An East-West gradient in the breeding distribution and species richness of the European woodland avifauna

• Autorzy: Tomialojc L

Warianty tytułu

PL

Gradient wschod-zachod w rozmieszczeniu i roznorodnosci gatunkowej lesnych ptakow Europy

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In spite of environmental uniformity of the European Plains, a conspicuous east-west gradient in the woodland avifauna and breeding bird community composition has been revealed. The species richness in the western woodland avifauna is lower by 32-36% than in the respective eastern samples (n = 120-127 species). Apart from being poorer in species, western communities tend to contain a higher proportion of species which develop dense populations. These features may result from past — mostly postglacial — natural events, from a secondary gradient in the intensity of human impact or from both of them. The data at hand provide evidence for a strong prevalence of the second factor. In view of the mostly anthropogenic character of the differences described, many west-European data can hardly be used as models of the natural patterns in studies of breeding bird ecology. New continent-wide comparative research is necessary to better control for anthropogenic bias in field data. For valid future pan-continental comparisons of bird communities a few large patches of near-pristine woodland should be preserved in the East, as well as restored in the West. Bird ecology studies need also a better co-operation with the archaeozoological and historical research to take into consideration past conditions which could also have influenced the present-day life patterns of European birds.

PL

W obrębie Niżu Europejskiego, mimo znacznej jednorodności warunków edaficznych, klimatycznych, botanicznych i leśnych, uwidacznia się wyraźny gradient wschód-zachód w składzie awifauny. W kierunku zachodnim maleje bogactwo gatunkowe ptaków (Fig. 1 i 2), w tym zwłaszcza leśnych, a wzrasta liczba gatunków o wysokiej gęstości populacji. Zróżnicowanie to może być wynikiem działania czynników naturalnych, wpływu człowieka, albo też oddziaływań obu kategorii czynników równocześnie. Na dokładniej przeanalizowanych przykładach czterech gatunków (głuszca, dzierzby czarnoczelnej, dzięcioła białogrzbietego i muchołówki białoszyjej, Fig. 3-6) wykazano, że wiedza o dawnym i obecnym rozmieszczenie poszczególnych gatunków zawiera wskazówki sugerujące zaistnienie w przeszłości poważnych zmian w ich zasięgach lęgowych. Całkowite wycofanie się pewnych gatunków lub silne zredukowanie zasięgu lęgowego w zachodniej części kontynentu innych zwykle miało antropogeniczną przyczynę. Zubożona awifauna lęgowa lasów (z gatunkami obrzeży lasów i leśnych błot) zachodu Europy, nie tylko Wysp Brytyjskich, lecz także północnej Francji, z Belgią i Holandią, liczy dziś zaledwie ok. 81 gatunków, wobec 127 gniazdujących w zachodniej Białorusi, i co najmniej 120 gatunków w regionie moskiewskim oraz wokół Kazania w Tatarstanie. Spośród brakujących lub prawie nieobecnych dziś na Zachodzie 39-46 gatunków tylko ok.12-14 zapewne nigdy tam nie występowało w czasach polodowcowych, i to z przyczyn najprawdopodobniej naturalnych. Są to głównie drobne gatunki ptaków wróblowych, znanych ze swej plastyczności w wybiórczości siedliskowej. Dla pozostałych istnieją dowody lub pośrednie poszlaki sugerujące, że formy reprezentujące głównie ptaki większe i bardziej płochliwe, jak bociany, żurawie, ptaki drapieżne i duże sowy, kuraki leśne, dzięcioły oraz muchołówki, niegdyś na Zachodzie także były znacznie szerzej rozprzestrzenione. Wycofały się stamtąd pod wpływem człowieka: wskutek wytępienia, bądź wskutek antropogenicznych zmian w rozmieszczeniu i w charakterze ich biotopów lęgowych. Zmiany te w znacznym stopniu mogły zajść jeszcze zanim rozpoczęto najwcześniejsze badania ornitologiczne. Fauna leśnych ptaków Zachodniej Europy jest więc daleko silniej zubożona przez odziaływanie człowieka (Fig. 7), niż to dotąd sobie wyobrażaliśmy. Dlatego opisywane na przykładzie zachodnioeuropejskich zespołów ptaków prawidłowości ekologiczne mogą się okazać mocno zniekształconymi zjawiskami wtórnymi, a skład ilościowy tych zbiorowisk może mieć proporcje liczbowe poważnie odbiegające od stanu naturalnego. Dzisiejsze warunki polityczne po raz pierwszy stwarzają możliwość realizowania ogólnoeuropejskich programów badawczych, które mogłyby sprawdzić słuszność powyższych wniosków. Badania te powinny być skoncentrowane zwłaszcza na opisywaniu zanikających pierwotnych leśnych ekosystemów i ich słabo jeszcze zmienionych zespołów i populacji ptasich na wschodzie Europy. Dokładniejsze trans-kontynentalne porównania składu i struktury odległych geograficznie zespołów i populacji ptasich wymagać jednak będą odtworzenia kilku wielkich fragmentów dawnych lasów Zachodniej Europy, doprowadzenia ich, jako przyszłych terenowych laboratoriów dla badań ekologicznych, do stanu bliskiego pierwotnemu i porównywalnemu z niektórymi lasami wschodnimi.

Słowa kluczowe

PL

ptaki; mucholowka bialoszyja; dzieciol bialogrzbiety; zasieg geograficzny; gradient wschod-zachod; dzierzba czarnoczelna; roznorodnosc gatunkowa; rozmieszczenie; ptaki lesne; gluszec; Europa; ornitologia

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Ornithologica
• Rocznik: 2000
• Tom: 35
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.3-17,rys.,bibliogr.

Twórcy

autor

Tomialojc L

• Uniwersytet Wroclawski, ul.Sienkiewicza 21, 50-335 Wroclaw

Bibliografia

• Alerstam T. 1985. Breeding birds in a deciduous woodland: Effects of providing supernumerary nest-boxes in a high-density bird community. Anser 24:213-234.
• Angelstam P. K. et al. 1997. Biodiversity and sustainable forestry in European forests: how East and West can learn from each other. Wildlife Soc. Bul. 25: 38-48.
• Akeyev I. V., Askeyev O. V. 1999. [Avifauna of the Tatarstan Republic]. Akademia Nauk Tatarstana, Kazan.
• Aulén G. 1988. Ecology and distribution history of the White-backed Woodpecker Dendrocopos leucotos in Sweden. Swedish Univ. Agricultural Sciences, Dept. Wildlife Ecology, Uppsala, 14:1-253.
• Bezzel E. 1982. Vögel in der Kulturlandschaft. Ulmer Verlag, Stuttgart.
• Blondel J. 1990. Biogeography and history of forest bird faunas in the Mediterranean zone. In: Keast A. (ed.) Biogeography and Ecology of Forest Bird Communities, SPB Acad. Publishing, The Hague, 95-107.
• Blondel J. 1997. Evolution and history of the European bird fauna. In: Hagemeijer W. J. M. & Blair M. J. (eds.). The EBCC Atlas European Breeding Birds. Poyser. London.
• Blondel J., Aronson J. 1999. Biology and wildlife of the Mediterranean region. Oxford Univ. Press, Oxford.
• Blondel J., Farré H. 1988. The convergent trajectories of bird communities in European forests. Oecologia 75:83-93.
• Blondel J., Mourer-Chauviré C. 1998. Evolution and history of the western Palearctic avifauna. TREE 13:488-492.
• Blondel J., Vigne J-D. 1993. Space, time, and man as determinants of diversity of birds and mammals in the Meditenanean Region. In: Ricklefs R.E. & Schlüter D. (eds.). Species Diversity in Ecological Communities. Univ. Chicago Press, Chicago, 135-146.
• Bocheński Z. 1993. Catalogue of fossil and subfossil birds of Poland. Acta zool. cracov. 36:329-460.
• Bruun B., Delin H., Svensson L., Singer A., Zetterström D. 1986. The country field guide to birds of Britain and Europe. Hamlyn Ltd. Feltham. Middlesex.
• Cramp S. (ed.). 1985-1992. The Birds of Western Palearctic. Vol. IV-VI. Oxford Univ. Press, Oxford.
• Cramp S., Perrins C. (eds.). 1993. The Birds of Western Palearctic. Vol. VII. Oxford Univ. Press, Oxford.
• Cramp S., Simmons K.L.E. (eds.). 1980, 1983. The Birds of Western Palearctic. Vol. II—III. Oxford Univ. Press, Oxford.
• Ellenberg H. 1996. Vegetation Mitteleuropas mit den Alpen in ökologischer, dynamischer und historischer Sicht. E. Ulmer, Stuttgart.
• Elton C. 1966. The pattem of animal communities. Methuen, London. Ferry C., Frochot B. 1970. L'avifaune nidificatrice d'une forět de chenes pédonculés en Bourgogne: étude de deux successions écologiques. La Terre et la Vie 2:153-250.
• Ferry C., Frochot B. 1990. Bird communities of the forests of Burgundy and the Jura (Eastern France). In: Keast A. (ed.) Biogeography and Ecology of Forest Bird Communities, SPB Acad. Publishing, The Hague, 183-195.
• Fuller R. J. 1990. Responses of birds to lowland woodland management in Britain: opportunities for integrating conservation with forestry. Sitta 4:39-50.
• Fuller R. J. 1995. Bird life of woodland and forest. Cambridge Univ. Press, Cambridge.
• Gibbons D. W., Reid J. B., Chapman R. A. 1993. The New Atlas of Breeding Birds in Britain and Ireland: 1988-1991. Poyser, London.
• Glutz von Blotzheim U. N., Bauer K. M. 1980-1993. Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Teil 8-13. Akademische Verlag, Frankfurt or AULA Verlag, Wiesbaden.
• Glutz von Blotzheim U. N., Bauer K. M., Bezzel E. 1973-1977. Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Teil 5-7. Akademische Verlag, Frankfurt or AULA Verlag, Wiesbaden.
• Goudie A. 1986. The human impact on the natural environment. MIT Press, Cambridge, Mass.
• Hagemeijer W. J. M., Blair M. J. (eds.). 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: their Distribution and Abundance. T. & A.D. Poyser, London.
• Harrison C. 1982. An atlas of the birds of the Western Palearctic. Princeton Univ. Press, Princeton.
• Hansson L. 1992. Ecological principles of nature conservation, Elsevier Science Publ., London/New York.
• Huntley B. 1993. Species-richness in north-temperate zone forests. J. Biogeogr. 20:163-180.
• Ilyichev V. D., Butyev V. T., Konstantinov V. M. 1987. [Birds of Moscow and neighbouring territories]. Nauka, Moskva.
• Jahn G. 1991. Temperate deciduous forests of Europe. In: Röhrig E. & Ulrich B. (eds.). Temperate deciduous forests. Elsevier, Amsterdam, pp. 377-502.
• Kristin A. 1998. Der Schwarzstirnwürger Lanius minor in der Slowakei. Monticola 8:85-88.
• Klafs G., Stübs J. 1979. Die Vogelwelt Mecklenburgs. G. Fisher, Jena.
• Kornaś J. 1983. Man's impact upon flora and vegetation in Central Europe. Geobotany 5:277-286.
• Lack D. 1965. Evolutionary ecology. J. Anim. Ecol. 53:237-245.
• Latham R. E., Ricklefs R. E. 1993. Continental comparisons of temperate-zone tree species diversity. In: Ricklefs R. E., Schluter D. (eds.). Species diversity in ecological communities: historical and geographical perspectives. Chicago Univ. Press, Chicago, pp. 294-314.
• Martin T. E., Clobert J. 1996. Nest predation and avian life-history evolution in Europe versus North America: a possible role of humans? Am. Nat. 147:1028-1046.
• Mikusiński G. 1997. Woodpeckers in time and space: the role of natural and anthropogenic factors. Thesis of Swedish Univ. of Agricultural Sciences, Dept. Forestry, Uppsala.
• Mikusiński G., Angelstam P. 1997. European woodpeckers and anthropogenic habitat change: a review. Vogelwelt 118:277-283.
• Mourer-Chauviré C. 1993. The Pleistocene avifaunas of Europe. Archeofauna 2:53-66.
• Mönkkönen M. 1994. Diversity patterns in Palearctic and Nearctic forest bird assemblages. J. Biogeography 21:183-195.
• Nikiforov M. E., Kozulin A. V., Grichik V. V., Tischechkin A. K. 1997. [Birds of Belarus on the verge of centuries]. Izd. Korelov, Minsk.
• Nilsson S. G. 1992. Forests in the temperate-boreal transition: natural and man-made features. In: Hansson L. (ed.). Ecological principles of nature conservation. Elsevier Sc. Publ., London/ New York, pp. 373-393.
• Olson S. L., James H. 1984. The role of Polynesians in the extinctions of the avifauna of the Hawaiian Islands. In: Martin P. S., Klein R. G. (eds.). Quaternary extinctions: a prehistoric revolution. Univ. Arizona Press, Tucson, p. 777-778.
• Perrins C. 1998. A fifty-year study of Great Tits, Parus major. Biol. Cons. Fauna 102:55-62.
• Peterken G. F. 1996. Natural woodland: patterns and conservation in northern temperate regions. Cambridge Univ. Press, Cambridge.
• Ptushenko E. S., Inozemtsev A. A. 1968. [Biology and economic value of the birds of Moscow province and neighbouring territories]. Izd. Moskovskogo Universiteta, Moskva.
• Rackham O.1980. Ancient woodland: its history, vegetation and uses in England. Arnold, London.
• Ralska-Jasiewiczowa M. 1991. [Evolution of the plant cover]. In: Starkei L. (ed.). Geografia Polski: środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa, pp. 106-126.
• Rutschke E. 1983. Die Vogelwelt Brandenburgs. G. Fischer Verlag, Jena.
• Sandström U. 1992. Cavities in trees: their occurrence, formation and importance for hole-nesting birds in relation to silvicultural practise. Dissert. Swedish Univ. Agricultural Sciences, Dept. Forestry, Uppsala 23:1-132.
• Scherzinger W. 1996. Naturschutz im Wald: Qualitätsziele einer dynamischen Waldentwicklung. Ulmer Verlag, Stuttgart.
• Simms W. 1971. Woodland birds. Collins, London.
• Stanners D., Bourdeau P. 1995. Europe's Environment: The Dobris assessment. European Environment Agency, Copenhagen.
• Sukopp H. 1969. Der Einfluss des Menschen auf die Vegetation. Vegetado 17:360-371.
• Taylor R. J., Regal P. J. 1978. The peninsula effect on species diversity and the biogeography of Baja California. Am. Nat. 112:583-593.
• Thirgood J. V. 1981. Man and the mediterranean forest. Academic Press, New York.
• Thomasius H. (ed.). 1978. Wald, Landeskultur und Gesellschaft. 2 Aufl. G. Fischer Verlag, Jena.
• Tischler W. 1980. Biologie der Kulturlandschaft. G. Fischer Verlag, Stuttgart/New York.
• Tomiałojć L. 1980. The impact of predation on urban and rural Woodpigeon (Columba palumbus) populations. Polish Ecol. Studies 5:141-220.
• Tomiałojć L. 1990. [The Birds of Poland: Distribution and Abundance]. PWN, Warszawa.
• Tomiałojć L. 1995. The birds of the Białowieża Forest — additional data and summary. Acta zool. cracov. 38:363-397.
• Tomiałojć L., Profus P. 1977. Comparative analysis of the breeding bird communities in two parks of Wrocław and in adjacent Querco-Carpinetum forest. Acta orn. 16:117-177.
• Tomiałojć L., Wesołowski T. 1990. Breeding bird communities in the primaeval forest of Białowieża, Poland. In: Keast A. (ed.) Biogeography and ecology of forest bird communities. SPB Acad. Publishing, The Hague, pp.141-165.
• Tomiałojć L., Wesołowski T., Walankiewicz W. 1984. Breeding bird community of a primaeval temperate forest (Białowieża National Park, Poland). Acta orn. 20:241-310.
• Voous K. H. 1960. Atlas of European Birds. Nelson, Edinburgh.
• Wesołowski T. 1983. The breeding ecology of Wrens Troglodytes troglodytes under primaeval and secondary conditions. Ibis 125: 499-515.
• Wesołowski T., Tomiałojć L. 1986. The breeding ecology of woodpeckers in a temperate primaeval forest — preliminary data. Acta orn. 22:1-21.
• Wesołowski T., Tomiałojć L. 1995. Ornithologische Untersuchungen im Urwald von Białowieża — eine Uebersicht. Orn. Beobachter 92:111-146.
• Wilson J. 1977. Some breeding bird communities of sessile oak woodlands in Ireland. Polish Ecol. Studies 3:245-256.
• Wyrost P. 1994. The fauna of ancient Poland in the light of archaeological bone materials research. Roczn. AR Poznań 259: 75-176.