Badania zoohigieniczne nad wybranymi elementami srodowiska hodowlanego w oborach dla krow mlecznych

• Autorzy: Iwanczuk-Czernik K
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W trakcie wieloletnich badań na bieżąco kontrolowano środowisko hodowlane krów w typowych dla regionu Żuław oborach. Do szczegółowej analizy wybrano zagadnienia z zakresu ciepłochronności obiektów oraz techniki i higieny doju krów. W obiektach dokonano wielu usprawnień techniczno-technologicznych, a także zmieniono organizację, technikę i higienę doju krów. Ocenę ciepłochronności obór przeprowadzono praktykowanymi w zoohigienie metodami badawczymi, a ponadto zastosowano nowoczesną technikę termowizyjną. Metoda ta polegała na wykorzystaniu kamery typu AGEMA LWB 880 w powiązaniu z systemem komputerowym. W wyniku przeprowadzonych usprawnień zwiększyła się ciepłochronność badanych obiektów. Zmiany organizacji, techniki i higieny doju wpłynęły korzystnie na poprawę stanu zdrowia gruczołu mlekowego badanych krów. Przeprowadzono również analizę użytkowości mlecznej wybranej grupy krów w kontekście wdrożonych zmian zoohigienicznych w oborach. Stosując poprawki mnożnikowe dla okręgu gdańskiego w systemie SYMLEK skorygowano użytkowość mleczną krów, eliminując wiek i sezon wycielenia. Analizę wariancji skorygowanej użytkowości mlecznej krów przeprowadzono metodą najmniejszych kwadratów - przyjmując model mieszany klasyfikacji hierarchiczno-krzyżowej. Stwierdzono, że na użytkowość mleczną wybranej grupy krów wpływ miały: natężenie stanów zapalnych gruczołu mlekowego, zmienność osobnicza oraz warunki utrzymania zwierząt w oborach.

EN

The breeding environment of cows was examined in the course of multiannual research conducted in sheds typical of Żuławy District. Some aspects of technique and hygiene of cow milking as well as of warmth retention in buildings were subjected to detailed analysis. Nu­merous technical and technological improvements were implemented in the buildings, together with certain changes concerning organization, technique anf hygiene of cow milking. An evaluation of warmth retention was made using research methods applied in animal hygiene. Moreover, a modern thermovision technique was employed - it included the use of AGEMA LWB 880 camera and a computer-based system. It was found that warmth retention increased due to modernization of examined buildings. The changes in organization, technique and hygiene of cow milking had a favourable effect on the health state of mammary glands in examined cows. An analysis of milk yield was also made for a group of cows, in relation to the changes implemented in sheds. The milk yield was corrected by elimination of age and calving season applying multiplier corrections for the District of Gdańsk, in the SYMLEK system. The improved milk yield was subjected to analysis of variance, based upon the least square method and a mixed model of hierarchical cross classification. It was found that the milk yield was affected by: intensity of inflammatory states of cow udders, individual variation and sanitary conditions in sheds.

Słowa kluczowe

PL

hodowla zwierzat; bydlo; krowy mleczne; uzytkowosc mleczna; srodowisko hodowlane; zoohigiena; choroby gruczolu mlekowego; higiena doju; budynki inwentarskie; obory; cieplochronnosc; temperatura; wyniki produkcyjne; bilans cieplny; wilgotnosc wzgledna; modernizacja; termografia; modele statystyczne; ocena; Zulawy Wislane

EN

animal farming; cattle; dairy cow; dairy performance; breeding environment; zoohygiene; mammary gland disease; milking hygiene; inventory house; cow-house; warmth retention; temperature; production result; thermal balance; relative humidity; modernization; thermography; statistical model; assessment; Zulawy Wislane region

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Academiae Agriculturae ac Technicae Olstenensis. Zootechnica
• Rocznik: 1997
• Tom: 45,Suppl.B
• Opis fizyczny: s.1-60,rys.,tab.,tabl.,bibliogr.

Twórcy

autor

Iwanczuk-Czernik K

• Akademia Rolniczo-Techniczna, Olsztyn

Bibliografia

• Adamczewski W., Pręgowski P. 1994a. Badania termograficzne sieci ciepłowniczych. II Ogólno­polska Konferencja termografii i termometrii w podczerwieni, Porębka-Kozubnik: 87-91.
• Adamczewski W., Pręgowski P. 1994b. Wykrywanie wad w wodnych, grzewczych instalacjach podłogowych. II Ogólnopolska Konferencja termografii i termometrii w podczerwieni, Porębka-Kozubnik: 99-101.
• Adkison R.W., Gough R.H., Ryan J.J. 1989. New method of cleaning udders improves milk quality. Feedstuffs, 61(18): 11-17.
• Arbes R. 1974. Gesunde Euter durch gute Pflege. Prakt. Landtech., 27(11): 387-388.
• Arendarski J., Rusjan D. 1974. Termografia w budownictwie. Prz. Hod., 46(10): 504-505.
• Вас S., Rojek M. 1981. Meteorologia i klimatologia. PWN, Warszawa.
• Barancev I.D. 1973. Vlijanie mikroklimata na zdorovie tieliat i korov. Veterinaria, 2(12): 33-35,
• Beer K., Mehlhorn G., Arnold H. 1975. Die bakterielle Kontamination der Stalluft und der Oberflächen in Milchviehställen. 2 Mitt: Stalluft durch bioklimatische Faktoren. Mh. Vet- Med., 30: 406-409.
• Bianka W. 1972. Mikroklimat pomieszczeń i jego wpływ na zwierzę. Prz. Hod., 11: 22-25.
• Bianka W. 1976. The significance of meteorology in animal production. Int. J. Biometeorol., 20(2): 139-156.
• Bojko M.S. 1965. Vlijanie temperaturno-vlažnostogo režima na fiziologičeskoe sostojanie mо- ločnych korov. Životnovodstvo, 2: 55-56.
• Bombik Т., Kolbuszewski T. 1991. Bilans cieplny nieogrzewanych budynków inwentarskich. W.S.R.P. Siedlce.
• Borowski W. 1969. Problemy wilgotności w budynkach inwentarskich. Prz. Hod., 7: 20-21.
• Borowski W. 1971. Zoohigieniczne założenia projektowania pomieszczeń inwentarskich. PWRiL, Warszawa.
• Brody S. 1956. Cłimatic physiology of cattle. J. Dairy Sci., 6: 715-725.
• Brouček J., Mihina Š., Brestenský V., Szabova G. 1989. Vplyv zvýšenia podtlaku pri dojeni na hladninu hormónov a užitkovost dojnic. Polnohospodârstvo, 35(9): 857-864.
• Cena М. 1980. Środowiskowe zagadnienia zoohigieny. AR Wrocław, 10.
• Chwalobog A., Pedersen J., Eggum B.O. 1985. Atmungs und gesamtwärmeverluste bei Kücken unter verschiedenen Temperaturbedingungen. Arch. Geflügelk., 49(2): 50-54.
• Christensen L.G. 1989. Sundhed ag evl. Beret. Statens Husdyrburgsfors, 666: 64-83.
• Czako J. 1982. Zgodność współczesnych technologii utrzymania zwierząt z ich biologicznymi potrzebami. Międzyn. Czas. Rol., 5: 70-74.
• Czako J., Tamassy J., Santha Т., Eöry A., Batiz G. 1985. Genotype environment interactions in the milk and meat production of cattle. Acta Agron. Adad. Sc. Hun., 34: 1-2.
• Czaplicka M., Puchajda Z., Iwańczuk K. 1988. Wpływ wieku i zaawansowania laktacji na występowanie stanów zapalnych wymienia krów. Materiały z LIII zjazdu PTZ, Т. 1: 227-231.
• David A. 1981. Setting the right environment. Poult. Int., 20(10): 8-18.
• Davis J.G. 1975. The detection of sub-clinical mastitis by electrical conductivity measurements. Dairy Ind., 40(8): 286-291.
• Demčenko P.W. 1966. Zootechniczeskije rezerwy pomyszenija produktivnosti żivotných i effekti- mosti korma. Vest. Sel'.- Khoz. Nauki, 6: 67-72.
• Deptuła W., Buczek J. 1982. Wpływ warunków środowiskowych na niektóre mechanizmy odporności u bydła. Med. Wet., 1-3: 51-55.
• Donaldson A.J. 1978. Factors influencing the dispersal survival and deposition of airborne pathogens of farm animals. Vet. Bull., 48(2): 83-94.
• Dymnicki E., Reklewski Z. 1992. Ocena sytuacji w chowie i hodowli bydła. Prz. Hod., 5: 3-7.
• Dziubek Т., Łęcki W. 1984. Elementy budownictwa, zoohigieny i eksploatacji budynków inwen­tarskich. AR Poznań.
• Ebendorff W., Kram K. 1987. Znaczenie dodajania krów w uzyskiwaniu wysokich i stabilnych udojów. Międzynar. Czas. Rol., 4: 83-84.
• Emanuelson U., Funke H. 1991. Effect of milk yield on relationship beetwen bulk milk somatic cell count and prevelence of mastitis. J. Dairy Sci., 74(8): 2479-2483.
• Emery R.S. 1989. Composition of diet influences milk components. Feedstuff's, 61(12): 13-14.
• Fijałkowski J., Ihnatowicz В., Kwiatkowski A. 1987. Zabezpieczenia antykorozyjne w budownic­twie przemysłowym. W: Poradnik projektanta. Arkady, Warszawa.
• Findlay J.D. 1950. The Effects of Temperature, Humidity, Air Movement, and Solar Radiation on the Behaviour and Physiology of Cattle and Other Farm Animals. The Hannah Dairy Res. Inst. Bull., 9: 1-69.
• Findlay J.D. 1958. Physiological reactions of cattle to climatic stress. Symposium of the Nutrition Society on Nutrition and Climatic Stress, 1-10.
• Fry F.E.J. 1985. Temperature compensation. Ann. Rev. Physiol., 20: 1-11.
• Gaillard C., Danuser J. 1990. Zuechterische Aspekte der Eutergesundheit. Landwirtschaft. Schweiz, 3(4): 159-162.
• Gere T. 1962. Doskonalenie systemu utrzymania krów mlecznych. Międzyn. Czas. Rol., 5: 84-86.
• Grabowski R. 1990. Czynniki wzrostu produkcji mleka. Prz. Hod., 17-18: 5.
• Grabowski R. 1994. Problemy chowu i hodowli bydła mlecznego w Polsce. Prz. Hod., 10: 6-13.
• Grajewski H. 1974. Próba określenia strat w ilości mleka spowodowanych przez mastitis u krów. Med. Wet., 3: 176-178.
• Grindal R.J. 1988. Influence of milking conditions and vacuum control on hydraulic milking performance. J. Dairy Res., 55: 15-24.
• Grzegorzak A., Dobrzański Z., Kołacz R. 1983. Materiały z zoohigieny. AR Wroclaw.
• Hamann J. 1975. Euterentzündung nach wie vor Schadensfaktor in der Milchviehhaltung. Eine Bilanz bisheriger hygienischen Bemühungen. Tierzüchter, 27(6): 237-241.
• Hang N.K, Hayes J.F., Hoxley J.E., Monardes H.G. 1982. Environmental influences on protein content and composition of bovine milk. J. Dairy Sci., 65: 1993-1998.
• Hard G.E., Schutz L.H. 1974. Incidence and control of mastitis during the dry period. J. Dairy Sci., 57(11): 1341-1349.
• Herzog H. 1987. Schweiz Braunviehzuchtverband, Zug Verluste, die durch subclinische Mastitis verursacht werden. Grüne, Jg., 115(49): 18-23.
• Hillinger H.G. 1969. Stallklimabeurteilung als tierhygieniche Aufgabe. Tierärztl. Umsch., 24: 522-533.
• Hogan J.S., Smith K.L., Hoblet K.H., Schoenberger P.S., Todhunter D.A., Hueston W.D., Pritchard D.E., Bowman G.L., Heider L.E., Brockett B.L., Conrad H.R. 1989. Field survey of clinical mastitis in low cell count herds. J. Dairy Sci., 72: 1547-1556.
• Hutorowicz H. 1982. Charakterystyka niektórych elementów klimatu terenów woj. elbląskiego. Zesz. Nauk. ART Olsztyn, Roln., 32: 3-16.
• Iwańczuk K., Wrońska J. 1989. Badania warunków mikroklimatycznych oraz wskaźników związanych z ciepłochronnością przeprowadzone w okresie ostrej zimy w adaptowanych obiektach przeznaczonych do tuczu trzody chlewnej. Acta Acad. Agricult. Olst., Zoot., 32: 145-154.
• Janicki Cz., Balukiewicz A. 1980. Genetyczne i środowiskowe przesłanki występowania mastitis u krów. Rocz. AR, Pozn. 28: 59-66.
• Jasiorowski H. 1991. Mleka i mleczarstwa dzień dzisiejszy. Prz. Hod., 9: 3-9.
• Jaworski J. 1992. Zastosowanie termografii do oceny strat cieplnych z budynków. I Ogólnopol­ska Konferencja Termografii i Termometrii w Podczerwieni, Szczyrk: 95-98.
• Jensch D. 1967. Stallklimatische Untersuchungen in einer Milchviehanlage mit Anbindehal­tung und Staukanalentmistung für 420 Kühe. Monatsh. Vet. Med., 20: 801,808.
• Jericho K., Magwood S.E. 1977. Historical features of respiratory epithelium of calves held at differing temperature and humidity. Can. J. Comp. Med., 41: 369-379.
• Kaczmarek A. 1994. Pracując w pojedynkę niewiele zrobimy. Prz. Hod., 4: 2-3.
• Kastroll H.J. 1985. Control of high air humidity livestock housing. Landtech., 36(3): 386-400,
• Kłossowska A., Wiśniowski J. 1980. Zwalczanie mastitis u krów - zagadnienia zootechniczne w świetle badań własnych. Materiały na Zjazd Naukowy PTZ, Warszawa, 143-144.
• Kozanecki M., Brzozowski P. 1987. Czynniki wpływające na występowanie schorzeń wymienia u krów w warunkach fermowych. Materiały VIII Kongresu PTNW, Warszawa, cz. III: 105.
• Koźmiński Cz., Górski Т., Michalska B. 1990. Atłas klimatyczny elementów i zjawisk szkodli­wych dla rolnictwa w Polsce. J.U.N.G. Puławy, AR, Szczecin.
• Kovacs F. 1974. Znaczenie zoohigieny w nowoczesnym chowie zwierząt. Międzyn. Czas. Rol., 3: 74-76.
• Kovats J. 1977. Związek między zanieczyszczeniem środowiska a występowaniem bakterii wywołujących mastitis. Zwalczanie mastitis u krów. PWN, Warszawa - Poznań, 50-53.
• Kovats J. 1979. Problemy higieny chowu bydła w zwalczaniu zapaleń gruczołu mlekowego. Now. Wet., 9(2): 171-178.
• Kromichal K. 1975. Vliv infekčních mastitid na mléčnou uzitkowost krav. Naš Chov, 35: 3-5.
• Kronthaler O. 1981. Luftfeuchtigkeit, ein Parameter für das Stallklima. Dt. Geflügelwirtsch. Schweineprod., 14: 189-199.
• Ksenedelcheva S., Ksenedelchev M., Sheriev I. 1984. Variation in the daily milk yield of cows in housing with manure storage under the floor in relation to environmental temperature and humidity. I. Cubicle losse housing. Zhivotnov'd.-Nauki, 21(5): 9-16.
• Krzyżanowski J., Malinowski е., Koziej J., Mazur Z. 1982. Badania nad stanem zdrowotnym wymion krów dojonych mechanicznie w gospodarstwach indywidualnych. Med. Wet., 5: 226-229.
• Kurek Cz., Rutkowiak B. 1977. Schorzenia wymienia krów. PWRiL, Warszawa.
• Kurihara M., Takanashi S., Aii Т., Kumę S. 1992. The effects of environmental temperature on the energy metabolism of lactating cows given silage and hay. Anim. Sci. Technol., 63(8): 831-839.
• Lenard J.Z. 1983. Podstawy budownictwa rolniczego. PWRiL, Warszawa.
• Lubecki A. 1994. Termowizja w badaniach stanu obiektów. Konferencja Naukowo-Techniczna .Automatyzacja procesu pozyskiwania danych i tworzenie mapy cyfrowej", Olsztyn - Kikity: 18-20.
• Lubieniecki B. 1972. Badania nad zdrowotnością gruczołów mlecznych krów wraz z leczeniem i zapobieganiem w wybranych rolniczych zakładach doświadczalnych. Acta Agr. Silv. ser Zoot., 12(1): 4-35.
• Lyhs L. 1971. Der Wärmehaushalt landwirschaftlicher Nutztiere. Veb Gustav Fischer Verlag, Jena.
• Maciołek M., Ostromecki J., Stępnicka J. 1987. Wpływ doju mechanicznego na stan zdrowotny gruczołu mlekowego w zależności od jego budowy. Materiały VIII Kongresu PTNW, Warsza­wa, cz.III: 185-186.
• Madej D., Wojtatowicz Z. 1978. Współczesne metody zwalczania zapaleń gruczołu mlekowego bydła. Now. Wet., 2: 209-217.
• Majewski T. 1978. Wpływ czynników zoohigienicznych i warunków udoju na wartość higieniczną młeka. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 207: 83-91.
• Majewski Т., Rzączyński B. 1983. Jakość mleka surowego w gospodarstwach specjalistycznych. Ann. UMCS, 1(9): 87-93.
• McKinnon Ch., Rowlands G.J., Bramley A.J. 1990. The effect of udder preperation before milking and contamination from the milking plant on bacterial numbers in bulk milk of eight dairy herds. J. Dairy Res., 57: 307-318.
• Malinowski E., Kłossowska A., Krukowski H., Lesiak М., Janiak K. 1992. Zdrowotność wymion krów i czynniki etiologiczne mastitis w gospodarstwach położonych w różnych regionach kraju. Med. Wet., 48(5): 216-218.
• Marchang F. 1972. Der NH3-Gehalt der Stalluft und die Mastfähigkeit erwachsener Rinder. Dtsch. Tierärztl. Wschr., 79(9): 214-216.
• Maronde E. 1976. Zum Abkalbetermin im Weidebetrieb. Tierzüchter, 26(4): 152-156.
• Mazurek J., Kostrzyński S. 1982. Wpływ higieny doju na wartość diagnostyczną prób mleka. Życie Wet., 1: 14-15.
• Mehlhorn G. 1977. Realizacja planowych przedsięwzięć z zakresu higieny warunkiem wysokiej produkcyjności mlecznej krów w fermach przemysłowych. Zwalczanie mastitis u krów. PWN, Warszawa - Poznań, 74-83.
• Milking hygiene. 1986. Agriculture in Northern Ireland, 60(10): 332-335.
• Morse D., De Lorenzo M.A. 1988. Climatic Effects on Occurence of Clinical Mastitis. J. Dairy Sci., 71: 848-853.
• Ng-Kwai-Hang K.F., Hayes J.F., Moscley J.E., Monardes H.G. 1098. Variability of test-day production and composition and relation of somatic cel counts with yield and composition of bovine milk. J. Dairy Sci. 67: 361-366.
• Nieborowski H. 1982. Konieczność radykalnej poprawy jakości współczesnych budynków inwen­tarskich. Nowe Rol., 12: 22-26.
• Normy żywienia zwierząt gospodarskich. 1985. PWRiL, Warszawa.
• Ochrona cieplna budynków. PN-91/B-02020.
• Okularczyk S. 1991. Uwarunkowania opłacalności i dylematy produkcji mleka w Polsce. Prz. Hod., 8: 5-6.
• Olkowska W. 1995. Zagadnienia samoogrzewalności budynku inwentarskiego. Probl. Inż. Rol., 1: 109-119.
• O'Shea J. 1974. Effect of duration of milking on bovine milk yield and composition, milking charakteristics and mastitis. J. Agric. Res., 13(1): 69-76.
• Pankey J.W. 1989. Hygiene of milking time in the prevention of bovine mastitis. Br. Vet. J., 145: 401-409.
• Pasierbski Z., Trela J. 1983. Metody hodowlane zwiększenia użytkowości mlecznej bydla. Biul. Inf. IZ Kraków, 4-5-6: 13-30.
• Pathos I. 1985. Wpływ technicznego środowiska fermy na wydajność krów i jakość mleka. Międzynar. Czas. Rol., 1: 87-89.
• Pisarski M. 1993. Wymiarowanie termiczne budynków inwentarskich. Cz. II. Prz. Tech. Rol. Leś., 12: 24-25.
• Plaszczenko S., Chochołowa I. 1981. Mikroklimat a wydajność zwierząt. PWRiL, Warszawa.
• Poczopko P., Poniewierski W. 1979. Termika środowiska a produkcja zwierzęca. Prz. Nauk. Lit. Zoot., 4: 13-25.
• Powell R.L., Norman K.D., Dickinson F.N. 1982. Genetic and environmental trends for milk production in USA herds since 1960. Materiały Zjazdu EAAP, Leningrad: 1-6.
• Prawdzic K. 1990. Meteorologia i klimatologia morska. Szczecin.
• Pręgowski P. 1994. Rozwój zobrazowań i termografii w podczerwieni. II Ogólnopolska Konferen­cja termografii i termometrii w podczerwieni, Porębka - Kozubnik: 11-23.
• Prost J. 1984. Badanie wpływu niektórych czynników środowiskowych na występowanie masti­tis u krów i realizacje programu zwalczania. Pol. Arch. Wet., 24(1): 97-116.
• Rabold K, Hermann A., Grimm H. 1990. Zum Einfluss von Melkverfahren auf die Mastitissitua­tion in Problembetrieben. Wien. Tierärztl. Mschr., 77: 55-58.
• Rączkiewicz J., Polonis S.A. 1975. Zoohigieniczna ocena budownictwa inwentarskiego w Polsce. Życie Wet., 10: 295-297.
• Rokicki E. 1980. Materiały do ćwiczeń z zoohigieny. SGGW-AR Warszawa.
• Rokicki E., Kolbuszewski T. 1996. Higiena zwierząt. Fundacja Rozwoju SGGW, Warszawa.
• Rzedzicki J., Gliński Z., Wiernicki A. 1984. Profilaktyka ogólna w wielkostadnym chowie zwierząt. PWRiL, Warszawa.
• Rzeszotarski A. 1993. Behaviour in time of thermoinsulating used in livestock buildings. Rocz. Nauk Rol., ser. С, 79(4): 119-123.
• Rudowski G. 1978. Termowizja i jej zastosowanie. Wyd. Komunikacji i Łączności, Warszawa.
• Ruszczyc Z. 1980. Metodyka doświadczeń zootechnicznych. PWRiL, Warszawa.
• Saba L. 1982. Stan zoohigieniczny budownictwa inwentarskiego. Życie Wet., 37(1): 15-18.
• Samborski Z. 1970. Wpływ nieprawidłowego użytkowania dojarek mechanicznych na stan zdrowotny gruczołu mlekowego. Prz. Hod., 5: 5-7.
• Samborski Z. 1985. Schorzenia gruczołu mlekowego u krów jako główna przyczyna obniżenia jakości mleka i strat gospodarczych. Med. Wet., 41(3): 148-161.
• Schreiber S. 1953. Untersuchungen über den Einfluss der Stallverhältnisse auf das Fortplanzung geschehen des Rindes. Züchtungskunde, 3: 107-121.
• Schulz J., Beuche W. 1974. Zur Sicherung der Eutergesundheit im Trockensteherstadium. Tierzüchter, 28(1): 30-32.
• Senft R.L., Rittenhouse L.A. 1985. A model of thermal acclimation in cattle. J. Anim. Sci., 61(2): 297-306.
• Skarda J., Hemrová-Šedinová V., Škardová O., Urbanová E. 1989. Vliv vnějšich factorű na dynmamiku výskytu mastitid ve stádě dojnic. Ziv. Výroba, 34(LXII), č.l: 25-38.
• Soldatov A.P., Dubinskaja N.J., Ostrouchowa V.l. 1991. Castota zabolevaemosti korov mastitom i factory. Doki. Vses. Adad. Sel.-Choz. Nauk., 3: 36-40.
• Splittgerber H., Wein F.K., Alhelger R. 1971. Beeinfluss die Luftfeuchtigkeit im Maststall das Ergebnisse der Jungflügelmast. Dt. Geflügelwirtsch. Schweineprod., 23(5): 111-112.
• Steger U. 1982. Vergleichende Untersuchungen über den Einfluss der Schwerkroft und mechani­schen Belüfthugen in Rindenstallen auf das Stallclima. Dissertatie Universität München.
• Stojanow P. 1982. Wymagania zoohigieniczne w przemysłowym chowie zwierząt. Międzyn. Czas. Rol., 3: 86-88.
• Stojanow P. 1984. Optymalizacja mikroklimatu w pomieszczeniach dla zwierząt. Międzyn. Czas. Rol., 6: 87-89.
• Stranberg E., Shook G.H. 1989. Genetic and economic responses to Breeding programs that consider mastitis. J. Dairy Sci., 72(8): 2138-2142.
• Szlachta J. 1991. Wpływ doju mechanicznego na powstawanie nowych infekcji mastitis. Prz. Hod., 4: 12-14.
• Szyszkowski L., Dobicki A., Dykiel W., Filistowicz A. 1991. Poprawki na wiek i sezon ocielenia dla cech mleczności krów rasy czarno-białej, holsztyńsko-fryzyjskiej i mieszańców tych ras. Zesz. Nauk. AR Wroc. Zoot., 36(225): 7-21.
• Takamitsu A., Takahashi S., Mitsunori K., Kume S. 1987. Effect of an evaporative cooling procedure on the physiological responses of lactating dairy cows in a hot, humid climate. Jap. J. Zoot. Sci., 58(9): 790-796.
• Temperatury ogrzewanych pomieszczeń w budynkach. PN-82/B-02402.
• Thum E., Rudovsky H.J., Zur Linden В. 1977. Badania nad określeniem maksymalnego czasu użytkowania gum strzykowych w aspekcie techniczno-higienicznym. Zwalczanie mastitis u krów. PWN, Warszawa - Poznań, 94-100.
• Toth L. 1981. Techniczne i biologiczne warunki mechanicznego dojenia wysoko wydajnych krów. Międzyn. Czas. Rol., 6: 65-67.
• Trošin N.A., Nadtočij 0.0. 1986. Profilaktyka mastitov i kačestwo moloka, Životnovodstvo, 12: 29-30.
• Turton I.D. 1981. Crossbreeding of dairy cattle a selective review. Anim. Breed. Abstr., 49(5): 293-300.
• Tyszka Z.J. 1975. Problem nieczynnych ćwiartek wymienia u krów. Prz. Hod., 2: 19-20.
• Vanjonack W.J., Johnson H.D. 1975. Effect of heat and milk yield on bovine plasma glucocorti­coid levels. Proc. Soc. exp. Biol. Med., 148: 970-973.
• Vasil M. 1981. Zapobieganie zapaleniom gruczołu mlekowego u bydła w Słowacji. Nowości Wet., 11(1): 51-56.
• Webster A.J.F. 1981. Weather and infectious disease in cattle. Vet. Rec., 108(9): 183-187.
• Webster A.J.F. 1983. Environmental stress and the physiology performance and health of ruminants. J. Anim. Sci., 57 (6): 1585-1593.
• Wenner H.L. 1980. Verbrauch und Einsparungsmöglichkeiten an Elektrizität für die Tierpro­duktion Energieeinsatz in der Landwirtschaft Bayerischen Staatsministerium für Ernäh­rung. Bayer. Landwirsch., 64-67.
• Williams C.M., Bell J.M. 1964. Effects of low fluctuating temperatures on farm animals. V. Influence of humidity on lactating dairy cows. Can. J. Anim. Sci., 44(1): 114-123.
• Wilton J.W., Van Vleck L.D., Evereveff R.W., Guthrie R.S., Roberts S.J. 1972. Genetic and enviromnental aspects of udder infectiory. J. Dairy Sci., 55(2): 183-193.
• Winiarski J. 1995. Agresywność środowiska a prognoza degradacji materiałów konstrukcyjnych. Wiad. Elektrotech., 7: 264-268.
• Winnicki S. 1974. Warunki techniczne w pomieszczeniach inwentarskich a intensyfikacja pro­dukcji zwierzęcej. Międzynar. Czas. Rol., 3: 77-78.
• Winnicki S., Szwadiak Т., Wagner W., Balcerzak E., Fic D. 1991. Badania nad wpływem dojarza na wydajność krów. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 3: 198-201.
• Wolski L. 1973. Projektowanie mikroklimatu w budynkach inwentarskich. W: Poradnik tech­niczny. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych. Warszawa.
• Wolski L. 1988. Mikroklimat w budynkach inwentarskich. PWN, Warszawa.
• Wray G. 1975. Survival and spread of pathogenic bacteria of veterinary importance within the environment. Vet. Bull., 45: 543-550.
• Yamamoto A., Yamamoto G., Yamagishi N., Shishido H. 1989. Effect of environmental temperature and air movement on thermoregulatory responses of lactating cows-an assessment of air movement in terms of effective temperature. Jap. J. Zoot. Sci., 60(8): 728-733.
• Żarnecki A. 1993. Poprawki mnożnikowe dla OSHZ w Gdańsku. Materiały nie publikowane.
• Żarnecki A., Jamrozik J., Mrowiec S. 1991. Wpływ kolejnej laktacji, wieku i sezonu ocielenia na użytkowość mleczną krów w obrębie stad. Rocz. Nauk Rol., ser. B, 107(3): 251-267.
• Żuk B. 1989. Biometria stosowana. PWN, Warszawa.
• Żuk В., Szyszkowski L., Filistowicz A. 1980. Poprawki na wiek i sezon ocielenia dla korygowania cech mleczności krów rasy czerwono-białej w Polsce południowo-zachodniej. Rocz. Nauk Rol., ser. B, 100(2): 53-65.