhoeven J. T. A., Whigham D. F. 1999. Plant mediated controls on nutrient cycling in temperate fens and bogs. Ecology, Vol. 80. 7: 2170–2181.
• Dojlido J. R. 1995. Chemia wód powierzchniowych. ss. 342. Wydawnictwo Ekomomia i Środowisko. Białystok.
• Dziedzic J. 1998. Flora of vascular plants of Lake Smolak and the adjacent peatbog twenty years after the end of an experimental fertilisation. Arch. Ryb. Pol. 6: 247–262.
• Górniak A. 1995. Organic matter in the limnic sediments of North-Eastern Poland. Pol. J. Soil. Sci., 38: 37–43.
• Górniak A. 1996. Substancje humusowe i ich rola w funkcjonowaniu ekosystemów słodkowodnych. Wyd. Filii U.W. w Białymstoku. Białystok, ss.151.
• Herbichowa M. 2004. Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae). [W:] J. Herbich (red.), Wody słodkie i torfowiska. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 2, ss. 147–157.
• Herbichowa M. i Potocka J. 2004. Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe). [W:] J. Herbich (red.), Wody słodkie i torfowiska. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 2, ss. 115–118.
• Herbichowa M., Potocka J., Kwiatkowski W. 2004. Lasy i bory bagienne. [W:] J. Herbich (red.), Lasy i bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 5, ss. 179–183.
• Hillbricht-Ilkowska A., Dusoge K., Ejsmont-Karabin J., Jasser I., Kufel I., Ozimek T., Rybak J. I., Rzepecki M., Węgleńska T. 1998. Long term efects od liming in a humic lake: wcosystem processes, biodiversity, food web functioning (Lake Flosek, Masurian Lakeland, Poland) Pol. J, Ecol. 46: 347–415.
• Hutorowicz A. 2004. Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne. [W:] Herbich J. (red.) Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 2., ss. 72–78.
• Ilnicki P. 2002. Torfowiska i torf. Wyd. A. R. w Poznaniu. ss. 606.
• Jasnowski M. 1972. Rozmiary i kierunki przekształceń szaty roślinnej torfowisk. Phytocoenosis, 1 (3): 193–208.
• Jasnowski M. 1975. Torfowiska i tereny bagienne w Polsce. [W:] Bagna kuli ziemskiej. N.J. Kac (red.). Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. ss. 356–390.
• Jasnowski M. 1977. Aktualny stan i program ochrony torfowisk w Polsce. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 33(3): 18–29.
• Lubliner-Mianowska K. 1957. Torfowce. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. ss.128.
• Mäkelä S., Huitu E., Arvola L. 2004. Spatial patterns in aquatic vegetation composition and environmental covariates along chains of lakes in the Kokemäjoki watershed. Aquat. Bot., 80: 253–269.
• Matuszkiewicz J. M. 2001. Zbiorowiska leśne Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. ss. 385.
• Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. ss. 540.
• Namura-Ochalska A. 2005. Contribution to the characterristic of Cladium mariscus (L.) Pohl population in the initial zone of floating mat on an oligohumotrophic lake in northeastern Poland. Acta Soc. Bot. Pol. 74, 2: 167–173.
• Namura-Ochalska A. 2007. Zmiany różnorodności biologicznej w kolejnych strefach zarastania śródleśnych jezior oligo-humotroficznych w północno-wschodniej Polsce. [W:] Anderwald D. (red.). Siedliska i gatunki wskaźnikowe w lasach. Stud. i Mat. CEPL, Rogów 2/3 (16): 550–570.
• Ochyra R., Żarnowiec J. & Bednarek-Ochyra H. 2003. Census Catalogue of Polish Mosses. ss. 372. Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, Kraków.
• Podbielkowski Z. i Tomaszewicz H. 1996. Zarys hydrobotaniki. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. ss. 531.
• Polakowski B. 1976. Zanikanie składników torfowisk na Pojezierzu Mazurskim. Phytocoenosis 5 (3/4): 265–274.
• Sobotka D. 1967. Roślinność strefy zarastania bezodpływowych jezior Suwalszczyzny. Mon. Bot. 23(2), Warszawa. ss. 260.
• Tobolski K. 1998. Ekosystemy torfowiskowe i bagienne. [W:] K. A. Dobrowolski i K. Lewandowski (red.), Ochrona środowisk wodnych i błotnych w Polsce, Oficyna Wyd. Inst. Ekol. PAN. ss. 155–164.
• Tobolski K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. PWN. Warszawa. ss. 508.
• Vasander H., Lindholm T. i Kaipainen H. 1988. Vegetation patterns on a drained and fertilized raised bogs in Southern Finland. Proc. the Int. Peat. Congress, USSR Leningrad, 1: 177–184.
• Wójciak H. 2003. Flora Polska. Porosty, mszaki, paprotniki. Multico Oficyna Wydawnicza Warszawa. ss. 368.