Miasta rozwijajace sie i opoznione w rozwoju w swietle wynikow badan ekonomiczno-przestrzennych

• Autorzy: Adamczyk-Lojewska G , Bujarkiewicz A. , Lojewski S.

Warianty tytułu

EN

Developing and delayed in development cities in the light of economic spatial examinations results

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono próbę delimitacji miast rozwijających się i opóźnionych w rozwoju przy wykorzystaniu techniki GIS i Banku Danych Lokalnych (BDL) GUS z lat 1994-1998 (okresu charakteryzującego się wzrostem gospodarczym). Z uwagi na brak w BDL GUS pełnych danych ekonomicznych na poziomie gmin, zastosowano metodę analizy wieloczynnikowej dla określenia, również w sposób pośredni, różnic w zaawansowaniu społeczno-gospodarczego rozwoju poszczególnych miast. W delimitacji uwzględniono 6 cech: udział ludności w wieku produkcyjnym w ludności ogółem w 1998 r. (w %); wielkość migracji ludności na 1000 mieszkańców w okresie 5 lat (1994-1998); pracujący w działalności pozarolniczej na 100 mieszkańców w 1998 r.; liczba zakładów osób fizycznych (zarejestrowanych w systemie REGON) na 100 mieszkańców w 1998 r.; udział gmin w podatkach dochodowych od osób fizycznych i prawnych stanowiących dochód budżetu państwa w zł na 1 mieszkańca w 1998 r.; obszary o dużej skali zagrożeń środowiska według GUS (głównie obszary przemysłowe). Wyniki komputerowej analizy obszarów rozwijających się i opóźnionych w rozwoju przedstawiono na odrębnych kartogramach. Przeprowadzono analizę ekonomiczno-przestrzenną w ujęciu globalnym i wskaźnikowym według trzech grup miast (o wysokim stopniu rozwoju, o średnim stopniu rozwoju, opóźnionych w rozwoju) i województw. Uwzględniono w tej analizie 6 czynników (wg BDL GUS z 1998 r.): powierzchnię ogółem; ludność ogółem; ludność w wieku produkcyjnym; pracujących ogółem; zakłady osób fizycznych, udział gmin w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa. Scharakteryzowano również w skrócie wyniki delimitacji łącznie dla miast i obszarów wiejskich rozwijających się i opóźnionych w rozwoju. Przeprowadzona delimitacja i analiza ekonomiczno-przestrzenną wskazała na istotne zróżnicowanie polskiej przestrzeni, w tym miast. Zróżnicowania te charakteryzują się określonymi prawidłowościami: a) występowaniem wyraźnej koncentracji zasobów i działalności pozarolniczej w rozwijających się większych miastach i wokół miast; b) wyodrębnianiem się opóźnionych w rozwoju obszarów peryferyjnych, do których należą przede wszystkim tereny wiejskie i małe miasta. Obszary rozwijające się obejmują 18,3% powierzchni kraju i 47,6% ludności ogółem. Miasta rozwijające się zamieszkuje około 60% ludności miejskiej, a obszary wiejskie rozwijające się - 28% ludności wiejskiej. Obszary opóźnione w rozwoju zajmuje 52.4% ludności kraju, w tym 40% ludności miejskiej i 72% ludności wiejskiej. Do miast rozwijających się należy 177 miast, głównie większych, oraz część średnich i mniejszych, natomiast do miast opóźnionych w rozwoju należy 698 miast, głównie mniejszych i średnich oraz kilka większych. Spośród 49 byłych miast wojewódzkich 22 miasta należą do grupy o wysokim stopniu rozwoju, 11 miast do grupy o średnim stopniu rozwoju, a 16 miast do grupy opóźnionych w rozwoju. Udział rozwijających się miast na obszarach rozwijających się w skali kraju jest następujący dla analizowanych 6 czynników w ujęciu globalnym: powierzchnia ogółem - 15,9%, ludność ogółem - 77,4%, ludność w wieku produkcyjnym - 78,7%, pracujący ogółem w działalności pozarolniczej - 89,8%, liczba zakładów osób fizycznych - 84,6%, dochody gmin rozwijających się z tytułu udziału w podatkach dochodowych - 66,9%. Wyliczone dla wymienionych czynników wskaźniki jednostkowe i względne, charakteryzujące w skali kraju i województw miasta różnym stopniu rozwoju, pokazują zasadnicze różnice na korzyść miast rozwijających się, zwłaszcza miast o wysokim stopniu rozwoju. Charakterystyka ta potwierdza, że przeprowadzona delimitacja ma uzasadnienie merytoryczne. W świetle przeprowadzonej delimitacji i analizy miast o różnym stopniu rozwoju można sformułować następujące wnioski - ważne dla polityki społeczno-gospodarczej i przestrzennej: 1. W latach dziewięćdziesiątych nastąpiły wyraźne zmiany znaczenia i zasięgu przestrzennego aglomeracji, w tym zwłaszcza otaczających miasta urbanizujących się obszarów wiejskich. Wskazuje to na potrzebę weryfikacji koncepcji polityki przestrzennej zagospodarowania kraju w odniesieniu do miast I ich rangi. 2. W latach dziewięćdziesiątych, szczególnie w okresie 1994-1998, nastąpił wyraźny rozwój urbanizujących się obszarów wiejskich w gminach podmiejskich, zwłaszcza wokół większych miast. Stąd niezbędne są kompleksowe badania uwarunkowań rozwoju większych miast (aglomeracji) oraz urbanizujących się obszarów podmiejskich. 3. Głównym obecnie czynnikiem rozwoju systemów przestrzennych, zarówno miast i obszarów wiejskich, jest ich wielofunkcyjny rozwój, a przede wszystkim rozwój działalności pozarolniczej. 4. W długofalowej strategii rozwoju kraju konieczne jest podjęcie problemu rozwoju miast, a szerzej obszarów zurbanizowanych, które muszą wchłonąć nadwyżkę ludności w wieku produkcyjnym na obszarach peryferyjnych w drodze migracji lub dojazdów do pracy. Wymaga to w perspektywie zwiększenia urbanizacji kraju i rozbudowy miast oraz terenów zurbanizowanych lub urbanizujących się, a także systemów infrastruktury, w tym komunikacyjnej.

EN

In the article the delimitation trial of developing and delayed in development cities was presented with the utilization of the Geographic Information System and the Bank of Local Data (BLD) of the Chief Statististical Office (GUS) technics from 1994-1998 (period characterized by the economic growth). On account of a lack of complete economic data on the community level in the BLD of the GUS the method of multi-factors analysis was applied to define, also in the intermediate way, differences in advancement of socio-econo- mic development of particular cities. In the delimitation considered the 6 features: participation of population in the production age in the population in general in 1998 (in %); number of population migration on 1000 inhabitants in the period of 5 years (1994-1998), working in the non-agricultural field on 100 inhabitants in 1998, number of physical persons enterprises (registered in REGON system) on 100 inhabitants in 1998, participation of communities in income taxes for physical and legal persons as the income of state budget in zł per 1 inhabitant in 1998, areas of a large scale of environmental treats according to GUS (mainly industrial areas). The results of computer analysis of developing and delayed in development areas were presented on the separated cartograms. The economic-spatial analysis was done in the global and indicative attitude in accordance with the three urban groups (of high development degree, middle development degree, delayed in development) and voivodeships. The six factors (by BLD GUS from 1998) were considered in this analysis: surface in general, total population, population in production age, working people in general,physical persons enterprises, participation of communities in taxes constituting incomes of the state budget. The results of delimitation both for cities and rural areas developing and delayed in development were also shortly characterized. The delimitation made and economic-spatial analysis pointed out the essential differentiations of Polish space with cities included. These differentiations are characterized by defined correctnesses: a) existence of exact concentration of resources and non-agricultural activity in developing greatest cities and around cities; b) separation of delayed in development peripheric areas to which belong first of all ru­ral areas and small cities. The developing areas include 18,3% of country surface and 47,6% of population in general. The developing cities are populated by approx.60% of urban population and developing rural areas - 28% of rural population. The areas delayed in development occupy 52,4% of country population, with 40% of urban population and 72% of rural population included. To developing cities belong 177 cities, mainly bigger and a part of middle and smaller. However, to cities delayed in development belong 698 cities, mainly smaller and middle and several greater. Among 49 of former voivodeship cities 22 cities belong to the group of high development degree, 11 cities to the group of average development degree and 16 cities to the group of delayed in development. The participation of developing cities on developing areas in the national scale is following for 6 analysed factors in the global approach: general surface - 15,9%, general population - 77,4%, population in production age - 78,7%, generally working in the non-agricultural activity - 89,8%, number of physical persons enterprises - 84,6%, incomes of developing communities on account of participation in income taxes - 66,9%. Calculated for the mentioned factors the unit indicators and relative, which characterize in the scale of country and voivodeship the cities of different development degree, show basic differences on advantage of developing cities, especially cities of high development degree. This characterization confirms that the made delimitation has got the substantial justification. In the light of performed delimitation and analysis of cities of different development degree we can formulate the following conclusions - important for socio-economic and spatial politics: 1. In the 90-ties the exact changes in importance and in spatial range of agglomeration happened, especially with included urbanizing rural areas surrounding the cities. It shows on a need of verification of an idea on spatial politics of national management in reference to cities and their range. 2. In the 90-ties, especially in the period 1994-1998, exact development of urbanizing rural areas in suburban communities took place, especially around greater cities. Hence necessary are complex examinations of development preconditions of greater cities (agglomerations) and urbanizing suburban areas. 3. Nowadays, a chief development factor of spatial systems, both cities and rural areas is their multifunctional development and first of all development of non-agricultural activity. 4. In the long-wave strategy of national development necessary is to undertake the issue of urban development and broader the urbanized areas which must take in the population excess in the production age on the peripheric areas as migration or commuting to work. It requires in view to increase the national urbanization and urban rebuilding and urban areas or urbanizing as well as infrastructure systems with transport included.

Słowa kluczowe

PL

zroznicowanie przestrzenne; miasta; migracje ludnosci; obszary wiejskie; ludnosc; aktywnosc gospodarcza; tereny zurbanizowane; Polska; stopien rozwoju; miasta wojewodzkie; rozwoj miast

• Wydawca: -
• Czasopismo: Człowiek i Środowisko
• Rocznik: 2003
• Tom: 27
• Numer: 3-4
• Opis fizyczny: s.75-91,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Adamczyk-Lojewska G

• Akademia Techniczno-Rolnicza, ul.Grodzka 18/20, 85-109 Bydgoszcz

autor

Bujarkiewicz A.

autor

Lojewski S.

Bibliografia

• Adamczyk-Łojewska G., 2002. Uwarunkowania strukturalne i przestrzenne rozwoju gospodarczego Polski. Wyd. Uczeln. ATR, Bydgoszcz.
• Łojewski S., Adamczyk-Łojewska G., Bujarkiewicz A., 2000. Determinants of sustainable development of rural areas in Poland - results of an economic-spatial analysis. Journal of Water and Land Development no 4, s. 5-31.
• Łojewski S., 2001. Obszary wiejskie rozwijające się i opóźnione w rozwoju w świetle wyników badań ekonomiczno-przestrzennych. "Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie", t.l, z.l, s. 31-47.
• Łojewski S., 2002. Problemy zrównoważonego rozwoju obszarów zurbanizowanych. Wyniki analizy ekonomiczno-przestrzennej. Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, Bydgoszcz.
• Problemy wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich i miast. Wyniki badań ekonomiczno-przestrzennych, 2001. Red. nauk. S. Łojewski. Wyd. Uczeln. ATR, Bydgoszcz.