Disappearance of ponds in the younger Pleistocene landscapes of Pomerania

• Autorzy: Pienkowski P.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The paper present the results of apreliminary historical analysis of changes in the occurrence and dimensions of ponds situated in the region of younger Pleistocene landscapes of Pomerania. The analysis was based on the comparison of topographical maps from 1888 and 1980. The area under study - 3200 km2 - covered the region of the end moraine along with a fragment of fluvial plain zone of Myślibórz Lake District. Basing on the analyses of cartographic materials, the location of ponds with various forms of utilisation was established, their size and character of the surrounding zone was determined, the scale of pond disappearance was calculated and the area of its greatest intensity was established. It was found that out of 5433 ponds present on maps from the end of 19lh century merely 31 % were left by the 80-ies of the 20th century. Majority of the ponds disappeared on the field area, the least on the built-up areas. Among 2690 midfield ponds, which in both the 19th and 20th century were located on the field areas 59 % disappeared completely, part of them underwent the process of land forming and only 28 % retained open water surface.

PL

Krajobraz Północnej Europy tworzą liczne formy polodowcowe, a wśród nich bezodpływowe zagłębienia terenowe wypełnione wodą nazywane oczkami wodnymi. Oczka wodne, zwłaszcza śródpolne ulegają procesowi lądowienia, który w dużej mierze modyfikowany jest działalnością człowieka. W artykule przedstawiono wyniki analizy zmian w występowaniu czek wodnych na wybranym fragmencie Pomorza Szczecińskiego. Analizę przeprowadzono na podstawie map topograficznych w skali 1:25 000, a także zdjęć lotniczych z lat 1947 i 1996. Obszar badań, liczący 3200 km2, obejmował obszar moreny czołowej wraz z fragmentem strefy sandrowej Pojezierza Myśliborskiego. Na podstawie analizy materiałów kartograficznych ustalono rozmieszczenie oczek na różnych formach użytkowania, odczytano ich wielkość i rodzaj pasa otaczającego zbiornik, wyliczono stopień zanikania oczek oraz ustalono obszary największego jego natężenia. Stwierdzono m.in., że z liczby 5433 oczek wodnych występujących na mapach z końca XIX w. pozostało do lat 80. XX w. zaledwie 31%. Najwięcej oczek zanikło na obszarze pól, a najmniej w terenie zabudowanym. Spośród 2690 oczek śródpolnych, które zarówno w XIX i XX wieku znajdowały się na obszarze pól, całkowicie zanikło 59%, część uległa procesowi lądowienia, a tylko 28% zachowało otwarte lustro wody. Dominowały małe zbiorniki do 0.2 ha, które w XIX w. stanowiły 86% wszystkich zbiorników do powierzchni 1 ha. One też zanikły w największym stopniu, a ich straty wyniosły 83%. Zbiorniki, których lustro wody graniczyło na mapach bezpośrednio z polem, zanikły w 80%, natomiast w najmniejszym stopniu zanikły oczka otoczone drzewami, tylko w 53%. Zaobserwowano również powstanie nowych zbiorników, głównie w miejscach wydobycia piasku, żwiru i torfu, a także w uprzednio zmeliorowanych zagłębieniach, gdzie w wyniku zniszczenia lub ograniczenia sprawności starej sieci melioracyjnej pojawiła się ponownie woda.

Słowa kluczowe

EN

pond; Pomeranian region; historical analysis; hydrology; younger Pleistocene; Poland; agricultural landscape; change; Mysliborz Lakeland; Pleistocene

• Wydawca: -
• Czasopismo: Journal of Water and Land Development
• Rocznik: 2000
• Numer: 04
• Opis fizyczny: p.55-68,fig.,ref.

Twórcy

autor

Pienkowski P.

• University of Agriculture, 71-434 Szczecin, Poland

Bibliografia

• AUGUSTOWSKI A., 1977. Pomorze. (Pomerania). Warszawa: PWN.
• BERGER G., SCHOUNBRODT T„ LANGER C., KRETSCHMER H„ 1999. Die Agrarlandschaft der Lebuser- platte ais Lebensraum fuer Amphibien, RANA, Sonderheft 3 p. 1-19.
• BOCHEŃSKI Z., 1995. Wpływ stawów rybnych na lokalną faunę ptaków (The impact of fishponds on local avifauna). Chrońmy Przyrodę Ojczystą 5 p. 33-41.
• BOOTHBY J., HULL A.P., JEFFREYS D.A., 1994. Ponds Landscapes: fragmentation pressures and sur¬vival mechanisms. In: Fragmentation in agricultural landscapes. Ed. J.W. Dover. IALE (UK) p. 54- 61.
• Boothby J., Swan HULL A.P., 1996. Biodiversity in dense pond landscapes: approaches and targets. In: The spatial dynamics of biodiversity. Ed. A. Simpson, P. Denis. IALE (UK) p. 139-146.
• BOROWIEC S., PIEŃKOWSKI P., 1992. Porównanie składu chemicznego wód opadowych z chemizmem cieków zlewni leśnych i rolniczych oraz oczek w młodogłacjalnym krajobrazie Pomorza Zachodnie¬go (A comparison of chemical composition of atmospheric precipitation with that of running waters in forest and agricultural watersheds and water holes in a young glacial landscape of the Western Pomerania) In: Gospodarowanie wodą w krajobrazie rolniczym jako element zrównoważonego roz¬woju. Mater, z konferencji naukowej. Wyd. SGGW p. 52-57.
• BORÓWKA R.K., 1990. Denudation process intensity in Vistulian till plains in relation to prehistoric settlement and human activity, Leszna region, Middle Great Poland. Quaestiones Geographicae 13/14 p. 5-18.
• BRZĘK G., 1948. Stadia limnologiczne nad przyrodą Parku Narodowego pod Poznaniem (Limnologi- cal studies in a national park near Poznań). PTPN 2 (2) p. 1-15.
• CHOIŃSKI A., 1995. Zarys limnologii fizycznej Polski (Outline of physical limnology of Poland). Poznań: Wyd. Nauk. UAM.
• CHOIŃSKI A., 1996. Oczka wodne w Polsce w strefie zasięgu zlodowacenia bałtyckiego (Water holes in Poland within the range of the Baltic glaciation). Manuscript.
• DRWAL L., LANGE W., 1984. Z badań nad hydrologią oczek. W: Rola badań jeziornych w poznawaniu stosunków wodnych pojezierzy. (From studies on the hydrology of the water holes. In: The role of limnological studies in understanding water regimes of lakelands). Mater. Konf. Kom. Hydrogr. PTG, Sopot 25-27 czerwca 1984, Uniwersytet Gdański.
• DRWAL L., Lange W., 1985. Niektóre limnologiczne odrębności oczek. Geneza i rozmieszczenie oczek (Some limnological pecularities of the water holes: their genesis and distribution). Zesz. Nauk. Wyd. Biol, i Nauk o Ziemi UG, Geografia, 2 p. 69-83.
• FRIEUNGHAUS M., 1995. Entstehung, funktion und Schutz von Soellen in der Agrarlandschaft. Beitr. Forstwirtsch. u. Landsch. Oekol. 29 1 p. 1-4.
• HAMEL G., 1988. Nutzungsgeschichte, Sukzession und Habitatfunktion von Kleingewaessern in der Agrarlandschaft. Naturschutzarbeit in Berlin und Brandenburg 24 3 p. 67-79.
• HEIM S., FRIELINGHAUS M., 1998. Wasserfuerende Ackerhohlformen (Soelle) in Ostdeutschland am Beispiel der Lebuser Plattte. Arch. Nat. - Lands. 37 p. 67-94.
• ILNICKI P., 1987. Ekologiczne podstawy ochrony biotopów wód stojących (Ecological principles for protecting standing water biotopes) Wiad. Melior. lip. 295-298.
• JANKĘ V., JANKE W., 1970. Zur Entstehung und Verbreitung der Kleingewaesser im nordostme- klenburgischen Grundmoraenenbereich. Arch. Nat. - Lands. 10 1 p. 3-18.
• JURCZUK S., 1991. Charakterystyka przeobrażeń warunków siedliskowych na wybranych obiektach łąkowych woj. koszalińskiego i szczecińskiego (A characteristics of habitat transformation on mea¬dow objects of the Koszalin and Szczecin provinces). Falenty: IMUZ, manuscript.
• Kalettka T., 1996. Die Problematik der Soelle (Kleinhohlformen) im Jungmoraenengebiet Nord¬ostdeutschland. Naturschutz u. Landschaftspflege in Brandenburg, Sonderheft „Soelle” p. 4-12.
• KLAFS G., SCHMIDT H., 1967. Fragen der Reliefmelioration durch Beseitigung von Ackerhohlforme: in Meclenburg. In: Rat fuer Museumswesen bei der Abteilung des Rates des Bezirkes Neubrander. - burg (Hrsg.): Heimatkundliches Jahrbuch des Bezirkes Neubrandenburg p. 145-154.
• KLAFS G., JESCHE L., SCHMIDT H., 1973. Genese und Systematik wasserfuehrender Ackerhohlfor¬men in den Nordbezirken der DDR. Arch. Nat. - Lands. 13 p. 287-302.
• Koc J., POLAKOWSKI B., 1990. Charakterystyka zagłębień bezodpływowych na Pojezierzu Mazur¬skim w aspekcie przyrodniczym, urządzenioworolnym i rolniczym. Wyd. SGGW-AR, 39 p. 25-57.
• KOCHANOWSKA R., PIEŃKOWSKI P., WOŁEJKO L., 1998. Characteristics of intrafield water holes :: Western Pomerania in relation to differentiation of the young-glacial landscape and human impac . Journal of Water and Land Development. 2 p. 95-101.
• KONOLD W., 1998 Raum-zeitliche Dynamik von Kulturlandschaften und Kulturlandschaftselemen¬ten. Naturschutz und Landschaftsplanung, 30 (8/9) p. 279-284.
• KOŹMIŃSKI C., 1983. Agroklimat województwa szczecińskiego (Agriclimate of the Szczecin Provin¬ce). Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Naukowe. Wydział Nauk Przyrodniczo-rolniczych p. 50.
• KUCHARSKI L., 1996. Przyrodnicze znaczenia zagłębień bezodpływowych w rolniczym krajobrazie (Natural importance of depressions with no outflow in an agricultural landscape) Pojezierza Kujaw¬skiego. Przegląd Naukowy Wydziału Melioracji i Inżynierii Środowiska SGGW w Warszawie 10 p. 33-38.
• KUCHARSKI L., SAMOSIEJ L., 1993. Wyznaczanie optymalnej sieci zagłębień śródpolnych w celu ochrony zasobów gatunków dziko rosnących w krajobrazie rolniczym (Designing an optimum ne¬twork of midfield depressions to protect wildlife species in an agricultural landscape). Acta Univer- sitatis Lodziensis 10 p. 109-121.
• LUTHARD V., DREGER F., 1996. Ist-Zustands-Analyse und Bewertung der Vegetation von Soellen in der Uckermark. Naturschutz u. Landschaftspflege in Brandenburg, Sonderheft ’’Soelle” p. 31-38.
• MATTERN H., BUCHMAN H., 1983. Die Huelben der Nordoestlichen Schwaebischen Alb - Bestand¬saufnahme, Erhaltungsmassnahmen I. Albuch und angrenzende Gebiete. Natursch. Und Land- schaftspfl. Bad. Wuerrt. 55/56 p. 101-166.
• MIKULSKI J. S., 1982. Biologia wód śródlądowych (Freshwater biology). Warszawa: PWN.
• NOWICKI Z., SOLARSKI K., ROCHWERGER A., 1997. Oczka wodne i mokradła śródpolne w krajobrazie Pojezierza Mazurskiego. Woda jako czynnik warunkujący wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój wsi i rolnictwa. (Water holes and midfield wetlands in a landscape of the Masurian Lakeland. Water as a factor determining multifunctional and sustainable rural development). Konferencja naukowo- techniczna. Falenty: IMUZ p. 265-268.
• NOELLERT A., RITTER A., 1983. Amphibienlaichgewaesser und ihre Unterschutzstellung im Bezirk Neubrandenburg. Naturschutzarbeit im Mecklenburg 2 p. 72-77.
• PIEŃKOWSKI P., 1996. Przekształcenia oczek wodnych na przykładzie północnej części Równiny Wełtyńskiej (Transformation of water holes in the northern part of the Wełtyń Plain). Zesz. Nauk. AR Szczec. Rolnictwo 63 p. 37-41.
• PIEŃKOWSKI P., 2000. Analiza dokładności polskich map topograficznych w skali 1:25000, pod ką¬tem oczek wodnych (An analysis of the accuracy of Polish topographic maps in the scale 1:25 000 from the perspective of water holes). Manuscript.
• PRAWDZIC K., 1961. Klimat województwa szczecińskiego w świetle potrzeb rolnictwa (Climate of the Szczecin Province in view of agricultural needs). Szczecin: WRN.
• RINGLER A., 1976. Verlustbilanz nasser Kleinbiotope in Moraenengebieten der Bundesrepublik Deutschland. Natur und Landschaft 51 (7/8) p. 205-209.
• SCHEEL H., BERWALD B., 1966. Der Torstich der Stadt Anklam bei Rosenhagen Heimatkalender für den Kreis Anklam. L. Jg. Anklam.
• SCHNEEWEISS N., 1996. Habitatfunktion von Kleingewaessem in der Agrarlandschaft am Beispiel der Amphibien. Naturschutz u. Landschaftspflege in Brandenburg, Sonderheft „Soelle” p. 13-17.
• SEELHORST C., 1914. Handbuch der Moorkultur. Verlagsbuchhandlung Paul Parey. Berlin.
• SINKIEWICZ M., 1998. Rozwój denudacji antropogenicznej w środkowej części Polski Północnej (Development of anthropogenic denudation in the middle part of the Northern Poland). Toruń.
• SOLARSKI S., NOWICKI Z., 1990. Możliwości retencyjne oczek wodnych na Pojezierzu Mazurskim (Retention capacity of water holes in the Masurian Lakeland). Acta Acad. Agricult. Tech. Olst. Geo- daesia et Ruris Regulatio, 20 p. 173-183.
• SURMACKI A., 1997. Awifauna lęgowa drobnych zbiorników śródpolnych na Pomorzu Zachodnim - wyniki wstępne. (Breeding avifauna of small midfield reservoirs in the Western Pomerania - prelimi¬nary results). Przegląd Przyrodniczy 8 (1/2) p. 193-198.
• WEGENER R., 1994. Geologisch-morphologischer Bau und Vemaessundsdynamik von Ackerhohl¬formen in der Jungmoraenenlandschaft. Potsdammer Geographische Forschngen, 9 p. 23-32.