Zastosowanie wegla brunatnego i humobentofetu jako srodkow korygujacych zaburzenia metaboliczne u krow. Czesc I. Wplyw wegla brunatnego na przemiany metaboliczne i wydajnosc mleczna krow

• Autorzy: Kupczynski R

Warianty tytułu

EN

Application of brown coal and humobentofet in diet as correcting agents of metabolic disease in dairy cows. Part I. Effect of brown coal on metabolism and milk yield in cows

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badania wykonano w dwóch etapach. W etapie I określono częstotliwość występowania zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej u krów utrzymywanych w czterech gospodarstwach. Stwierdzono, że najczęściej występującym zaburzeniem w stanie RKZ była zasadowica, która wystąpiła u 31,73% krów, natomiast kwasicę odnotowano u 15,86%. Badania etapu II przeprowadzono u 40 krów. Krowom charakteryzującym się stanem równowagi kwasowo-zasadowej oraz krowom z zaburzeniami parametrów RKZ w kierunku kwasicy lub zasadowicy podawano węgiel brunatny w ilości 100 g/dobę/sztukę. W celu określenia jego wpływu na organizm krów wykonano następujące badania: gazometryczne, hematologiczne, biochemiczne surowicy krwi: białko całkowite i jego frakcje, glukozę, makroelementy: Ca, P nieorganiczny, Na, K i Cl oraz aktywność enzymów (AspAT, A1AT, AP i GGTP). Stwierdzono buforujące oddziaływanie węgla brunatnego, które spowodowało kompensację zarówno kwasicy, jak i zasadowicy, wzrost zawartości białka całkowitego i poziomu γ-globulin w surowicy krwi krów oraz zawartości Ca. Zastosowany u krów dodatek do dawki pokarmowej przyczynił się też do wzrostu wydajności krów, u których w dniu rozpoczęcia badań występowała kwasica.

EN

Investigations were performed in two stages. At the first stage the frequency of disturbances of acid-base balance (ABB) in cows held at four farms were examined. It was confirmed, that most often disturbance in the ABB state was alkalosis found in 31,73% of cows, and acidosis in 15,86%. The second stage of investigations were conducted using 40 cows. The cows characterised ABB state and the cows with disturbances of ABB in direction of acidosis or alkalosis were fed with addition brown coal in quantities of 100 g/day/head. The aim of study was to examine the effect of brown coal on organism of cows. The following analyses were performed: gas measurements, haematological and biochemical extents in blood as total protein and it’s fractions, glucose, macroelements as Ca, inorganic P, Na, K and Cl and activity of enzymes like AST, ALT, ALP and GTP. At the end was indicated influences of brown coal buffer, which caused compensation of both acidosis and alkalosis. Also it was observed increase of total protein and level of γ-globulin in serum of cows’ blood as well as Ca. Addition to alimentary dose brown coal contributed also to increase of efficiency at cows with acidosis at the beginning of researches.

Słowa kluczowe

PL

zawartosc tluszczu; bydlo; zaburzenia metabolizmu; zaburzenia rownowagi kwasowo-zasadowej; krowy; kwasica; dzialanie buforujace; wskazniki biochemiczne; alkaloza; badania krwi; wydajnosc mleka; mleko; wskazniki hematologiczne; wegiel brunatny; zawartosc bialka

• Wydawca: -
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Zootechnika
• Rocznik: 2000
• Tom: 47
• Opis fizyczny: s.91-114,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Kupczynski R

• Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska Hodowlanego, Akademia Rolnicza, Wroclaw

Bibliografia

• [1] Bednarek D., Kondracki M., Grzęda M.; Magnez i wapń w profilaktyce porażenia poporodowego u krów. Med. Wet., 56, 6, 2000, 367-371.
• [2] Belibasakis N., Triantos A.: Effects of sodium carbonate on milk as yield, milk composition and blood components of dairy cows in early lactation. J. Dairy Sci., 74, 2, 1991,467-472.
• [3] Białkowski Z.: Gospodarka mineralna u krów i cieląt w rejonie niedoborowym. Praca hab. AR Lublin, 1986.
• [4] Bigner D. R., Goff J. P., Faust M. A., Burton J. L., Tyler H. D., Horst R. L.: Acidosis effects on insulin response during glucose tolerance tests in Jersey cows. J. Dairy Sci., 79, 12, 1996, 2182-2188.
• [5] Bigner D. R., Goff J. P., Faust M. A., Tyler H. D., Horst R. L.: Comparison of oral sodium compounds for the correction of acidosis. J. Dairy Sci., 80, 9, 1997, 2162-2166.
• [6] Boerner B.J., Byers F.M F.M., Schelling G.T., Coppock C.E., Greene L.W.: Trona and sodium bicarbonate in beef cattle diets: effects on pH and volatile fatty and acid concentrations. J. Anim. Sci., 65: 1, 1987, 309-316.
• [7] Boyd J. W.: Relationship acid-base balance, serum composition and colostrum absorption in new-born calves. Br. Wet. J., 145, 3, 1989, 249-256.
• [8] Bronicki M., Dembiński Z.: Badanie aktywności enzymów wątrobowych u krów mlecznych w powiązaniu z wybranymi wskaźnikami gospodarki lipidowej. Med. Wet. 50, 6, 1994, 268-271.
• [9] Brzóska F., Wiewióra W., Michalec J., Brzóska B.: Wpływ tlenku magnezowego i dolomitu na wydajność krów, skład mleka, zawartość elektrolitów w mleku i surowicy krwi. Rocz. Nauk. Zoot. T. 23, z. 3, 1996, 71-84.
• [10] Chudoba-Drozdowska B., Janeczek W., Frąckiewicz G.: Wpływ podawania cielętom wyciągu z węgla brunatnego oraz „Acinorminu-Polfa” na wskaźniki równowagi kwasowo- zasadowej krwi. Med. Wet. 49, 7, 1993, 329-331.
• [11] Chudoba-Drozdowska B., Janeczek W., Kupczyński R.: Influence of brown coal, huminic acids and their mixture fed to calves on health and formation of chosen blood indexes. Vet. Med. Czech. 45,4, 2000, 116-117.
• [12] Chudoba-Drozdowska B., Janeczek W., Weinmann A., Pogoda-Sewerniak K.: Zastosowanie mieszanek mineralnych na bazie węgla brunatnego w wychowie cieląt. Instrukcja wdrożeniowa. Wrocław 1997.
• [13] Chudoba-Drozdowska B., Janeczek W., Weinmann A.: Wpływ stanu równowagi kwasowo- zasadowej u krów na ich wydajność i efekty odchowu potomstwa. Zesz. Nauk. AR Wroc., Zoot. 35,206, 1991,63-72.
• [14] Chudoba-Drozdowska B., Janeczek W.: Wpływ zróżnicowanych dawek węgla brunatnego zastosowanego jako dodatek do pasz dla cieląt na ich zdrowotność. Rocz. Nauk. Zoot. T. 23, 2, 1996, 291-299.
• [15] Chudoba-Drozdowska B.: Węgiel brunatny w chowie cieląt. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 455, 1998, 173-184.
• [16] Dembiński Z., Kosicki B., Mróz-Dembińska S., Szczęśniak Ł., Więckowski W.: Wpływ bentonitu produkcji krajowej na równowagę kwasowo-zasadową u bydła mlecznego w okresie okołoporodowym. Med. Wet. 41, 5, 1985, 311-314.
• [17] Depta A., Kuleta Z., Bronicki M., Polakowska G., Pomianowski A.: Badania zaburzeń metabolicznych u krów produkcyjnych z wybranych gospodarstw na Żuławach. Cz. 3. Równowaga kwasowo-zasadowa i gospodarka elektrolitowa u krów mlecznych. Acta. Acad. Agricult. Olst. s. Vet. 19, 1990, 233-242.
• [18] Deptuła W., Dorynek Z.: Kształtowanie się wskaźników hematologicznych u krów mlecznych. Roczn. AR w Poznaniu. 136, 1993, 15-21.
• [19] Dymnicka M.: Badania niektórych wskaźników fizjologicznych i makroelementów we krwi jako jedna z metod wykrywania niedoborów pokarmowych i mineralnych u krów mlecznych. Konf. Nauk. Związki mineralne w żywieniu zwierząt. Poznań, 1994, 111-113.
• [20] Dymnicka M.: Wpływ żywienia krów oraz wielkości produkcji mleka, stadium laktacji i kolejnych laktacji na zawartość wybranych wskaźników biochemicznych we krwi. Wyd. Fundacja Rozwój SGGW, 1998.
• [21] Filar J.: Schorzenia przemiany węglowodanowo-tłuszczowej u przeżuwaczy. Wyd. AR w Lublinie, 1999.
• [22] Forshell K. P.; Andersson L.; Pehrson B.: The relationships between the fertility of dairy cows and clinical and biochemical measurements, with special reference to plasma glucose and milk acetone. J. Vet. Med.. Ser. A, 38, 8, 1991,608-616.
• [23] Goff J. P., Horst R. L.: Effects of the addition of potassium or sodium, but not calcium, to prepartum rations on milk fever in dairy cows. J. Dairy Sci., 80, 1, 1997, 176-186.
• [24] Hejłasz Z., Mazur O., Raułuszkiewicz S.: Wpływ eksperymentalnej kwasicy na funkcję gruczołu mlekowego krów. Med. Wet. 40, 4, 1984, 217-220.
• [25] Hejłasz Z., Nicpoń J., Raułuszkiewicz S., Samborski Z.: Układy buforowe, elektrolity, pH i wykładniki czerwonokrwinkowe w krwi krów i cieląt w okresie okołoporodowym. Pol. Arch. Wet. 25, 1987, 225-234.
• [26] Hejłasz Z., Nicpoń.: Profil metaboliczny krów i ich potomstwa w niestrawności zasadowej. Med. Wet. 45,3, 1989, 158-161.
• [27] Hejłasz Z., Raułuszkiewicz S.: Wpływ eksperymentalnej kwasicy żwacza na skład kwasów tłuszczowych tłuszczu i niektóre właściwości fizykochemiczne mleka krów. Med. Wet. 41, 6, 1985, 330-333.
• [28] Janeczek W., Chudoba-Drozdowska B., Rojkowski A., Szulc T.: Kształtowanie się poziomów wybranych wskaźników krwi krów dokarmianych przed porodem różnymi dodatkami paszowymi. Zesz. Nauk. AR Wroc., s. Zoot. 35, 206, 1991, 17-31.
• [29] Janeczek W., Chudoba-Drozdowska B., Weinmann A., Augustyn D.: Wpływ podawania mieszanek mineralnych na bazie kwasów huminowych na kształtowanie się równowagi kwasowo-zasadowej u cieląt. Sem. Problemy w ekologizacji rolnictwa. Warszawa 11-12 czerwca, 1997, 108-113.
• [30] Janeczek W., Pogoda-Sewerniak K., Chudoba-Drozdowska B : Ocena zależności między poziomami wybranych parametrów biochemicznych krwi krów matek i ich potomstwa. Zesz. Nauk. AR Wroc. Zoot. 41,297, 1996, 69-78.
• [31] Janeczek W.: Wartość diagnostyczna oznaczeń biochemicznych dla potrzeb metafilaktyki okresu okołoporodowego u krów. Praca doktorska. Wrocław 1978, (maszynopis).
• [32] Janiak T., Koziorowska S., Grzegorzak B., Nicpoń J., Miernik A., Zglejszewski J.: Dynamika wskaźników biochemicznych i hematologicznych u cieląt pochodzących od krów odmiennie żywionych w okresie zasuszania. Pol. Arch. Wet. 25, 1, 1987, 91- 109.
• [33] Janowić R.: Celowość stosowania buforów w żywieniu wysoko mlecznych krów. Prz. Hod. 9, 1986, 15-18.
• [34] Jarrige J.: Żywienie przeżuwaczy. Omnitech Press. PAN Jabłonna 1993.
• [35] Jonkisz P.: Wpływ ketozy krów cielnych na wybrane parametry krwi u noworodków. Praca doktorska. AR Wrocław, 1999, (maszynopis).
• [36] Kelton D. F., Lissemore K. D., Martin R. E.: Recommendations for recording and calculating the incidence of selected clinical diseases of dairy cattle. J. Dairy Sci., 81, 1998, 2502- 2509.
• [37] Kinal S., Korniewicz A., Preś J., Pałeczek B.: Dolomity jako źródło wapnia i magnezu w żywieniu owiec. Zesz. Nauk. AR we Wrocławiu, s. Zoot. 39, 271, 1995, 65-74.
• [38] Kinal S., Łuczak W., Preś.: Ocena chemiczna różnych dolomitów i kredy oraz ich wpływ na wykorzystanie Ca, P., Mg, Cu i składników organicznych w żywieniu rosnących owiec. Rocz. Nauk. Zoot. T. 21, z. 1-2, 1994, 181-194.
• [39] Kondracki M., Bednarek D., Cąkała S.: Problemy chorób niezakaźnych w hodowli bydła. Med. Wet. 52, 6, 1996, s. 350-354.
• [40] Kruczyńska H., Potkański A., Nowak W.: Ocena pasz i dawek pokarmowych najczęściej stosowanych w żywieniu bydła w warunkach wielkopolski oraz ich optymalizacja na podstawie metabolicznej reakcji organizmu. Zesz. Nauk. AR Wroc. s. Zoot. 38, 226, 1994, 67- 85.
• [41] Krzywiecki S., Łuczak W., Preś J., Fritz Z.: Ustalenie zestawów paszowych dla krów mlecznych typowych dla Dolnego Śląska z udziałem przywiędniętych traw i motylkowych (synteza wyników z lat 1986-1990). Zesz. Nauk. AR Wroc. s. Zoot. 1994, 89-101.
• [42] Kudlac E.: Negative Einfluss verschiedemer Umweltfaktoren auf das Puerperium beim Rind und Möglichkeiten zur Steuerung dieser Periode. Tierärztl. Wschr., 89, 1982, 329-333.
• [43] Kuleta Z., Łuczak Z., Polakowska-Nowak G.: Wartości wskaźników przemiany białkowej i energetycznej u krów w okresie okołoporodowym. Acta. Acad. Agricult. Tech. Olst. Vet. 21, 1993,91-101.
• [44] Kwiatkowski T., Kinal S., Preś J., Bodarski R.: Nowe spojrzenie na bilans kationowo- anionowy w żywieniu wysoko wydajnych krów. Biuletyn Informacyjny IZ. 38, 1, 2000, 29- 38.
• [45] Kwiatkowski T., Preś J., Marcinkowski K., Sekuła B.: Wpływ dokarmiania energetycznego krów w okresie okołoporodowym na ich stan zdrowotny i produkcyjność. Med. Wet. 43, 10, 1993,611-616.
• [46] Lechowski R.: Wpływ subklinicznej kwasicy krów cielnych na stan wątroby nowo narodzonych cieląt-badania doświadczalne i terenowe, s. Rozprawy Naukowe i Monografie SGGW, 183, 1993.
• [47] Łosiak W., Saba L., Bis-Wencel H.: Zapobieganie niedoborom mineralnym u krów w dolinie rzeki Łeby poprzez stosowanie mieszanek mineralnych według receptury własnej. Ann. UMCS Sect. EE. 9, 25, 1991,203-212.
• [48] Madej E., Stec A., Filar J.: Okołoporodowe zaburzenia metaboliczne u krów pierwiastek o genetycznie dużej wydajności mlecznej. Med. Wet. 49, 9, 1993, 403-408.
• [49] Markusfeld O.: Aciduria in the postparturient dairy cow. British Vet. J. 143, 2, 1987, 119— 127.
• [50] McKinnon J.J., Christensen D.A., Laarveld B.: The influence of bicarbonate buffers on milk production and acid-base balance in lactating dairy cows. Can. J. Animal Sci., 70, 3, 1990, 875-886.
• [51] Meyer D. J., Harvey J. W.: Veterinary laboratory medicine. W.B. Saunders Company. USA, 1998.
• [52] Miettinen H., Huhtanen P.: Effects of ratio of ruminal propionate to butyrate on milk yield and blood metabolites in dairy cows. J. Dairy Sci., 79, 1996, 851-861.
• [53] Nicpoń J., Jonkisz P.: Wpływ alkalozy krów ciężarnych na wybrane parametry biochemiczne krwi cieląt. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst. Veterinaria, 23, 1996, 25-30.
• [54] Nicpoń J., Jonkisz P.: Wpływ niestrawności kwaśnej i zasadowej krów ciężarnych na zdrowie cieląt. Med. Wet. 53, 4, 1997, 208-213.
• [55] Oetzel G. R., Fettman M. J., Hamar D. W., Olson J. D.: Screening of anionie salts for palatability, effects on acid-base status, and urinary calcium excretion in dairy cows. J. Dairy Sci., 74, 3, 1991,965-971.
• [56] Olszewska H.: Profil metaboliczny jałówek żywionych paszami z łąk nadnoteckich. Cz. I. Kształtowanie się niektórych enzymów w surowicy krwi jałówek. Sem. Problemy w ekologizacji rolnictwa. Warszawa 11-12 czerwca, 1987, 214-219.
• [57] Olszewska H.: Profil metaboliczny jałówek żywionych paszami z łąk nadnoteckich. Cz. II. Poziom wybranych elektrolitów w surowicy krwi jałówek. Sem. Problemy w ekologizacji rolnictwa. Warszawa 11-12 czerwca, 1987, 220-225.
• [58] Raś A., Glazer T.: Wpływ podklinicznej kwasicy na przebieg okresu okołoporodowego i dalszą płodność krów mlecznych. Med. Wet. 43, 7, 1987, 428-431.
• [59] Raś A., Zduńczyk S., Janowski T., Studziński T., Glazer T.: Wpływ preparatu buforujaco-mineralnego Acinormin-Polfa na zachowanie się wskaźników gazometrycznych i biochemicznych krwi, przebieg okresu okołoporodowego i wydajność mleczną krów. Acta. Acad. Agricult. Tech. Olst. Vet. 20, 1992, s. 133-141.
• [60] Raułuszkiewicz S., Dejneka J., Samborski Z.: Badania kliniczne preparatu Acinormin-Polfa w okresie okołoporodowym u krów. Nowości Wet. 14, 1, 1989, 12-21.
• [61] Rutkowiak B.: Zaburzenia trawienne i metaboliczne w stadach krów mlecznych. PWRiL, Warszawa 1987.
• [62] Saba L., Białkowski Z. Wójcik S.: Ocena gospodarki mineralnej u krów mlecznych w okresie międzyciążowym w stadzie z obniżoną płodnością. Pol. Arch. Wet. 25, 1987, 237-245.
• [63] Saba L., Białkowski Z., Janecki T., Junkuszew W.: Ocenia niektórych wskaźników profilu metabolicznego i płodności krów w rejonach niedoborów mineralnych. Ann. UMCS Sect. DD. 42, 11, 1987, 95-102.
• [64] Saba L., Bis-Wencel H.: Wpływ dodatków mineralnych na wybrane wskaźniki profilu metabolicznego krwi i płodność krów mlecznych. Ann. UMCS Sect. EE. 10, 41, 1992, 277- 283.
• [65] Saba L., Bombik T., Bombik A., Nowakowicz-Dębek B.: Niedobory mineralne u krów mlecznych. Med. Wet. 56, 2, 2000, 125-128.
• [66] Saba L., Janecki T., Wójcik S.: Wybrane wskaźniki krwi bydła w okresie międzyciążowym w stadzie z obniżoną płodnością. Med. Wet. 38, 1982, 89-91.
• [67] Safarpour M., Daniels L. B.: The effects of dietary mineral buffers on plasma pH and mineral levels of Holstein steers. Nutr. Rep. Int., 37, 6, 1988, 1289-1296.
• [68] Sanchez W. K., Beede D. K., Cornell J. A.: Dietary mixtures of sodium bicarbonate, sodium chloride, and potassium chloride: effects on lactational performance, acid-base status, and mineral metabolism of Holstein cows. J. Dairy Sci., 80, 6, 1997, 1207-1216.
• [69] Schneider P. L., Beede D. K., Wilcox C. J.: Effects of supplemental potassium and sodium chloride salts on ruminal turnover rates, acid-base and mineral status of lactating dairy cows during heat stress. J. Anim. Sci., 66, 1, 1988, 126-135.
• [70] Skrzypek R., Krupiński B., Żak P.: Wpływ zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej u krów na wskaźniki biochemiczne i hematologiczne. Rocz. AR w Poznaniu, 229, 42, 1991, 165-171.
• [71] Skrzypek R.: Zastosowanie wybranych wskaźników biochemicznych krwi do przewidywania użytkowości mlecznej i rozrodczej krów oraz zdrowotności i przeżywalności cieląt. Zesz. Nauk. AR Poznań, s. Rozpr. Nauk. Z. 143, 1985.
• [72] Slanina L., Lehocky J., Sokol J., Rosival I., Burdova O.: Buffering of the animal feed ration with montmorillonite (bentonite) in ruminants under experimental conditions. Vet Med (Praha), 18(8), 1973,465-474.
• [73] Strusińska D.: Zawartość i wykorzystanie składników mineralnych z różnych dawek pokarmowych dla krów w wybranych gospodarstwach regionu olsztyńskiego. Acta. Acad. Agricult. Tech. Olst. Suppl. A, 40, 1994, 1-55.
• [74] Strzetelski J.: Wpływ zastosowania nowych zasad bilansowania dawek pokarmowych na efekty żywienia krów krajowych ras mlecznych o różnym genotypie. Rocz. Nauk. Zoot. s. Rozprawy Nauk., 1997.
• [75] Studer E.:A veterinary perspective of on-farm evaluation of nutrition and reproduction. J. Dairy Sci., 81, 1998, 872-876.
• [76] Szenci O., Kutas F., Haraszti J.: Influence of induced maternal acidosis on the acid-base balance of the newborn calf. Acta Vet. Acad. Sci. Hungaricae. 30, 1/3, 1982, 71-77.
• [77] Tucker W. B., Cummings K. R., Van Koevering M. T.: Natural sodium sesquicarbonate fed for an entire lactation: influence on performance and acid-base status of dairy cows. J. of Dairy Sci., 77, 10, 1994,3111-3117.
• [78] Tucker W. B., Harrison G. A., Hemken R. W.: Influence of dietary cation-anion balance on milk, blood, urine, and rumen fluid in lactating dairy cattle. J. Dairy Sci., 71,2, 1988, 346- 354.
• [79] Tucker W. B., Hogue J. F.: Influence of sodium chloride or potassium chloride on systemic acid-base status, milk yield, and mineral metabolism in lactating dairy cows. J. Dairy Sci., 73, 12, 1990, 3485-3493.
• [80] Tucker W. B., Xin Z., Hemken R. W.: Influence of calcium chloride on systemic acid-base status and calcium metabolism in dairy heifers. J. Dairy Sci., 74, 4, 1991, 1401-1407.
• [81] Tucker W.B., Harrison G.A., Hemken R.W., Harmon R.J.: Efficacy of simulated, slow release sodium bicarbonate in stabilising ruminal milieu and acid-base status in lactating dairy cattle. J. Dairy Sci., 71; 7, 1988, 1823-1829.
• [82] Tyzenhauz-Malinowska K., Twardowski H.: Aktywność aminotransferazy asparaginianowej (AspAT) i alaninowej (AlAT) a ocena histopatologiczna wątroby krów. Med. Wet. 42, 7, 1986, 442-444.
• [83] Vagnoni, D. B., Oetzel G. R.: Effects of dietary cation-anion difference on the acid-base status of dairy cows. J. Dairy Sci., 81, 6, 1998, 1643-1652.
• [84] Wolańczyk-Rutkowiak K.: Wartości prawidłowe niektórych wskaźników biochemicznych u krów mlecznych rasy ncb sektora państwowego na terenie Wybrzeża Gdańskiego. Cz. I. Wartości prawidłowe dla populacji krów. Pol. Arch. Wet. 26, 3-4, 1986, 99-111.
• [85] Zalewska E., Krasucki J., Cąkała S.: Mikroelementy - Cu, Zn, Fe, witamina B₁₂ i karetenoidy, wskaźniki hematologiczne - Hb i Ht oraz mleczności krów żywionych paszą z dodatkiem bentonitu. Med. Wet. 41,2, 1985, 122-125.
• [86] Zieliński J.: Badania nad wpływem Dolopaszu na równowagę kwasowo-zasadową u krów mlecznych. Med. Wet. 47, (1), 1991, 30-31.
• [87] Zieliński J.: Badania nad występowaniem odchyleń wybranych wskaźników biochemicznych u krów i cieląt w gospodarstwach wielkostadnych w Leszczyńskiem. Med. Wet., 44, 4, 1988, 229-232.