Zrodla pozyskiwania miesa w swietle badania zwierzecych szczatkow kostnych ze sredniowiecznych siedzib ludzkich na Pomorzu Zachodnim

• Autorzy: Stepien J. , Gawlikowski J. , Baranowski P.

Warianty tytułu

EN

Sources of gaining of the meat in the light of the osteological animal materials from early mediaeval human communities in Western Pomerania

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem badań było przeanalizowanie struktury wykorzystania zwierząt gospodarskich i dzikich do konsumpcji przez średniowieczne społeczności ośrodków osadniczych Pomorza Zachodniego. Badania przeprowadzono na pokonsumpcyjnym materiale osteologicznym pochodzącym ze stanowisk archeologicznych Pomorza Zachodniego. Przeanalizowano 444 113 szczątków kostnych ssaków domowych i 5 923 dzikich. Ponadto rozpoznano 13 659 szczątków ptaków oraz 11 726 szczątków ryb. Obecność szczątków gadów i małży była znikoma. Wśród gatunków zwierząt domowych zdecydowanie dominują szczątki hodowlanych zwierząt rzeźnych. Pozostałości ssaków dziko żyjących stanowiły około 1%. Spośród szczątków zwierząt domowych, pozostałości kostne konia, psa i kota, traktowane jako niekonsumpcyjne, stanowią około 2% mniej. Szczątki kostne konia stanowią w analizowanym materiale około 1% ogólnej liczby pozostałości zwierząt domowych. Na wszystkich analizowanych stanowiskach najliczniej reprezentowana jest świnia. Jej szczątki stanowią ponad 67% ze wszystkich gatunków rzeźnych oraz trzykrotnie więcej niż szczątków bydła i ponad sześciokrotnie więcej niż kości owiec i kóz. W analizowanym zbiorze pozostałości kostnych zwierząt rzeźnych kości bydła stanowią ponad 22%. Szczątki kostne małych przeżuwaczy stanowią niewielki odsetek kości zwierząt domowych, nieco ponad 10%, i w zasadzie są one pozostałościami owiec. Szczątki kostne zwierząt dziko żyjących reprezentują 17 gatunków. Podzielono je na dwie podgrupy, z których pierwszą stanowią pozostałości zwierząt łownych (ponad 92%). Wśród nich wyraźnie dominują szczątki jelenia. Jest ich ponad 67%, ale ustalono, że w tej masie również wiele fragmentów poroży ze śladami cięć i obróbki rzemieślniczej. W pewnym stopniu odnosi się to też do szczątków kostnych sarny. Znaczny udział w zbiorze szczątków kostnych zwierząt konsumpcyjnych stanowią kości dzika (ponad 16,8%), sarny i zająca (łącznie 12,8%) oraz tura i łosia (łącznie 3,08%). Druga podgrupa obejmuje przede wszystkim zwierzęta, na które polowano ze względu na ich skóry i futra, to jest niedźwiedzia, wilka, lisa, żbika, kunę, wydrę, fokę, borsuka, bobra i wiewiórkę. Ich szczątki kostne stanowią ponad 6,8% z ogólnej liczby stwierdzonych na stanowiskach wczesnośredniowiecznego Pomorza Zachodniego.

EN

The study aimed at analysing the exploitation of farm and wild-living animals as in the consumption of early mediaeval human communities inWestern Pomerania based on osteological materials from archaeological sites. In total, 444 113 domestic mammal bones, 5 923 wild mammal bones as well as13 659 bird bones, 11 726 fish bones and single reptile and mollusc remains were identified. Among the bones of domestic mammal species, those from slaughter livestock (cattle, pig and sheep/goat) definitely prevail. Horse, dog and cat remains, treated as non-consumption ones, constitute about 2%, with horse ones clearly prevailing in this group, constituting about 1% of the bone material of domestic animals. In all analysed sites, pig bones are represented most abundantly. They constitute almost 68% and are thrice as numerous as cattle bones and over six times more abundant than sheep/goat ones. In this respect, bone materials from Wolin and Mścięcino with pig bones reaching even 71–72% deserve particular attention as this is an exceptional and unparalleled situation in early mediaeval bone assemblages from other archaeological sites in the area of the southern Baltic coast. Cattle bones constitute more than 22%, while those of small ruminants slightly more than 10%, belonging mostly to sheep. Bone remains of wild-living mammals, constituting slightly more than 1% of the mammal material, are represented by 17 species. They were divided into two sub-groups, with the first one comprising such game species like wild boar, red deer, roe deer, aurochs, elk and hare (more than 92%) which, apart from skins, furs and bones, yield meat as well. Red deer remains clearly prevail among them (more than 67%) but there are many antler fragments with cut and antler-working marks, this referring to a certain degree to roe deer ones, too.Wild boar bones (16.8%) as well as roe deer and hare ones (12.8% in total) constitute a considerable percentage, while those of aurochs and elk (about 3.1%) are the fewest. The second sub-group includes animal species which were above all hunted for their skins and furs, i.e. bear, wolf, fox, wildcat, marten, otter, seal, badger, beaver and squirrel. Their remains constitute more than 6.8% of the total number of these bones. A separate category within this group is few rat bones found solely in assemblages from large urban complexes (Wolin and Szczecin).

Słowa kluczowe

PL

archeozoologia; Pomorze Zachodnie; szczatki kostne; kosci zwierzat; ssaki; zwierzeta gospodarskie; zwierzeta domowe; zwierzeta lowne; zwierzeta dziko zyjace; sredniowiecze wczesne

EN

zooarchaeology; bone remains; animal bone; mammal; livestock; domestic animal; game animal; wild animal; early Middle Age; West Pomeranian region

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Scientiarum Polonorum. Zootechnica
• Rocznik: 2010
• Tom: 09
• Numer: 3
• Opis fizyczny: s.79-92,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Stepien J.

• Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, ul.Doktora Judyma 14, 71-466 Szczecin

autor

Gawlikowski J.

autor

Baranowski P.

Bibliografia

• Baranowski P., 1998. Wybrane importowane i krajowe rasy oraz odmiany owiec – historia ich powstania. Monografia. AR Szczecin, 5–29.
• Baranowski P., Binerowska B., Żbik M., 2005. Analiza porównawcza włókien włosowych owiec ras wrzosówka polska i Rauhwollige Pommersche Landschafe. Folia Univ. Agric. Stetin., Zootechnica243 (47), 11–18.
• Benecke N., 1986. Archäozoologische Untersuchungen zur Entwicklung der Haustiere in der Körpergröße und Wuchsform in südlichen Ostseegebiet (Spätlaténe-Spätmittelalter), Ethnographische-Archäologische Zeitschriften 27, 257–269.
• Bökönyi S., 1974. History of domestic animals inCentral and Eastern Europe, Akadémiai Kiadó, Budapest. Buczek K., 1972. Regalia [w: Słownik starożytności słowiańskich]. Ossolineum Wrocław–Warszawa–Kraków 4 (2), 479–484.
• Clutton-Brock J., 1999. A natural history of domesticated Mammals. Camb. Univ. Press.
• Ekman J., 1973. Early Mediaeval Lund – the fauna and the landscape.An osteological investigation of bone remains from the early mediaeval settlement, Archeologica Lundensia, Museum of CulturalHistory, Lund Sweden.
• Filipowiak W., 1988. Źródła archeologiczne, archeozoologiczne i onomastyczne w problematyce kultowej Pomorza Zachodniego. Scr. Archaeologica 3,Warszawa, 88–96.
• Gawlikowski J., 1969 a. Szczątki zwierzęce z badań sondażowych na wczesnośredniowiecznym stanowisku nr VI w Szczecinie, Materiały Zachodnio-Pomorskie. T. 15, 243–254.
• Gawlikowski J., 1969 b. Szczątki zwierzęce z zamku w Płotach, Materiały Zachodnio- Pomorskie. T. 15, 255–267.
• Gawlikowski J., 1973–1975. Szczątki kostne zwierząt ze stanowiska Szczecin–Zamek (wykop IV, V, VI i VII), Szczecin (maszynopis w archiwum Pracowni Archeologicznej Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie).
• Gawlikowski J., 1989 a. Szczątki kostne zwierząt ze stanowiska Szczecin–Baszta, Szczecin (maszynopis w archiwum Pracowni Archeologii Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Szczecinie).
• Gawlikowski J., 1989 b. Biometryczne cechy kośćca bydła domowego (Bos primigenius f. taurus) Polski północno-zachodniej w różnych okresach historycznych. Zesz. Nauk. AR Szczec. Rozpr.123. AR Szczecin, 1–94.
• Gawlikowski J., 1994 a. Szczątki kostne zwierząt ze stanowiska Szczecin–Kwartał V, Szczecin (maszynopis w archiwum Pracowni Archeologicznej Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie).
• Gawlikowski J., 1994 b. Zwierzęcy materiał wykopaliskowy ze stanowiska z zamku w Dobrej Nowogardzkiej, woj. szczecińskie. Materiały Zachodniopomorskie 40, 113–147.
• Gawlikowski J., 1995. Szczątki kostne zwierząt ze stanowiska Szczecin–Podzamcze, Szczecin (maszynopis w archiwum Pracowni Archeologicznej Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie).
• Gawlikowski J., 1997. Zwierzęce szczątki kostne z wczesnośredniowiecznego podgrodzia w Stargardzie Szczecińskim, Materiały Zachodniopomorskie, 42, 139–186.
• Gawlikowski J., Stępień J., 1984 a. Zwierzęcy materiał kostny z wykopalisk archeologicznych na wzgórzu klasztornym w Cedyni. Rocz. AR Pozn., Archeozoologia 9 (154), 3–17.
• Gawlikowski J., Stępień J., 1984 b. Zwierzęce szczątki kostne ze stanowiska 1 w Stargardzie Szczecińskim. Rocz. AR Pozn., Archeozoologia 9 (154), 19–34.
• Gawlikowski J., Stępień J., 2001. Struktura spożycia mięsa we wczesnośredniowiecznym Wolinie [w: Instatia Est Mater Doctrinae]. Red. E. Wilgocki, M. Dworaczyk, K. Kowalski, A. Porzeziński,S. Słowiński, Szczecin, 167–175.
• Gawlikowski J., Stępień J., 2002. Mięso w pożywieniu mieszkańców wczesnośredniowiecznego Wolina, Szczecin (maszynopis w archiwum Stacji Archeologicznej Instytutu Archeologii i Etnologii
• PAN w Wolinie; projekt badawczy TBZ KBN 11/H01/99: Polska na przełomie tysiącleci; zlecenie badawcze nr 6:Wolin–imperium handlowe nad Bałtykiem).
• Gawlikowski J., Stępień J., 2004. Struktura spożycia mięsa w Elblągu w świetle materiałów archeozoologicznych [w: Archaeologia et Historia Urbana]. Red. R. Czaja, G. Nawrolska,M. Rębkowski, T. Tandecki, Elbląg, 269–275.
• Gawlikowski J., Stępień J., 2005. Zwierzęta we wczesnośredniowiecznym Wolinie. Materiały archeozoologiczne z lat 1952–2003, Szczecin (maszynopis w archiwum Stacji Archeologicznej InstytutuArcheologii i Etnologii PAN w Wolinie).
• Hensel W., 1987. Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna. Zarys kultury materialnej. PWN,Warszawa, 99–158.
• Kubasiewicz M., 1955. Szczątki kostne zwierzęce z osady wczesnośredniowiecznej Szczecin–Mścięcino. Materiały Zachodnio-Pomorskie 1, 73–85.
• Kubasiewicz M., 1958. Szczątki zwierzęce z badań sondażowych w Kamieniu Pomorskim. Materiały Zachodnio-Pomorskie 4, 241–250.
• Kubasiewicz M., 1959. Szczątki zwierzęce z wczesnośredniowiecznej osady Gardziec, pow. Kamień Pomorski. Materiały Zachodnio-Pomorskie 5, 157–164.
• Kubasiewicz M., 1960. Z badań nad szczątkami zwierzęcymi z Zamku Szczecińskiego. Materiały Zachodnio-Pomorskie 6, 265–269.
• Kubasiewicz M., Gawlikowski J., 1961. Szczątki zwierzęce z wczesnośredniowiecznego grodziska w Cedyni. Materiały Zachodnio-Pomorskie 7, 435–456.
• Kubasiewicz M., 1962 a. Z badań nad szczątkami zwierzęcymi z Zamku Szczecińskiego. Część II. Materiały Zachodnio-Pomorskie 8, 221–226.
• Kubasiewicz M., 1962 b. Zur Geschichte der Haustiere Pommerns, Zeitschrift für Tierzüchtung und Züchtungsbiologie 77 (1), 87–99.
• Kubasiewicz M., Gawlikowski J., 1965. Szczątki zwierzęce z wczesnośredniowiecznego grodu w Kołobrzegu. Szczec. Tow. Nauk. 24 (2), 1–105.
• Kubasiewicz M., Gawlikowski J., 1967. Zwierzęcy materiał kostny z wczesnośredniowiecznego Rynku Warzywnego w Szczecinie. Materiały Zachodnio-Pomorskie 13, 337–368.
• Lasota-Moskalewska A., 2005. Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości.Wydaw. Uniwersytetu Warszawskiego.
• Leciejewicz L.,Wieczorowski T., 1983. Wczesne średniowiecze do czasu ukształtowania się miasta (VI–X wiek) [w: Dzieje Szczecina]. Red.W. Filipowiak, G. Labuda,Warszawa–Poznań, 521–610.
• Lewicki T., 1954. Średniowieczne źródła arabskie i perskie o hodowli zwierząt domowych u Słowian. Kwart. Hist. Kult. Mater. 2 (3), 444–469.
• Müller H.-H., 1980/1981. Zur Kenntnis der frühgeschichtlichen Pferde bei den Slawen zwischen Elbe/Saale und Oder. Prz. Archeologiczny 28, 91–122.
• Niedźwiedziński P., 1974. Rola gospodarcza myślistwa w okresie wczesnofeudalnym w Polsce Północno- Zachodniej. Zielonogórs. Zesz. Muz. 4, 107–138.
• Rabęcka-Brykczyńska I., 1984. Jatki rzeźnicze w Polsce w XIII–XIV w. [w: Z problematyki badań nad produkcja i konsumpcją żywności w Polsce]. Red. I. Rabęcka-Brykczyńska., T. Sobczak.PAN IHKM. Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej 57, 7–130.
• Stępień J., Gawlikowski J., 1984 a. Zwierzęcy materiał kostny z wczesnośredniowiecznej osady (stanowisko 3) w Derczewie. Rocz. AR Pozn., Archeozoologia 9 (154), 161–168.
• Stępień J., Gawlikowski J., 1984 b. Szczątki kostne zwierząt z archeologicznego stanowiska w Łobżanach. Rocz. AR Pozn., Archeozoologia 9 (154), 169–176.
• Stępień J., 1986. Cechy biometryczne wczesnośredniowiecznego konia (Equus Przewalski f. caballus L., 1758) ze stanowisk zachodniopomorskich. Praca doktorska, AR Szczecin.
• Stępień J., 1993. Szczątki kostne zwierząt z wczesnośredniowiecznego grodu w Mścięcinie. Materiały Zachodniopomorskie 39, 83–103.
• Stępień J., Gawlikowski J., 1995. Szczątki kostne zwierząt z grodziska w Golczewie, Szczecin (maszynopis w archiwum Pracowni Archeologii Muzeum Narodowego w Szczecinie).Ślaski K., 1969.Wieś na prawie rodzinnym [w: Historia Pomorza]. Red. G. Labuda, Poznań, 19–42.
• Trawkowski J., 1985. Troska o pożywienie [w: Kultura Polski średniowiecznej X–XIII w]. Red. J. Dowiat,Warszawa, 29–58.
• Żak J., 1957. Czy grób uzbrojonego jeźdźca z Ciepłego, pow. tczewski, jest grobem skandynawskim? Archeol. Pol. 1, 164–180.
• Żebrowski Z., Schwark H.-J., Owsianikow W.N. [red.], 1978. Użytkowanie trzody chlewnej. PWRiL,Warszawa.