Produkcyjność bobiku [Vicia faba minor L.] w specjalistycznych zmianowaniach w północno-wschodnim regionie Polski w aspekcie ekologicznym i agrotechnicznym

• Autorzy: Hruszka M
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedstawiono wyniki 13-letnich badań nad produkcyjnością bobiku odmiany Nadwiślański, uprawianego w specjalistycznych zmianowaniach ze zróżnicowanym jego udziałem, wynoszącym od 20 do 100% (monokultura). Uwzględniono przebieg ważniejszych elementów agroklimatu (zwłaszcza średniej dobowej temperatury powietrza i sumy opadów podczas wegetacji), stan fitosanitarny łanu (inwazyjność chwastów i chorób) oraz zmiany nachodzące w chemicznych i biologicznych właściwościach gleby w warstwie 0-25 cm. Posłużono się jako testami poziomem koncentracji związków fenolowych oraz liczebnością äzotobaktera. Na podstawie 9-letniego (1977-1985) eksperymentu przeprowadzonego w mikroregionie reszelsko-mrągowskim na glebie kompleksu 8a ustalono, w okresie wegetacji bobiku w ważniejszych jego fenofazach, rozstępy graniczne oraz średnie takich parametrów fenologiczno-klimatycznych, jak: długość wegetacji, średnia dobowa temperatura powietrza, suma temperatur i suma opadów. W omawianych warunkach ekologicznych podjęto próbę określenia wpływu wzrastającego udziału bobiku w zmianowaniu na jego stan fitosanitarny. Przedstawiono wyniki charakteryzujące zachwaszczenie łanu i gleby i jego wpływ na wydajność bobiku. Zbadano również reakcję bobiku, przy wzrastającym jego udziale w zmianowaniu, na porażenie roślin przez Cercospora sp. i Botrytis fabae. Ustalono czy i w jakim stopniu wymienione patogeny wpływały na zróżnicowanie plonów. Wrażliwość bobiku na autotoksyny badano w pięciu wieloletnich doświadczeniach: laboratoryjnym, wazonowymym, fitometrycznym i dwóch polowych. W doświadczeniach laboratoryjnym i wazonowym określono wpływ ekstraktów z nasion, z podłoża bobiku i całych roślin na wzrost i rozwój tego samego gatunku. W pozostałych doświadczeniach badano autotoksyczność bobiku, określając poziom związków fenolowych w glebie specjalistycznych zmianowań z jego udziałem od 20 do 100%. Określono stopień tolerancji bobiku uprawianego w monokulturze ciągłej i przerywanej pszenicą na wysokość stężenia związków fenolowych w glebie. Ustalono zależność aktywności biologicznej gleby wyrażonej liczebnością azotobaktera od wydłużania uprawy bobiku na tym samym polu i od stopnia skażenia gleby związkami fenolowymi. Na podstawie dwóch ścisłych doświadczeń - fitometrycznego (na glebie kompleksu 4) i polowego (na kompleksie 8a) - wyjaśniono przyczyny obniżania plenności bobiku w testowanych systemach zmianowań z jego udziałem 33%, 50% i 100%.

EN

The results of a 13-year-long research on the productivity of field bean (Nadwiślański variety), grown in specialistic crop rotations with its percentage varying from 20% to 100% (monoculture) were presented in the paper. Some important elements of agricultural climate (especially mean daily air temperature and rainfall total throughout the vegetation season), phytosanitary quality of stand of corn (plant disease and weed infestation) as well as changes in the biological and chemical properties of soil, taking place in its layer up to 25cm, were taken into consideration. The level of phenolic compounds concentration and the number of azotobacter served as tests. In the course of a 9-year-long (1977-1985) experiment, carried out in the reszelskomrągowski microregion on the 8a soil complex, boundary ranges and mean values of such phenologic and climatic factors as the vegetation season length, daily air temperature, temperature total and rainfall total were determined during the field bean vegetation season and its major phenophases. An attempt to establish the effect of increasing field bean percentage in crop rotation on its phytosanitary quality was made in the above mentioned ecological conditions. The results describing weed infestation of soil and stand of corn, as well as its influence upon the field bean yield, were presented. The response of field bean, with its increasing percentage in crop rotation, to Cercospora sp. and Botrytis fabae was also studied. It was found if, and to what degree, the above named pathogens affected the crop differentiation. The sensitivity of field bean to autotoxins was examined in the course of five experiments: laboratory, pot, phytometric and two field ones, conducted over many years. The laboratory and pot experiments enabled to determine the influence of seed extracts, field bean soil extracts and whole plant extracts upon the growth and development of the same species. Autotoxicity of field bean was studied in the course of the other experiments, by means of establishing the level of phenolic compounds in soil during specialistic crop rotations with the field bean percentage varying from 20 to 100%. The tolerance degree of field bean grown in continuous and discontinuous monocultures for the level of phenolic compounds concentration in soil was established. The dependence of the soil biological activity, expressed in the number of azotobacter, on prolonged growing of field bean on the same field and on the degree of soil pollution with phenolic compounds was determined as well. The reasons for a decrease in the field bean yield in the tested systems of crop rotations, with its percentage equal to 33%, 50% and 100%, were found on the basis of two experiments: phytometric one (conducted on the 4 soil complex) and field one (conducted on the 8a soil complex).

Słowa kluczowe

PL

uprawa roslin; zmianowanie specjalistyczne; temperatura; bobik; Vicia faba var.major; bobik Nadwislanski; odmiany roslin; gleby; czynniki srodowiska; udzial procentowy; stan fitosanitarny; plonowanie; monokultury; struktura zasiewow; produkcyjnosc roslin; choroby roslin; zwiazki fenolowe; tolerancyjnosc roslin; opady; zachwaszczenie; Polska Polnocno-Wschodnia

EN

plant cultivation; crop rotation; temperature; faba bean; Vicia faba var.major; Nadwislanski cultivar; plant cultivar; soil; environmental factor; percentage share; phytosanitary status; yielding; monoculture; crop structure; plant productivity; plant disease; phenolic compound; plant tolerance; precipitation; weed infestation; North-Eastern Poland

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Academiae Agriculturae ac Technicae Olstenensis. Agricultura
• Rocznik: 1995
• Tom: 60,Suppl.B
• Opis fizyczny: s.5-24,bibliogr.

Twórcy

autor

Hruszka M

• Akademia Rolniczo-Techniczna, Olsztyn

Bibliografia

• Adamiak J. 1978. Studia nad uprawą roślin w monokulturze. Inst. Uprawy Roli i Roślin ART Olsztyn (praca doktorska).
• Adamiak J., Szwejkowski Z. 1987. Reakcja bobiku na częstotliwość powrotu na to samo pole. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst., Agricult., 44: 109-117.
• Bachthaler G. 1972. Ertragsentwicklung eine 25 jährigen Leguminosen-Däueanbauversuches in bayerischen Voralpengebietl. Bayerisches Landwirtschaftlichen Jarbuch., 2: 198-204.
• Beresteckij O., Kałmikova O. 1974. Mikroorganizmy jako faktor toksičnosti dernogo-podzolisto- go grunta pri bezzminnomu vyraščuvanij ozimoj pšenicy i kukurudzi. Mikrob. Z. Kyiv.,36, 6: 726-733.
• Blaim K. 1965. Swoiste substancje roślin uprawnych. PWRil, Warszawa.
• Błaszczak W., Fiedorow Z. 1979. Choroby wirusowe bobiku. Biul. IHAR, 137: 11-12.
• Błotnicka K. 1979. Ważniejsze choroby grzybowe bobiku (Vicia faba minor L.) i ich występowanie w Polsce. Biul. IHAR, 137: 23-28.
• Bochniarz J., Kasprzykowska M., Kawalec A., Pleskacz M., Wyskowar E. 1986. Wpływ sposobu siewu i pielęgnacji na plonowanie bobiku uprawianego na nasiona. I. Wschody i wzrost bobiku oraz stan zachwaszczenia. Pam. Puł., 88: 115-129.
• Borys M., Wójcik-Wójtkowiak D., Cyjak K. 1976. Powstawanie substancji fitotoksycznych podczas rozkładu resztek pożniwnych. Rocz. Nauk Roln., E-5 (2): 19-34.
• Borowiec S., Lebiedż S. 1968. Ocena wpływu poszczególnych czynników środowiska i ich kompleksu na wysokość i jakość plonu według metody Azziego. PTG, Prace Komisji V, mat. sem. reg., Poznań.
• Chadodatov A., Stepanova L. 1971. Radjacionnoe usilenie toksičeskogo dejstvija vodoroztvorimych veščestv iz kornej bobovych. Vestn. SCHA, 9: 62.
• Chatel D., Parker C. 1972. Inhibition of Rhisobium by toxic soil-water extracts. Soil. Biol. Bioch., 4(3): 289-294.
• Fordoński G., Górecki R. J. 1993. Opracowanie nowoczesnych technologii produkcji i wykorzystania nasion bobiku. Wprowadzenie, ßiul. Nauk. ART Olsztyn, 2 (12): 3-7.
• Fordoński G., Żuk-Gołaszewska K., Gronowicz Z. 1993. Wpływ niektórych czynników przyrodniczych i agrotechnicznych na plonowanie bobiku w warunkach produkcyjnych. Biul. Nauk. ART Olsztyn, 2 (12): 307-313.
• Franek M., Badowski M. 1988. Zwalczanie chwastów w uprawach roślin strączkowych ze szczególnym uwzględnieniem bobiku. Mat. Konf., Garbno: s.1-8.
• Furgal-Węgrzycka H., Tomaszewski Z., Gonerska J. 1983. Ocena podatności odmian krajowych i zagranicznych bobiku (Vicia faba minor) na patogeniczne grzyby. Zesz. nauk. ART Olszt., Roln., 37: 115-122.
• Gawrońska A. 1972. Badania nad możliwością uprawy zbóż w zmianowaniu i monokulturze wieloletniej. Rozprawy naukowe SGGW, Warszawa, 14.
• Golomedova T. 1952. Vzaimnoj toksičnosti dla rastenij vodných vytjažek iz nich. Agrobiologija, 2: 132-134.
• Grümmer G. 1957. Vzaimnoe vlijanie vysšich rastenij - allelopatija. T. III, Moskva, s. 125-199.
• Grzesiuk S. 1967. Fizjologia nasion. PWRiL, Warszawa.
• Guenzi W., McCalla T. 1962. Inhibition of germination and seedling development by crop residues. Soil Sci. of Amer. Proc., 26 (5): 456-458.
• Hennequin J., Juste C. 1976. Presence dacides phenols libres dans le sol. Etude de leur influence sur la germination et la croissance des vegetaux. Annales Agron., 18 (5): 545-569.
• Hołdyński Cz., Korniak T., Polakowski B. 1986. Zachwaszczenie roślin uprawnych woj. olsztyńskiego na tle kompleksów glebowo - rolniczych. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 43: 31-42.
• Hruszka M. 1980. Skutki uprawy pszenicy ozimej i bobiku w 4-letniej monokulturze. Zesz. Nauk. ART Olszt., Roln., 29: 249-258.
• Hruszka M. 1982a. Autotoksyczność pszenicy ozimej i bobiku w monokulturowej uprawie. I. Doświadczenie wazonowe. Zesz. Nauk. ART, Olszt., Roln., 32: 91-99.
• Hruszka M. 1982b. Autotoksyczność pszenicy ozimej i bobiku w monokulturowej uprawie. II. Badania laboratoryjne. Zesz. Nauk. ART Olszt., Roln., 32: 101-107.
• Hruszka M. 1982c. Studia nad toksycznością związków fenolowych w uprawach monokulturowych. Acta Univ., Agricult., Sborn. VSZ, Brno, (A) Agronom., 30 (3): 79-85.
• Hruszka M. 1987a. Związki fenolowe jako jeden z czynników zmęczenia gleby. I. Koncentracja związków fenolowych w warstwie uprawnej gleby a produkcyjność ziemiopłodów. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 44: 257-267.
• Hruszka M. 1987b. Związki fenolowe jako jeden z czynników zmęczenia gleby. II. Wpływ toksyn glebowych na początkowy wzrost i rozwój roślin. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 44: 269-279.
• Hruszka M. 1987c. Związki fenolowe jako jeden z czynników zmęczenia gleby. III. Wpływ toksyn glebowych na aktywność azotobaktera. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 44: 281-288.
• Hruszka M. 1988a. Plonowanie bobiku w intensywnych płodozmianach. Acta Univ. Agricult., Sborn. VSZ, Brno, ( A ) Agronom., 36 (2-4): 287-291.
• Hruszka M. 1988b. Wpływ obsady bobiku na jego produkcyjność w specjalistycznych zmianowaniach. Konf. nauk., IUNG - PAN, Puławy, III: 13-20.
• Hruszka M. 1991a. Autotoksyczność bobiku w specjalistycznych zmianowaniach. I. Zawartość związków fenolowych w glebie a plonowanie bobiku. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 53: 89-103.
• Hruszka M. 1991b. Autotoksyczność bobiku w specjalistycznych zmianowaniach. II. Wpływ koncentracji związków fenolowych na występowanie ązotobaktera. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 53: 105-113.
• Hruszka M. 1991c. Produkcyjność bobiku w specjalistycznych zmianowaniach w północno-wschodniej Polsce. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 53: 81-88.
• Hruszka M. 1991d. Wpływ warunków atmosferycznych na wzrost i rozwój bobiku w mikroregionie reszelsko - mrągowskim w latach 1977-1985. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 52: 137-146.
• Hruszka M. 1991e. Wpływ zróżnicowanego udziału bobiku w specjalistycznych zmianowaniach na jego warunki fitosanitarne. I. Zachwaszczenie łanu i głeby. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 52: 147-155.
• Hruszka M. 1991f. Wpływ zróżnicownego udziału bobiku w specjalistycznych zmianowaniach na jego warunki fitosanitarne. II. Zdrowotność roślin. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Agricult., 52: 157-161
• Hruška L., Janiček J, Bednarkova E. 1975. Productivity of main field crops in southern Moravia. Rost. Vyroba, 8: 809-816.
• Ivanov V., Jakobson G., Fomenko B. 1963. Vzaimnoe vlijanie rastenij kukuruzy i kormovych bobov čerez nadzemnie organy. Fizjol. Rast., (10) 4: 447-457.
• Ivanov V. 1973. Rastitelnye vydelenija i ich značenie v žízni fitocenozov. Iz. Nauka, Moskva, s. 147-188.
• Jasińska Z., Kotecki A. 1993. Rośliny strączkowe. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
• Kaposzta J. 1972. Winterwaizenbau in Fruchtwechsel und im Monokultur. Ungarische Agrar Rundschau, 4.
• Kefeli W., Tureckaja R. 1965. Učastie prirodnych auksinov i ingibitorov w roste rastenij. Agrochimija, 1: 119-131.
• Kefeli W. i in. 1973. Aktivnost' fitohormonov i prirodnych ingibitorov v mutantach grocha različajuščichsja po vysote steblej. Izv. Akad. Nauk SSSR, Ser. Biol., 5: 681-687.
• Knosel D. 1959. Über die Wirkung aus Pflanzenresten freiwerdender, phenolischer Substanzen auf Mikroorganizmen des Bodens. II. Z. Pfl. Ernahr. Dung., 85 (130): 58-66.
• Koepke E. 1969. Üntersuchungen uber den Einfluss unterchiedlicher Düngung auf die Anzhl der Mikroorganizmen im „statichen Versuch“ Lauchstadt. 2. Mitteilung Albrecht - Thaer- -Arch. Bd., H (13) 9: 849-855.
• Kopcanova L., Rehorova V. 1964. Vplyv sucja na životnost' a azotofikacnu Azotobacter chroococcum. Sborn. VSP Nitra, agron. fact., 9: 99-103.
• Korniak T. 1985. Występowanie owsa głuchego (Avena faua L.) na polach uprawnych w Polsce północno-wschodniej. Acta Agrob., (38) 2: 173-179.
• Köennecke G. 1974. Zmianowanie. PWRiL, Warszawa.
• Krogulec T., Kuczyńska L., Niklewska T., Buśko J. 1980. Wpływ monokultury na mikroorganizmy glebowe. Zesz. Nauk. ART Olszt., Roln., 29: 57-64.
• Kkištan F., Černý V. 1972. Vliv některých agrotechnických opatřeni na výnos a strukturu výnosu koňkého bobu na hněde půde. Rostl. Vyroba, (18) 2: 187-196.
• Kubiśta K. 1962. Příspěvek k vysvětleni mikrobiologické únavy půdy. Sborn. VSZ Praha, s. 69-73.
• Kvéch O. 1974. Moderní spůsoby střídaní plodin. Praha.
• Maciejewska-Potapczykowa W. 1967. Substancje wzrostowe roślin. PWRiL Warszawa.
• Markova J. 1969. Vlijanie na predšestwienicite na pšenicata varchu mikroflorata na počvata. Počvozn. i Agroch., 2: 77-84.
• McCalla T., Guenzi W., Norstadt F. 1964. Phytotoxic substances in stuble mulching. Mat. VIII Kong. Gleb., Rumunia, III, 42: 933-943. N
• Mikołajska J. 1988. Choroby roślin strączkowych. Mat. Konf., Garbno, s. 23-27.
• Mikulski W. 1982. Wpływ czynników klimatycznych na przebieg wegetacji bobiku ( Vicía faba). Hod. Rośl., 2/3: 16-20.
• Mišustin E., Tepper E. 1963. Vlijanie sevooborota monokultur i udobrenij na sostav počvennoj mikroflory. Izv. TSCHA, 6: 85-92.
• Niewiadomski W., Nowicki J. 1964.1. Dynamika wodna gleby na stoku o wystawie południowej. Zesz. Nauk. WSR Olszt., Roln., 17: 255-267.
• Niewiadomski W., Krzymuski J., Zawiślak K. 1972. Wpływ stopnia uproszczenia zmianowań na wydajność ziemiopłodów. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 137: 101-109.
• Niewiadomski W. 1980. Główne problemy teoretyczne specjalistycznych zmianowań. Zesz. Nauk. ART Olszt., Roln., 29: 5-14.
• Niewiadomski W., Adamiak J., Zawiślak K. 1980. Tolerancja 9 ważniejszych gatunków uprawnych na wieloletni siew po sobie. Zesz. Nauk. ART Olszt., Roln., 29: 271-281.
• Niewiadomski W., Boreńska L. 1980. Skuteczność roślin regenerujących w zmianowaniach o narastającej koncentracji pszenicy ozimej. Zesz. Nauk. ART Olszt., Roln., 29: 295-304.
• Niewiadomski W. 1982. Waloryzacja specjalistycznych zmianowań. Acta Univ. Agric., Sborn. VSZ Brno, R„ ( 30 ), 3: 9-19.
• Niewiadomski W., Zawiślak K 1983. Uprawa bobiku w zmianowaniach i w monokulturze w świetle 12-letnich badań. Rocz. Nauk Roln., (105), 4: 145-160.
• Norstadt F., McCalla T. 1971. Effects of patulin on wheat grown to maturity. Soil Sci., Ill, 4: 236-243.
• Orłowski F., Małecka I., Pełczyński W. 1985. Wpływ obsady roślin i deszczowania na plon nasion bobiku. Rocz. AR Poznań, 166, R., 29: 85-93.
• Paprocki S. 1972. Bobik. PWRiL, Warszawa.
• Paprocki S. 1979. Potencjalne możliwości i rejonizacja uprawy bobiku w Polsce oraz główne zagadnienia agrotechniczne. Biul. IHAR, 137: 29-32.
• Patrick Z. 1971. Phytotoxic substances associated with the decomposition in soil of plant residues. Soil. Sci., III, 1: 13-18.
• Pawłowski F. 1963. Liczebność i skład gatunkowy nasion chwastów w ważniejszych glebach województwa lubelskiego. Annales UMCS, E-(XVIII), 8: 125-134.
• Pawłowski F., Bujak K., Wesołowski M. 1992a. Następczy wpływ niektórych gatunków roślin strączkowych na plonowanie i zachwaszczenie zbóż na glebach różnych kompleksów. Cz.I Kompleks pszenny dobry. Rocz. Nauk Roln., Ser. A, 109, z. 3: 9-20.
• Pawłowski F., Bujak K., Wesołowski M. 1992b. Następczy wpływ niektórych gatunków roślin strączkowych na plonowanie i zachwaszczenie zbóż na glebach różnych kompleksów. Cz.I Kompleks żytni dobry. Rocz. Nauk Roln., Ser. A, 109, z. 3: 21-31.
• Pawłowski F., Wesołowski M. 1985. Studia nad plonowaniem i zachwaszczeniem roślin w monokulturze. Annales UMCS, Lublin-Polonia, S. E, V. XL, 5: 43-52.
• Rejowski A., Grzesiuk S. 1967. Naturalne inhibitory wzrostu i ich rola w życiu roślin wyższych. Post. Nauk Roln., B-5 ( 1 ): 9-33.
• Rempe E. 1967. Rost rastenij v uslovijach nakoplenija kornevych vydelenij. Sel'sk. Biol., 2, 4: 592-597.
• Rojek S. 1986. Potrzeby wodne roślin motylkowych. Frag. Agron., 2 (10): 2-20.
• Russel S. 1974. Drobnoustroje a życie gleby. PWN, Warszawa.
• Rutkowski M. 1984. Wpływ terminu siewu na wzrost, plonowanie oraz wartość paszową bobiku (Vicia faba ssp minor L.) w olsztyńskiem. Kat. Prod. Rośl. ART Olsztyn (praca doktorska).
• Sadowski S. 1987. Porównanie skuteczności działania wybranych fungicydów w ochronie bobiku przed chorobami. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 307: 279-293.
• Sadowski S. 1988a. Przegląd badań nad zwalczaniem chorób bobiku. Przegląd chorób bobiku. Mat. Konf., Garbno, s. 9-22.
• Sadowski S. 1988b. Występowanie chorób bobiku (Vicia faba L.) w rejonach olsztyńskim, elbląskim i bydgoskim. Acta Agrobot., 1, 41.
• Samcewić S. 1965. Aktyvnye wydelenija kornej i ich značenie. Fizjol Rast., 12 ( 5 ): 837-846.
• Samcewič S., Teveleva M., Stefanowič L. 1976a. Wlijanie wysšich rastenij na mikrofloru korneobi- taemogo sloja počvy. Wiešč. Akad. Naw. BSSR, Biol., 2: 125-127.
• Samcewič S., Stefanowič L., Chodorcew I. 1976b. Toksičnosť korenniau i klubieńćykau lubinu dá nekotorych glebowych mikroorganizmau. Wiešč. Akad. Naw. BSSR, 3: 33-36.
• Schroder D. 1979. Ist das Bodenleben entbehriech? DG - Mitt H., (94) 3: 136-137.
• Sherrod L., Domsch K. 1970. The role of phenols and glycosidase in the patogenicity of Gliocladium catenulatum to roots of peas (Pisum sativum L.). Soil. Biol. Biochem., (2) 3: 197-201.
• Skjelvag A. 1981. Effects of Climatic Factors on the growth and development of the field bean (Vicia faba L. v. minor). Acta Agric. Scand., 31: 358-381.
• Smyk B. 1969/1970. Zmęczenie gleb uprawnych w świetle badań mikrobiologicznych i agrobio- logicznych. Post. Mikrob., 8 ( 2 ): 205-224.
• Smyk B. 1974. Biologically active toxic Substances of fungal origin and their influence upon the soil habitat. Rocz. Gleb., 25: 91-100.
• Smyk B. 1980. Wpływ zmianowań specjalistycznych na kształtowanie się mikrobiocenoz i ich oddziaływanie na środowiska glebowe agrocenoz. Zesz. Nauk. ART Olszt., Roln., 29: 41-56.
• Songin H. 1975. Wpływ ilości wysiewu i sposobów pielęgnowania na plon nasion bobiku (Vicia faba L. ssp minor). Biul. IHAR, 5-6: 231-232.
• Songin H., Czyż H. 1980. Efektywność chemiczno-mechanicznych zabiegów pielęgnacyjnych przy uprawie bobiku na nasiona. Inform. PAN, 4: 124.
• Söchtig H., Harms H., Haider K. 1968. Uptace and transformation of 14 C-labelledphenolic acid by wheat seedlings .Mater. Symp.: Isotopes and Radiation in Soil Organic-Matter Studies. IAFA/FAO, s. 531-540.
• Sprent J., Bradford A., Norton C. 1977. Seasond growth pattens in beans (Vicia faba) as affected by population density, shading and its relationship with soil moisture. J. Agric. Sci., 88 (2): 293-301.
• Stachurska A., Szuwalska Z. 1965. O wpływie wyciągów z niektórych roślin strukturotwórczych na wzrost pomidorów, pszenicy i jęczmienia w kulturach wodnych. Zesz. Nauk. WSR Wrocław, Roln., 19: 105.
• Strzemska J., Bośko J., Niklewska T., Kuczyńska L., Krogulec T. 1974. Growth dynamics of soil microorganisms in monocultures of wheat and horse bean. Rocz. Gleb, 25: 109-122.
• Surowaja T., Garelik I. 1974. Stamlenie štučnej gleby pod uplywam monokultury i magčymy udzel u getym procese mikroorganizmau. Wiešč. Akad. Naw. BSSR, 5: 53-58.
• Swain P., Hilles. 1959. The phenolic constituents of Prunus domestica. I. Quantitative Analysis of Phenolic Constituents. J. Sci. Food Agric., 10: 63-68.
• Sypniewski J., 1986. Problemy uprawy roślin strączkowych w Polsce. Fragm. Agronom., 1 (9): 29-36.
• Święcicki W., Święcicki W. 1981. Rośliny strączkowe źródłem białka paszowego. PWRiL, Warszawa.
• Świętochowski B. 1965. Ogólna uprawa roślin. PWRiL, Warszawa.
• Tomaszewski Z., Choińska M., Kubok I. 1983. Ocena odporności materiałów hodowlanych bobiku (Vicia faba minor L.) na botriozę i askochytozę w warunkach polowych. Biul. IHAR, 151: 201-208.
• Trojanowski J. 1973. Przemiany substancji organicznych w glebie PWRiL, Warszawa.
• Uljanowa O. 1973. Vlijanie producirujemych počvennymi mikroorganizmami veščestv na rost i razvitie rastenij. Siel'sk. za rub., 6: 7.
• Vez A. 1966. Rotation des cultures et fatique du sol. Agric. Rom., 5 (9), A (4): 88-90.
• Wang T., Yang T., Chuang T. 1967. Soil phenolic acids as plant growth inhibitores. Soil Sci., 103 (4): 239-246.
• Wernikowska W. 1988. Miejsce ochrony roślin w kompleksowej technologii produkcji bobiku. Mat. Konf., Garbno, s. 32-46.
• Wojciechowska-Kot H, Mikołajska J. 1982. Zdrowotność roślin uprawianych w wieloletnich monokulturach i płodozmianach. Acta Univ. Agric., Sborn. VSZ Brno, R., 30 (3): 73-78.
• Wojnowa-Rajkowa Z. 1967. Chranitielni iztocznici za rozwitieto na azotobakter. Poc. i Agroch., 5.
• Zawiślak K., Janczak D. 1980. Monokulturowa uprawa bobiku i kukurydzy a zachwaszczenie łanu i gleby. Zesz. Nauk. ART Olszt., 30: 109-120.