Inventory of the avifauna of Warsaw - species composition, abundance, and habitat distribution

• Autorzy: Luniak M

Warianty tytułu

PL

Inwentaryzacja awifauny Warszawy - sklad gatunkowy, liczebnosc i rozmieszczenie srodowiskowe

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Investigations covered the administrative area of Warsaw (485 km²) in the period since 1986. A total of 213 bird species were recorded, 169 of them occurring regularly, 140-145 — breeding or probably breeding, about 78 — wintering regularly, about 28 — observed only in migration seasons. The list of sp. their abundance and habitat distribution is given in the Appendix. The overall bird population was estimated at 190-370 thousand pairs and ca 300-900 ind. in winter House Sparrows and Feral Pigeons made up 56% of the breeding population, and in winter 76% (including Rook). In comparison to the inventory made over thirty years ago the number of species inhabiting Warsaw seems similar, but interchange of species and changes of their populations were considerable. 94% of the breeding species were of native (mainly Palearctic) origin, but a majority of the population (56%) were southern species. Of the 7 main types of habitats distinguished, peripheral forest parks were richest in breeding species, the Vistula river was the richest in migrants and the built up areas had the highest density of bird populations.

PL

Podstawowy materiał pracy stanowią wyniki inwentaryzacji przeprowadzonej na całym administracyjnym obszarze Warszawy (485 km²) w latach 1986-1990, jednak uwzględniono również dane uzyskane po tym okresie. W badaniach terenowych uczestniczyło około 63 osób. Im wszystkim oraz współkoordynatorom badań (patrz "Acknowledgments") — autor składa podziękowanie. Jedyne dotychczasowe opracowanie obejmujące całość awifauny Warszawy (Luniak et al. 1964) opierało się na danych z lat 1958-1962. W międzyczasie ukazało się szereg opracowań inwentaryzujących występowanie wybranych gatunków, awifaunę określonych terenów lub typów środowisk, a także prace o zmianach awifauny Warszawy i stanie badań nad nią (patrz "References"). Metodykę badań terenowych przedstawiono w pracy Luniaka et al. (1990). Ocena stanu awifauny opierała się na lustracji dokonywanej w poszczególnych wydzieleniach terenu badań conajmniej 4 razy w ciągu jednego sezonu lęgowego i na podobnej czterokrotnej lustracji zimowej, dokonywanej również w jednym sezonie. W okresie lęgowym zbadano w ten sposób całość obszaru administracyjnego Warszawy (485 km²), a zimą — jedynie część (260 km²) obejmującą m.in. całe centrum (ca 50 km²), pas Wisły z jej tarasem zalewowym oraz znaczne przestrzenie w pozostałych częściach miasta. Skład gatunkowy Badania wykazały 213 gatunków — ich spis podano w "Dodatku". Około 169 gatunków uznano za występujące regularnie, 140-145 uznano za lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe, około 107 — stwierdzono zimą (około 78 regularnie zimujących), około 28 obserwowano tylko w sezonach wędrówkowych (około 11 regularnie) lub jako zalatujące w okresie lęgowym. W porównaniu z awifauną innych dużych miast Europy Środkowej (Łodzi, Berlina, Pragi, Wilna), z których są porównywalne dane — liczba gatunków stwierdzonych w Warszawie jest stosunkowo wysoka. Liczebność Znaczne różnice oceny liczebności poszczególnych gatunków (patrz "Dodatek") oraz mało precyzyjna ocena ogólnej liczebności awifauny Warszawy (tab. 1) odzwierciedlają nierówny stopień zbadania gatunków oraz różnych części terenu, m.in. niepełne pokrycie terenu badaniami zimowymi. Dane w tabeli 1. i w "Dodatku" obrazują dominującą pozycję 3 gatunków (wróbel, gołąb miejski i zimą gawron). Liczebność następnych w kolejności (szpak, kawka, bogatka, zięba, mazurek i sikora modra a zimą — krzyżówka i śmieszka) osiągała poziom znacznie niższy. Ocena ogólnej liczebności awifauny Warszawy wykazuje podobny poziom do liczebności awifauny dawnego Berlina Zachodniego (Witt 1984) — porównywalnego pod względem obszaru. Zmiany Wyniki poprzedniej inwentaryzacji (Luniak et al. 1964), są naogół mało dokładne pod względem ocen liczebności i określenia granic badanego terenu, co ogranicza możliwość porównań. Mimo to istniejące dane pozwalają sądzić, że po trzydziestu latach nie nastąpiła radykalna zmiana ogólnej liczby gatunków występujących w Warszawie, szczególnie w jej centralnej części. Natomiast w składzie gatunkowym nastąpiły wyraźne zmiany. W ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci nie potwierdzono występowania około 24 gatunków wykazanych w poprzedniej inwentaryzacji. Jednak żaden z nich nie był wówczas pospolity w Warszawie, prawie wszystkie były rzadkie, a tylko 4 z nich uważano za lęgowe. U około 13 gatunków lęgowych widoczny jest wyraźny spadek liczebności. Od czasu poprzedniej inwentaryzacji w Warszawie stwierdzono występowanie 22 nowe gatunki, w tym 8 lęgowych. Stwierdzono też lęgi conajmniej 9 gatunków dawniej uważanych za nielęgowe. Conajmniej 11 gatunków, w tym 8 lęgowych, wyraźnie zwiększyło liczebność, a dwa dalsze (pustułka i gawron) odbudowały swoją populację po przejściowym spadku. Skład faunistyczny Podział 145 gatunków, stwierdzonych w Warszawie jako lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe, na typy faunistyczne wyróżnione przez Voos'a (1962), wykazuje najwięcej gatunków palearktycznych (64, t.j. 44%), które wraz z innymi rodzimymi składnikami awifauny stanowiły 94%. Wśród pozostałych 9 gatunków 7 było pochodzenia południowego i 2 — północnego. Natomiast w aspekcie ilościowym i ekologicznym dominującą pozycję miały składniki obcego pochodzenia. Oba gatunki zajmujące w awifaunie lęgowej pozycję superdominantów (łącznie 56% liczebności i 70% biomasy) — wróbel i gołąb, są przybyszami z południa. Wśród 4 innych gatunków związanych najsilniej z zabudową miejską — dwa (sierpówka i kopciuszek), też są pochodzenia południowego. Rozmieszczenie środowiskowe Występowanie poszczególnych gatunków w 7 wyróżnionych typach środowisk przedstawiono w "Dodatku", a w tabeli 2. zestawiono liczbę gatunków i poziom liczebności awifauny tych środowisk. Tereny zabudowy — główny biotop miejski, charakteryzowały się ubóstwem gatunkowym awifauny, jednak jej liczebność, w porównaniu z innymi środowiskami, była wysoka. Parki, ogrody i inne zagospodarowane tereny zieleni były środowiskiem o wysokiej różnorodności i liczebności awifauny. W parkach leśnych i peryferyjnych zadrzewieniach stwierdzono najwyższą liczbę gatunków, a także stosunkowo wysoką liczebność awifauny lęgowej, ale zimą — znacznie niższą. W środowiskach ruderalnych — na odkrytych i ubogich w roślinność terenach kolejowych, przemysłowych, rozległych placach robót ziemnych, składowisk — awifauna była uboga zarówno pod względem liczby gatunków jak liczebności. Do kompleksu środowisk rolniczych zaliczono obszary upraw rolnych i sadowniczych oraz związane z nimi gospodarstwa, a także łąki, małe zadrzewienia śródpolne i nadrzeczne. Wysoka liczba gatunków wykazana w tabeli 2. jest bardziej wynikiem połączenia zróżnicowanego kompleksu środowisk w jedną kategorię niż szczególnego bogactwa awifauny poszczególnych terenów. Również liczebność była tu bardzo zróżnicowana, na ogół jednak niezbyt wysoka. Zbiorniki wodne (jez. Czerniakowskie, oraz inne wody stojące, kanały, rzeczki i większe potoki) na terenach zurbanizowanych w centralnej części miasta stwarzały możliwości lęgowe małej liczbie gatunków, jednak na peryferiach ich awifauna była dość bogata. Pas Wisły ciągnący się na przestrzeni 28 km łączy w sobie dwa rodzaje środowisk: — Przestrzeń wodna z plażami była praktycznie pozbawiona awifauny lęgowej, ale występowało tu wiele gatunków wędrujących i zimujących, niektóre w znacznej liczebności. Zarośla, tereny trawiaste i starorzecza tarasu zalewowego były miejscem występowania kilkunastu gatunków lęgowych.

Słowa kluczowe

PL

awifauna; ptaki; liczebnosc populacji; inwentaryzacja zwierzat; sklad gatunkowy; rozmieszczenie; Warszawa; ornitologia

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Ornithologica
• Rocznik: 1996
• Tom: 31
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.67-80, tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Luniak M

• Muzeum i Instytut Zoologii, Wilcza 64, 00-679 Warszawa

Bibliografia

• Berliner Ornithologische Arbeitsgemeinschaft 1991. Brutvogelbericht 1990. Berl. ornitol. Ber. 1:188-212.
• Boeck F. 1993. Die Vogel Viens. Sehr. Vereins F. Verbreitung naturwiss. Kantnisse in Wien. 132:161-193.
• Degen G., Otto W. 1988. Atlas der Brutvögel von Berlin. Naturschutzarb. Berlin u. Brandemburg. Beiheft 8,56 pp.
• Fuchs R., Skupek J., Reznicek J. 1990. Breeding bird distribution mapping in the territory of Greater Prague in 1985-1989. In: (eds.) Stastny K. and Bejcek V., Proc. XI Intern. Conf. Bird Census and Atlas Work, Prague, pp. 175-180.
• Gorzelski W., Bukaciński D., Bukacińska M. 1994. [Breeding avifauna of the Vistula innundation terrace in Warsaw and factors influencing it]. Not. orn., 35:99-114.
• Górski W. 1982. [Breeding birds of Słupsk and its suburban areas]. Acta zool. cracov., 26:31-93.
• Idzelis R. 1993. Avifauna of the Vilnius dty. Acta orn. lituan. 7/8: 86- 92.
• Jabłoński P. 1991. [Distribution of Tawny Owl Strix aluco in Warsaw]. Acta orn., 26:31-38.
• Jędraszko-Dąbrowska D., Cygan P. 1995. [Breeding and wintering waterfowl of Warsaw]. Not. orn., 36:241-271.
• Konofalski M., Nowicki W. 1992. [Distribution and breeding parameters of the synurbic population of Fielldfare in Warsaw]. In: Górski W., Pinowski J. (eds.). [Dynamics of the bird population and factors affecting it). WSP Słupsk, pp.119-123.
• Kozłowski P. 1990. [Warsaw as an area of occurence of rare and endangered bird species]. In: Zimny H. (ed.) [Problems of protection and management of the environment in urbanized areas]. Part II. Publ. SGGW-AR, Warszawa, pp. 37-46.
• Luniak M. 1980. Birds of allotment gardens in Warsaw. Acta orn., 17: 297-319.
• Luniak M. 1981a. [Birds (Aves)]. In: Garbarczyk H., Pisarska R. (eds.). [Zoocoenological besis for management of the housing estate Białołęka Dworska w Warszawie. Part. I. Species composition and structure of fauna of area of the planned housing estate]. Fragm. faunist., 26:509-521.
• Luniak M. 1981b. The birds of parks habitats in Warsaw. Acta orn. 18: 335-374.
• Luniak M. 1983 The avifauna of urban green areas in Poland and possibilities of managing it. Acta orn. 19:3-62.
• Luniak M. 1990a Avifauna of cities in Central and Eastern Europe — results of the international inquire. In: Luniak M. (ed.). Urban ecological studies in Central and Eastern Europe. Warszawa, pp. 139-157.
• Luniak M. 1990b. [Avifauna of the city — its composition, differentaiation and role in ecological processes (the case of Warsaw)]. In: Zimny H. (ed.) [Functioning of ecological systems in urban conditions]. Publ. SGGW-AR, Warsaw, pp. 208-229.
• Luniak M. 1991. [Avifauna of the Bielański Forest in Warsaw 15 years after a nature reserve was established]. Parki narod, i Rezerw. Przyr., 10:168-181.
• Luniak M. 1994. The development of bird communities in new housing estates in Warsaw. Memorabilia zool. 49:257-267.
• Luniak M. 1996. Synurbization of animals as a factor increasing diversity of urban fauna. In: di Cash F., Younes T. (eds.). Bioversity — science and development. CAB International, Walling Ford, pp. 566-575.
• Luniak M., Głażewska E. 1987. [Birds of urban built up areas in Poland — a review of studies]. Not. orn., 28:3-15.
• Luniak M., Kalbarczyk W., Pawłowski W. 1964. [Birds of Warsaw]. Acta orn., 8:176-286.
• Luniak M., Jabłoński P., Marczak P. 1986. [Birds of the Łazienki Królewskie Park (Warsaw) in the years 1954-1984]. Acta orn., 22: 23-50.
• Luniak M., Kozłowski P., Nowicki W. 1990. Work on the bird atlas for Warsaw. In: Stastny K., Bejcek V. (eds.). Proc. XI Intern. Conf. Bird Census and Atlas Work, Prague, pp. 181-185.
• Luniak M., Pisarski B. 1990. Stan badań nad fauną Warszawy (do roku 1990). [Studies on the fauna of Warsaw until 1990], In: Zimny H. (ed.). [Problems of protection and management of the ecological environment on urban areas.] Part I. Publ. SGGW-AR, pp. 17-27.
• Nowicki W. 1983. [Birds of the Park-Cemetery of Soviet Soldiers in Warsaw]. Not. orn., 24:159-166.
• Nowicki W. 1990. [Changes in the avifauna of Warsaw in 1970-1990 as exempliefied by selected species. In: Zimny H. (ed.). Problems of protection and management of the ecological environment on urban areas. Part II]. Publ. SGGW-AR, pp. 28-36.
• Nowicki W. 1992. [Changes in the breeding avifauna of the parks of Warsaw (1975-1985), and the use of nest-boxes to manage it]. Acta orn., 27:65-92.
• Sukopp H., Elvers H., Mattes H. 1982. Studies in urban ecology of Berlin (West). In: Luniak M. and Pisarski B. (ed.). Animals in urban environment. Wrocław, pp. 115-130.
• Tomiałojć L. 1990. [Birds of Poland — their distribution and abundance]. PWN, Warszawa, 461 pp.
• Tranda E., Markowski J., Śliwiński Z., Wojciechowski Z. 1983. [The fauna of Łódź in the past and now]. Kosmos. Warszawa, 32: 67- 90.
• Voous K. H. 1962. Die Vogelwelt Europas und ihre Verbreitung. Hamburg, 284 pp.
• Witt K. (ed.). 1984. Brutvogelatlas Berlin (West). Orn. Bericht f. Berlin (West), 9 Sonderheft, 384 pp.