Programme for the reinstatement of the Peregrine Falcon Falco peregrinus in Poland

• Autorzy: Wisniewski G

Warianty tytułu

PL

Program restytucji sokola wedrownego w Polsce

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Reintroduction of Peregrine Falcons in Poland begun 1990 by Polish Hunting Association and Provincial Office of Włocławek. 1992 an agreement, aimed for reinstate Peregrine in Poland, was signed by four interested institutions and it was approved by the Minister of Environmental Protection. Poland has now four centers for the breeding Peregrine Falcons. It is planned that reintroduction work will center on areas of protected nature in NW Poland, in east-central region and in the mountain belt in the southern region. The main method applied is "hacking" from artificial nests. The result of the Programme is 51 young Peregrine released up to the year 1994.

PL

GENEZA PROGRAMU Począwszy od lat pięćdziesiątych nastąpił na obszarze prawie całego światowego areału występowania sokoła wędrownego katastrofalny spadek liczebności większości jego populacji. Wiele z nich wygasło zupełnie. Dotyczy to między innymi europejskiej populacji nadrzewnej, której areał obejmował całą nizinę środkowo-wschodniej Europy. Wielu badaczy ptaków drapieżnych główny powód wyginięcia sokoła wędrownego upatruje w toksycznym działaniu biocydów z grupy chlorowanych węglowodorów, krążących z obiegiem materii w ekosystemach i kumulujących się w ich łańcuchach pokarmowych. Końcowymi ogniwami takich łańcuchów są niektóre gatunki ptaków drapieżnych, w których organizmach dochodzi do nadmiernego odkładania się toksycznych substancji, co w następstwie powoduje poważne zakłócenia w procesie rozrodczym. Wprowadzony w latach siedemdziesiątych zakaz stosowania insektycydów chlorowcopochodnych w Europie i Ameryce Północnej spowodował z czasem znaczące obniżenie się poziomu ich metabolitów w środowisku naturalnym, co dla sokoła wędrownego i nie tylko dla niego mogło oznaczać szansę powrotu. Przy liczebnie bardzo nikłych już resztkach jego populacji oraz występującym konserwatyzmie gniazdowym, byłby to jednak proces bardzo powolny. Aktywna ochrona sokoła wędrownego poprzez rozmnażanie go w warunkach wolierowych, a następnie introdukowanie wyhodowanych osobników w celu zasilenia lub odtworzenia wolno żyjących populacji nie jest zadaniem dla jednego tylko albo nawet dwóch czy trzech, krajów naszego kontynentu. Forma nominatywna sokoła wędrownego zasięgiem swego występowania obejmuje bowiem ogromną część Europy, czyli obszary zdecydowanie ponadregionalne. Terytorium Polski stanowi centrum populacji o specyficznej cesze, mianowicie gnieżdżenia się na drzewach w starych gniazdach innych ptaków. Udział Polski w europejskich wysiłkach na rzecz restytucji sokoła wędrownego wydaje się konieczny. Stoimy przed alternatywą - albo bezczynnie przyglądać się jak bezpowrotnie ginie jeden z najbardziej znanych gatunków ptaków drapieżnych na naszych ziemiach, albo też przyłączyć się do światowego ruchu na rzecz jego ratowania. Wybierając ewentualność drugą, już w latach osiemdziesiątych grupa sokolników we współpracy z Polskim Związkiem Łowieckim i Urzędem Wojewódzkim we Włocławku, rozpoczęła przygotowania do akcji restytucji tego gatunku. Współpracując głównie z hodowcami i specjalistami z Niemiec opanowano metody hodowli i reintrodukcji. Zgromadzono niezbędny, podstawowy materiał hodowlany i wyszkolono odpowiednią kadrę. Od 1990 roku prowadzone są w Polsce reinrodukcje. Udało się również zjednać dla tej sprawy szeroką rzeszę myśliwych, leśników i działaczy ochrony przyrody, szczególnie z terenów na których reintrodukcje te przeprowadzano. Wydatki związane z realizacją prac zostały pokryte m.in. ze środków Polskiego Związku Łowieckiego, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Ekofun- duszu, Urzędów Wojewódzkich i Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Włocławku i Krakowie, Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego, a ostatnio również ze środków Urzędu Wojewódzkiego w Toruniu i Brodnickiego Parku Krajobrazowego. Program został zatwierdzony przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Na tej też podstawie w dniu 16.10.1992 roku w Ciechocinku zostało spisane porozumienie w sprawie zasad współpracy w zakresie restytucji sokoła wędrownego w Polsce, w którym umawiające się strony, tj. Polski Związek Łowiecki, Urząd Wojewódzki we Włocławku, Urząd Wojewódzki w Krakowie i Fundacja "Aktywna Ochrona Ptaków Ginących" deklarują intencję podjęcia i prowadzenia wspólnych działań w powyższej sprawie. Porozumienie to zostało spisane w obecności przedstawicieli wszystkich Urzędów Wojewódzkich (Wydziałów Ochrony Środowiska) i Przewodniczących Zarządów Wojewódzkich Polskiego Związku Łowieckiego z całego kraju. CEL PROGRAMU Celem Programu jest odtworzenie na terytorium Polski stabilnej, samoreprodukującej się i dobrze funkcjonującej populacji sokoła wędrownego. Zgodnie z sytuacją, jaka istniała w dawnych latach, powinna się ona składać z subpopulacji zasiedlającej tereny nizinne, a gnieżdżącej się w lasach na drzewach oraz subpopulacji zasiedlającej góry oraz duże miasta, a gnieżdżącej się na skałach lub wysokich budynkach. Tak stawiany cel jest w pełni zbieżny z międzynarodowymi dążeniami i ustaleniami w zakresie restytucji sokoła wędrownego i w uzgodnieniu stanowi też część składową ogólnoświatowych starań o ratowanie tego gatunku. BAZA HODOWLANACEL PROGRAMU W Polsce istnieją obecnie cztery ośrodki hodowli sokołów wędrownych, stanowiące bazę hodowlaną w której uzyskuje się materiał do reintrodukcji: 1. Stacja Badawcza Polskiego Związku Łowieckiego w Czempiniu, która prowadzi reintrodukcje w części zachodniej i północno-zachodniej Polski, 2. Ośrodek Rehabilitacji i Hodowli Ptaków Chronionych we Włocławku, który prowadzi reintrodukcje w części centralnej i północno-wschodniej Polski, 3. Instytut Zoologii Stosowanej Akademii Rolniczej w Krakowie, który wspólnie z Urzędem Wojewódzkim w Krakowie prowadzi reintrodukcje w części południowo-wschodniej i południowej Polski. 4. prywatna hodowla dr Gunthera Trommera w Lasocicach koło Leszna, która wspiera materiałem hodowlanym reintrodukcje prowadzone przez poprzednio wymienione ośrodki. Dla uzyskania docelowej liczby 60 sztuk odchowanych młodych sokołów rocznie łączne stado rozrodcze w wolierach powinno ulec dalszemu powiększeniu do ok. 30 par hodowlanych. Z liczby 60 wyhodowanych rocznie sokołów 50 ptaków zostanie wypuszczonych na wolność. Pozostałe będą służyć jako uzupełnienie stada rozrodczego w wolierach. Zakłada się, że mogą powstawać nowe ośrodki 5 hodowli sokoła wędrownego, które jednak mogą działać tylko pod fachowym nadzorem i muszą zostać włączone do Programu. TERENY REINTRODUKCJI Przy określaniu głównych rejonów reintrodukcji Sokoła wędrownego uwzględniono dane o dawnym areale jego występowania w Polsce, powiązania z międzynarodowymi programami restytucji tego gatunku, w tym zwłaszcza bilateralne ustalenia z Niemcami, aktualne aspekty geo-fizjograficzne, jak również uwarunkowania wynikające z położenia geograficznego ośrodków hodowli sokoła w systemie podziału administracyjnego kraju. Akcje reintrodukcji planuje się oprzeć o sieć obszarów prawnie chronionych, w których można spodziewać się maksymalnej pomocy w ich przeprowadzaniu oraz najlepszej opieki i ochrony zasiedlanych sokołów i ewentualnie potem występujących na miejscu ptaków lęgowych. Dotyczy to trzech regionów: - Północno-zachodni - obejmujący obszary niżu polskiego o dużym stopniu lesistości. Istnieje tu ścisła współpraca z analogicznym programem niemieckim w sąsiedniej Brandenburgii. Tym samym wzrastają szanse na utworzenie się w tej strefie subpopulacji nadrzewnej wywodzącej się z introdukcji polskich i niemieckich. - Centralno-wschodni - obejmujący obszar niżu polskiego o mniej liczebnych dużych kompleksach leśnych, będących jednak łącznikiem ekologicznym do wielkich lasów na wschodzie kraju i na terenie Białorusi. Cały ten region był kiedyś zasiedlony przez sokoły wędrowne, a pojedyncze pary prawdopodobnie występują tu jeszcze do dziś. - Południowy - obejmujący pasmo gór (Sudety, Tatry, Pieniny, Beskidy). Są to obszary kiedyś zasiedlone przez subpopulację naskalną sokoła wędrownego. Aktualnie trwa intensywna akcja reintrodukcji tego gatunku na terenie Niemiec (Elbsandsteingebirge) od strony zachodniej wymienionego pasma gór. Założenia tamtejszego programu przewidują przyszłe rozprzestrzenianie się powstałej populacji inicjalnej ku wschodowi, czyli na tereny Czech i Polski. Równoległa akcja na terenach polskich gór przyśpieszy proces ponownego zasiedlania całego pasma górskiego. METODY HODOWLI I REINTRODUKCJI Jako optymalną w polskich warunkach uznaje się hodowlę sokołów w parach. W miarę potrzeb wskazane jest jednak również prowadzenie hodowli metodą sztucznego unasieniania. Przyjmuje się, że do celów reintrodukcji hodowane są wyłącznie sokoły formy nominatywnej - Falco peregrinus peregrinus, do której należała populacja ongiś występująca na terenie Polski. Jako wiodącą metodę reintrodukcji uznaje się metodę oblotu (hacking) ze sztucznych gniazd. Mogą być one umieszczane zarówno na istniejących urządzeniach, takich jak wieże przeciwpożarowe w lasach, wysokie budowle w miastach, itp., bądź jako niezależne konstrukcje umieszczane w lasach na drzewach, a w górach na skałach. Drugą metodą może być adopcja obca w gniazdach innych ptaków drapieżnych, która jednak wymaga jeszcze dopracowania i sprawdzenia. PROWADZENIE REJESTRÓW Rejestry prowadzone są przez poszczególne ośrodki hodowli sokoła i Urząd Wojewódzki we Włocławku. Roczne sprawozdania z realizacji Programu oraz informację o zmianach stanu liczbowego sokołów wędrownych znajdujących się w hodowlach wolierowych sygnatariuszy Rada przedstawianego Programu składa corocznie Ministrowi Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa , w pełnym porozumieniu z kierownikami poszczególnych ośrodków oraz sygnatariuszami porozumienia w sprawie zasad realizacji Programu. Równocześnie przedkładane są zamierzenia na rok następny, które po zasięgnięciu opinii Państwowej Rady Ochrony Przyrody wymagają akceptacji Głównego Konserwatora Przyrody. RADA PROGRAMU Dla koordynacji realizacji Programu restytucji sokoła wędrownego w Polsce powołana została Rada Programu, której zadaniem jest: - określanie zasad przeprowadzania reintrodukcji, - opiniowanie wniosków o finansowanie poszczególnych ośrodków, - udzielanie pomocy nowopowstałym ośrodkom, - opracowywanie sprawozdań z realizacji Programu, - utrzymywanie kontaktu z władzami ochrony przyrody, administracją pastwową i innymi instytucjami, - utrzymywanie kontaktu roboczego z zagranicznymi organizacjami realizującymi programy reintrodukcji sokoła wędrownego. W skład Rady Programu wchodzą przedstawiciele wszystkich instytucji - sygnatariuszy Porozumienia o realizacji Programu oraz kierownicy lub właściciele hodowli zamkniętych realizujących Program. W posiedzeniach Rady biorą również udział przedstawiciele pastwowych organów ochrony przyrody. INNE DZIAŁANIA, REZULTATY Poza działalnością czysto merytoryczną realizatorzy Programu wspólnie z Radą Programu lub samodzielnie zajmują się również pracą propagandową. Ten zakres działalności wymaga jednak dalszego rozwoju i dopracowania szczegółów. Dotychczas zrealizowano np. ze środków finansowych Wojewody Włocławskiego film szkoleniowo-propagandowy pt.: "Powrót sokoła wędrownego". Nieodzowne jest wypracowanie szczegółowych form współpracy z młodzieżą i całym społeczeństwem, a nade wszystko z wszystkimi środowiskami ornitologicznymi w Polsce. Jest to w najbliższym czasie zadanie pierwszoplanowe. Chodzi tu przede wszystkim o zjednoczenie wszystkich zainteresowanych środowisk wokół najważniejszego celu - ratowania gatunku. Przedstawiony tu program został opracowany przez wiele osób, zarówno spośród zajmujących się bezpośrednio hodowlą i restytucją sokoła wędrownego, jak i spośród przedstawicieli administracji państwowej oraz działaczy Polskiego Związku Łowieckiego. Dotychczasowe działania zrealizowane w ramach Programu i osiągnięte wyniki przedstawili na tym Sympozjum Bonczar (1995), Pinkowski (1995), Sielicki & Sielicki (1995) oraz Trommer (1995). Ogółem w latach 1990-1994 reintrodukowano w 10 regionach 51 młodych sokołów.

Słowa kluczowe

PL

ptaki; Polska; restytucja gatunku; Falco peregrinus; sokol wedrowny; ptaki drapiezne

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Ornithologica
• Rocznik: 1995
• Tom: 30
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.73-78

Twórcy

autor

Wisniewski G

• Provincial Board of the Polish Hunting Association, ul.3-go Maja 22, 87-800 Wloclawek

Bibliografia

• Bonczar Z. 1995. Initial attempts at reintroducing the Peregrine Falcon Falco peregrinus to the Pieniny National Park (Poland). Acta orn. 30:79-82.
• Pinkowski M. 1995. The role of the Research Station of the Polish Hunting Association in the attempts to reinstate the Peregrine Falcon Falco peregrinus in Poland. Acta orn. 30:83-86.
• Trommer G. 1995. [Adoption of young Peregrine Falcons Falco peregrinus by Goshawk Accipiter gentilis]. Acta orn. 30:87-92.
• Sielicki C., Sielicki J. 1995. Reintroduction of the Peregrine Falcon Falco peregrinus by hacking in the region of Włocławek (Poland) -method and preliminary results. Acta orn. 30:93-96.