Polska socjologia wsi, czyli o sluzebnej,usluznej i sluzalczej roli nauki

• Autorzy: Bukraba-Rylska I

Warianty tytułu

EN

Polish rural sociology or the anciliary, complaisant and servile role of science

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł prezentuje możliwość spojrzenia na dzieje polskiej socjologii wsi przez pryzmat ról społecznych, jakie pełniła ta dyscyplina w różnych okresach. W latach międzywojennych realizowana była funkcja „służebna”, sformułowana przez Władysława Grabskiego jako postulat poznawania wsi po to, by dostosowywać się do jej potrzeb. W okresie PRL-u mieliśmy najpierw do czynienia z funkcją „służalczą”, kiedy socjologowie prowadzili badania inwigilujące mieszkańców wsi oraz pisali raporty-donosy, odtajniając dane respondentów w czasie najgorszych represji stalinowskich. W latach późniejszych dominowała funkcja „usłużna”, gdy posługiwano się nauką dla uzasadnienia ideologicznych decyzji partii (gloryfikacja pgr-ów, analizy chłopo-robotników itp.). Stałą cechą polskiej socjologii wsi przez te wszystkie lata pozostaje zbyt sztywne trzymanie się modelu wsi, który nie uwzględnia istnienia wielu elementów ani dokonujących się przemian, a także brak pogłębionej refleksji teoretycznej. Owocuje to niewypracowaniem własnego paradygmatu, lecz trzymaniem się założeń antyruralistycznie zorientowanej socjologii ogólnej, a to sprzyja deprecjonowaniu wsi i rolnictwa.

EN

The article presents the possibility of taking a look at the history of Polish rural sociology through the prism of social roles played by that discipline in different years. During the period between the two world wars emphasis was being put on rural sociology's "ancillary" function defined by Władysław Grabski as a postulate of studying the rural community in order to adjust to its needs. During the period of communist rule in Poland rural sociology played at first a "servile" role, with sociologists conducting surveys to keep the rural population under surveillance and writing denunciatory reports that revealed the personal data of respondents at the time of intense Stalinist reprisals. Later on, the "complaisant" function became dominant, with the communist party using rural sociology to justify its ideological decisions (glorification of state-owned farms, analyses by peasants-workers, etc.). A permanent feature of Polish rural sociology has for years been excessively strict adherence to the model of rural community that fails to take into account the existence of many elements and the occurrence of many changes, and also the absence of a thorough theoretical reflection. In effect rural sociology lacks a paradigm of its own and sticks to the assumptions of general sociology which is anti-rural, and this results in the tendency to neglect the role of the rural community and agriculture.

Słowa kluczowe

PL

Polska; wies; socjologia wsi; sluzebnosc; nauki rolnicze; paradygmaty; modernizacja; rozwoj spoleczno-gospodarczy

• Wydawca: -
• Czasopismo: Wieś i Rolnictwo
• Rocznik: 2009
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.9-31,bibliogr.

Twórcy

autor

Bukraba-Rylska I

• Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Polska Akademia Nauk, Warszawa

Bibliografia

• Adamski W., 1974: Chłopi i przyszłooeæ wsi. Postawy, dążenia, aspiracje. KiW, Warszawa.
• Bauman Z., 1964: W sprawie urbanizacji wsi. „Kultura i Społeczeństwo” 3.
• Bertrand A.L., 1975: Definicje i strategie rozwoju wsi. „Roczniki Socjologii Wsi” XIII.
• Bertrand A.L., Wierzbicki Z.T., 1970: Socjologia wsi w Stanach Zjednoczonych. Stan i tendencje rozwojowe. Ossolineum, Wrocław.
• Bodenstedt A., 1998: Rolnictwo Europy – wspólne dziedzictwo czy kość niezgody? W: Rolnictwo i wieś europejska. Red. Z.T. Wierzbicki. UMK, Toruń.
• Bojarska S., 1916: Nasz dorobek kulturalny. Przewodnik dla osób pracujących społecznie lub przystępujących do pracy społecznej na wsi lub w mieście. Kronika Rodzinna, Warszawa.
• Bourdieu P., 2001: Zaproszenie do socjologii refleksyjne. Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Bronikowski W., 1934: Drogi postępu chłopa polskiego. PINGW, Puławy.
• Brus W., Pohorille M., 1953: Socjalistyczna przebudowa wsi. KC PZPR, Warszawa.
• Buchowski M., 2006: The Specter of Orientalizm in Europe: From Exotic Other to Stigmatized Brother. „Anthropological Quaterly” 3.
• Bukraba-Rylska I., 2007: Kwestia rolna, wiejska, chłopska. Stare/nowe dylematy. „Wieś i Rolnictwo” 4.
• Bukraba-Rylska I., 2008: Socjologia wsi polskiej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Duczkowska-Małysz K., 1998a: Rolnictwo – wieś – państwo: wokół interwencji państwa w sferę wsi i rolnictwa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Duczkowska-Małysz K., 1998b: Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. W: Encyklopedia agrobiznesu. Red. A. Woś. Fundacja „Innowacja”, Warszawa.
• Duda-Dziewierz K., 1938: Wieoe małopolska a emigracja amerykańska. Studium wsi Babice, powiatu rzeszowskiego. Polski Instytut Socjologiczny, Poznań.
• Engels F., 1949: Kwestia chłopska we Francji i Niemczech.W: F. Engels, K. Marks: Dzieła wybrane. T. II. KiW, Warszawa.
• Fedyszak-Radziejowska B., 2006: Kapitał ludzki i społeczny polskiej wsi. W: Polska wieś 2006. Raport o stanie wsi. Red. J. Wilkin. FDPA, Warszawa.
• Foryś G., 2008: Dynamika sporu. Protesty rolników w IIII Rzeczpospolitej. Scholar, Warszawa.
• Frenkel I., 2005: Struktura demograficzno-zawodowa ludności wiejskiej w świetle wyników NSP 2002. W: Uwarunkowania i kierunki przemian społeczno-gospodarczych na obszarach wiejskich. Red. A. Rosner. IRWiR PAN, Warszawa.
• Funkcje instytucji i organizacji w procesie modernizacji w PRL, 1991. Red. M. Halamska. IRWiR PAN, Warszawa.
• Gałaj D., 1964: Kierunki i rezultaty aktywności społeczno-kulturalnej chłopów.W: O socjalistyczny rozwój wsi – dyskusja. Red. H. Chołaj. KiW, Warszawa.
• Gałęski B., 1956: Z badań nad przemianami społeczno-ekonomicznej struktury wsi w Polsce Ludowej. „Myśl Filozoficzna” 5 i 6.
• Gałęski B., 1970: Socjologia wsi w Polsce. W: Socjologia wsi w Stanach Zjednoczonych. Stan i tendencje rozwojowe. Red. A.L. Bertrand, Z.T. Wierzbicki. Ossolineum, Wrocław.
• Gałęski B. 1971: Innowacje a społeczność wiejska. KiW, Warszawa.
• Gorlach K., 1989: On repressive tolerancje: state and peasant farm in Poland. „Socjologia Ruralis” 29, 1.
• Gorlach K., 1990: Socjologia polska wobec kwestii chłopskiej. Universitas, Kraków.
• Gorlach K., 1995: Chłopi, rolnicy, przedsiębiorcy: „kłopotliwa klasa” w Polsce postkomunistycznej. UJ, Kraków.
• Gorlach K., 2001: świat na progu domu. Rodzinne gospodarstwa rolne w Polsce w obliczu globalizacji. UJ, Kraków.
• Grabski W., 1936: Wieś jako siła społeczna. MR, Warszawa.
• Grabski W., 2004: System socjologii wsi. W: idem. Prace socjologiczne. SGGW, Warszawa.
• Habermas J., 1999: Teoria działania komunikacyjnego. T. I–II. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Halamska M., 2005: „Segment agrarny” w zmieniającej się strukturze polskiego społeczeństwa. „Wieś i Rolnictwo” 3 – Suplement.
• Halamska M., 2006: Czy rolnicy hamują rozwój Polski? „Studia Regionalne i Lokalne” 3.
• Halamska M., Lamarche H., Maurel M., 2003: Rolnictwo rodzinne w transformacji postkomunistycznej. IRWiR PAN, Warszawa.
• Herbst J., 2008: Inny trzeci sektor. Organizacje pozarządowe na terenach wiejskich. W: Wiejskie organizacje pozarządowe. Red. M. Halamska. IRWiR PAN, Warszawa.
• Kaleta A., 1992: Podstawowe założenia odnowy obszarów wiejskich Europy.W: Odnowa wsi. Między mitem a nadzieją. Red. M. Wieruszewska. IRWiR PAN, Warszawa.
• Kaleta A., 1993: Socjologia wsi jako nauka. W: Studia z socjologii wsi. Red. W. Wincławski. UMK, Toruń.
• Kamiński R., 2008: Aktywność społeczności wiejskich. IRWiR PAN, Warszawa.
• Kłoskowska A., 1996: Kultury narodowe u korzeni. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kochanowicz J., 1988: Losy gospodarki chłopskiej w niekapitalistycznej próbie modernizacji. W: Gospodarka chłopska w systemie gospodarki socjalistycznej. Red. J. Wilkin. UW, Warszawa.
• Korab K., 2004: Władysław Grabski jako socjolog wsi. SGGW, Warszawa.
• Krzyminiewska G., 2000: Mentalność ekonomiczna mieszkańców wsi. AE, Poznań.
• Krzywicki L., 1967: Kwestia rolna. W: idem. Dzieła. T. VIII. PWN, Warszawa.
• Kuczyński W., 1981: Po wielkim skoku. PWE, Warszawa.
• Kuvlesky W.P., Coop J.H., 1983/1984: Rozwój wiejskiej części Ameryki. „Roczniki Socjologii Wsi” XX.
• Kyong-Dong K., 1976: O teorii zintegrowanego rozwoju wsi: perspektywa humanistyczna. „Roczniki Socjologii Wsi” XIV.
• Mączak A., 2003: Nierówna przyjaźń. Układy klientalne w perspektywie historycznej. Monografie FNP, Wrocław.
• Misiura D., Gałęski B., 1954: Wyzysk biedoty wiejskiej przez kułaków. KC PZPR, Warszawa.
• Mleczko F., 1998: Przedmiot socjologii wsi i rolnictwa. W: Socjologia wsi. Wybór tekstów i literatury socjologicznej. Red. R. Zych. WSP, Rzeszów.
• Mokrzycki E., 2001: Bilans niesentymentalny. IFiS PAN, Warszawa.
• Nadolski M., 1993: Komuniści wobec chłopów w Polsce (1941–1956). Mity i rzeczywistość. INP UW, Warszawa.
• Nowa socjologia wsi w Niemczech, 2006. Red. A. Kaleta, G. Vonderach. UMK, Toruń.
• Odnowa wsi. Między mitem a nadzieją, 1992. Red. M. Wieruszewska. IRWiR PAN, Warszawa.
• Olszewska A., 1969: Wieś uprzemysłowiona. Studium społeczności lokalnej w powiecie opolskim. Ossolineum, Wrocław.
• Państwo w polskiej gospodarce lat dziewięćdziesiątych XX wieku, 2001. Red. J. Beksiak. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Pawełczyńska A., 1966: Dynamika przemian kulturowych na wsi. PWN, Warszawa.
• Pawlikowski W., 1975: Agronomia społeczna. Rozwój agronomii społecznej w Polsce w latach 1918–1939. PWN, Warszawa.
• Peshkov I., 2004: Etatyzm i przemoc w teoriach zacofania gospodarczego. WSB, Poznań.
• Poleszczuk J., 1990: Społeczno-kulturowa geneza współczesnej socjologii empirycznej. W: Teoria i praktyka socjologii empirycznej. Red. A. Giza-Poleszczuk, E. Mokrzycki. IFiS PAN, Warszawa.
• Socjologia wsi w Austrii, 1994. Red. A. Kaleta. UMK, Toruń.
• Socjologia wsi we Francji, 1994. Red. P. Rambaud. Z.T. Wierzbicki. UMK, Toruń.
• Socjologia wsi w Irlandii, 2002. Red. W Knieć. UMK, Toruń.
• Socjologia wsi w Republice Federalnej Niemiec, 1992. Red. A. Kaleta. UMK, Toruń.
• Socjologia wsi w Stanach Zjednoczonych, 1998. Red. K. Gorlach. UMK, Toruń.
• Socjologia wsi w Szwajcarii, 1998. Red. A. Kaleta, Ch. Giordano, Y. Preiswerk. UMK, Toruń.
• Społeczeństwo w transformacji. Ekspertyzy i studia, 1993. Red. A. Rychard, M. Federowicz. IFiS PAN, Warszawa.
• Staniewicz W., 1923: Matujzy Bołondziszki. Wieś powiatu lidzkiego. Studium społeczne i gospodarcze. TW „Pogoń”, Wilno.
• Staniszkis J., 2001: Postkomunizm. słowo/obraz/terytoria, Gdańsk.
• Strzelecki J., 1989: Socjalizmu model liryczny. Czytelnik, Warszawa.
• Szafraniec K., 2005: Autorytaryzm polskiej wsi. W: Uwarunkowania i kierunki przemian społeczno-gospodarczych na obszarach wiejskich. Red. A. Rosner. IRWiR PAN, Warszawa.
• Sztompka P., 2000: Trauma wielkiej zmiany. IFiS PAN, Warszawa.
• Śpiewak R., 2008: Czy organizacje pozarządowe są wsi potrzebne? W: Wiejskie organizacje pozarządowe. Red. M. Halamska. IRWiR PAN, Warszawa.
• Thompson E., 2007: Narodowość i polityka. „Europa. Tygodnik Idei” 22.
• Topolski J., 1966: Problemy metodologiczne monograficznych badań wsi. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 3.
• Tracy M., 1997: Polityka rolno-żywnościowa w gospodarce rynkowej. WNE UW, Warszawa.
• Turowski J., Burnus A., 1970: Drogi modernizacji wsi. PWN, Warszawa.
• Węgleński J., 1992: Urbanizacja bez modernizacji? IS UW, Warszawa.
• Wiejscy działacze społeczni. Życiorysy włościan, 1937. Instytut Socjologii Wsi, Warszawa.
• Wiejscy działacze społeczni. Życiorysy inteligentów, 1938. Instytut Socjologii Wsi, Warszawa.
• Wiejskie organizacje pozarządowe, 2008. Red. M. Halamska. IRWiR PAN, Warszawa.
• Wierzbicki Z.T., 1971: Stan współczesnej monografistyki społeczności lokalnych i możliwości badań przemian społecznych.W: Zmiany społeczne i postęp techniczny. Red. B. Gałęski. Ossolineum, Warszawa.
• Wierzbicki Z.T. 1973: Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych. Ossolineum, Wrocław.
• Wincławski W., 1985: Socjologia wsi w Polsce Ludowej na tle jej dziejów. „Zagadnienia Ekonomiki Rolnej” 2.
• Ziółkowski J., 1962: Zagadnienie urbanizacji w socjologii i urbanistyce. „Kultura i Społeczeństwo” 1.
• Zybertowicz A., 1995: Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. UMK, Toruń.