Lasy i zadrzewienia dolin rzecznych - znaczenie gospodarcze oraz rola w ochronie srodowiska przyrodniczego

• Autorzy: Danielewicz W
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Lasy i zarośla lęgowe stanowią charakterystyczny element krajobrazu naturalnego dolin rzecznych. Ich siedliska rozmieszczone są zwykle w postaci pasm wzdłuż koryta rzecznego w zasięgu periodycznych i epizodycznych zalewów. W warunkach dolin średnich i dużych rzek Polski niżowej zbiorowiska lasów i zarośli łęgowych tworzą swoistą sekwencję, od zarośli Salicelum triandro-viminalis na krawędzi łożyska rzecznego, poprzez łęg wierzbowy Salicetum albo-fragilis i łęg topolowy Populetum albae w strefie corocznych zalewów, po łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulnietum campestris na skrzydłach dolin. W otoczeniu nizinnych małych rzek i strumieni rosną głównie lęgi jesionowo-olszowe a wzdłuż potoków górskich łęgi jesionowe oraz lasy z olszą szarą. Według danych zawartych na mapie potencjalnej roślinności Polski siedliska lasów łęgowych występują na obszarze 8,9% powierzchni kraju. Siedliska na holoceńskich zalewowych tarasach w szerszych dolinach rzek i strumieni na glebach o charakterze mad rzecznych zajmują jednak zaledwie 0,2% powierzchni naszych lasów. Wskutek różnorodnych oddziaływań antropogenicznych lasy łęgów zostały zniszczone lub przeobrażone na większości zajmowanych pierwotnie siedlisk i obecnie zaliczane są do zagrożonych i ginących ekosystemów zarówno w Polsce jak i w Europie. Do najważniejszych przyczyn zagrażających lasom łęgowym należą: regulacja rzek, eliminacja zalewów i osuszanie terenów przyległych do koryta rzecznego, obwałowanie dolin, wycinanie lasów i zarośli, zwłaszcza na międzywalu, prowadzenie schematycznej gospodarki leśnej i zadrzewieniowej, polegającej między innymi na uprawie obcych ekologicznie i geograficznie gatunków drzew, przeznaczanie siedlisk leśnych na zagospodarowanie rolnicze. Wyrazem antropogenicznych przemian środowiska przyrodniczego dolin rzecznych jest modyfikacja rozsiedlenia drzew i krzewów. Na podstawie badań dendrologicznych w dolinach Warty i Noteci stwierdzono między innymi: ograniczenie terytorialne zasięgów drzew i krzewów, ubożenie naturalnego składu gatunkowego i ginięcie taksonów rzadkich, utratę więzi fitosocjalnych pomiędzy gatunkami, ekspansję mezofilnych drzew i krzewów o charakterze pionierskim, rozszerzanie zasięgów przez gatunki grądowe, powszechną juwenalizację populacji, zastępowanie naturalnych składników lokalnej dendroflory przez gatunki obcego pochodzenia protegowane w uprawie. Warunkiem zachowania ostatnich fragmentów lasów właściwych dolinom rzecznym jest nie tylko bierna ich ochrona lecz także zasadnicza zmiana w sposobach gospodarowania na terenach zalewanych, połączona z restytucją naturalnych skupień drzew i krzewów.

EN

Floodplain woods and thickets are a characteristic element of the natural landscape of river valleys. Their habitats usually spread in strips along river channels within the reach of periodic and episodic inundations. In the valleys of medium-sized and large rivers of lowland Poland the habitats of floodplain woods and thickets form a specific sequence, from Salicetum triandro-viminalis thickets on the margins of the river bed, through the willow Salicetum albo-fragilis and Populetum albae floodplain woods in the zone of yearly floods, to the elm-ash Ficario-Ulmetum campestris floodplain wood on the outer edges of the valleys. Near small lowland rivers and streams there are mainly ash-alder floodplainwoods, and along mountain streams grow ash woods and woods with the grey alder. According to the data provided by map of Poland’s potential vegetation, floodplain wood habitats cover 8,9% of the country's area. However, habitats located on Holocene floodplain terraces of wider river and stream valleys on river alluvial soils occupy a mere 0,2% of our woodland area. As a result of various man-made factors floodplain woods have been devastated or transformed in the majority of their original habitats. At present they belong to the vanishing or endangered ecosystems, both in Poland and Europe. The most important agents threatening floodplain woods include river regulation, elimination of inundations and drainage of areas adjacent to the river channel, constructing levees in valleys, clearing of woods and thickets, especially in the inter-levee zone, pursing a schematic policy of afforestation and tree-planting consisting, among other things, in the cultivation of ecologically and geographically alien tree species, and allotting forest habitats to agricultural uses. Man-made transformations in the natural environment of river valleys manifest themselves in the modification of the distribution of trees and shrubs. Dendrological studies in the Warta and Noteć valleys have revealed e.g. a territorial limitation of the ranges of trees and shrubs, the impoverishment of the natural species composition and vanishing of rare taxa, loss of phytosociological links among species, pioneer of mesophilous trees and shrubs, growing ranges of hornbeam-oak forest species, a general juvenation of populations, and the replacement of natural components of the indigenous dendroflora by favouring alien species in cultivation. The condition of preserving the last fragments of woods specific to river valleys is not only their passive protection, but also a fundamental change in the management of flooded areas coupled with the restitution of natural tree and shrub clusters.

Słowa kluczowe

PL

lasy legowe; zbiorowiska roslinne; zbiorowiska legowe; lasy; doliny rzeczne

• Wydawca: -
• Czasopismo: Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych
• Rocznik: 1993
• Tom: 412
• Opis fizyczny: s.33-40,bibliogr.

Twórcy

autor

Danielewicz W

• Akademia Rolnicza, ul.Wojska Polskiego 71 D, 60-625 Poznan

Bibliografia

• 1. Balazy S., Ryszkowski L. (1992). Strukturalne i funkcjonalne charakterystyki krajobrazu rolniczego. Materiały konf. nt. ’’Wybrane problemy ekologii krajobrazu”. ZBŚRiL, Poznań, 105 - 120.
• 2. Borysiak J. (1990). Zespól łęgu wierzbowo-topolowego Salici-Populetum R.TX. 1931 Meijer Drees 1936 P. P. w dolinach rzek niżowych Polski. W: Białobok S. (red.): Wierzby. PWN, Warszawa-Poznań, 139 - 160.
• 3. Borysiak J. (1993). Struktura aluwialnej roślinności lądowej środkowego i dolnego biegu Warty, (w druku).
• 4. Danielewicz W. (1990). Próba określenia skutków antropopresji na środowisko przyrodnicze doliny Warty na podstawie częstości występowania wybranych gatunków drzew i krzewów. Prace Kom. Nauk. Rol. Leś. PTPN, 70, 9 - 17.
• 5. Danielewicz W. (1992). Znaczenie antropopresji w kształtowaniu rozsiedlenia drzew i krzewów w dolinie Noteci. Prace Kom. Nauk Rol. Leś. PTPN, 74, 33 - 38.
• 6. Danielewicz W. (1993). Drzewa i krzewy w krajobrazie dolin rzecznych w Kotlinie Gorzowskiej. Przegląd Przyr., 4, 1 , 3 - 16.
• 7. Danielewicz W., Glanc K. (1988). Drzewa i krzewy doliny rzeki Warty. Rocz. AR Pozn., 190, 37 - 54.
• 8. Drewnowski J., Gacka-Grześkiewicz E. (1984). Przestrzenne uwarunkowania osadnictwa. W: Gospodarka zasobami przyrody. Studia KPZK PAN, Warszawa, 85, 185 - 208.
• 9. Faliński J. B. (1975). Anthropogenic changes of vegetation of Poland (Comment to map). Phytocoenosis, 4.2, 97 - 115.
• 10. Géhu J. M. (red.) (1984). La vegetation des Forets Alluviales. Coll. Phytosoc., 9, 744.
• 11. Matuszkiewicz J. (1976). Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski. Cz. 3. Lasy i zarośla łęgowe. Phytocoenosis, 5.1, 3 - 66.
• 12. Matuszkiewicz W. (1990). Regionalizacja geobotaniczna. W: Trampler T. i inni: Regionalizacja przyrodniczo-leśna. PWRiL, Warszawa, 134 - 157.
• 13. Ryszkowski L., Balazy S. (1993). Znaczenie lasów i zadrzewień w strategii kształtowania i odnowy środowiska rolniczego. Materiały konf. nt. ”Las - Drewno - Ekologia”. Poznań-Kómik, 7 - 11.
• 14. Trampler T. i inni (1990). Siedliskowe podstawy hodowli lasu. PWRiL, Warszawa, 197.
• 15. Wojterski T. (1973). Charakterystyka siedlisk łęgów nadrzecznych i ich roślinności ze szczególnym uwzględnieniem topoli. W: Białobok S. (red.) Topole Populus L. PWN, Warszawa-Poznań, 304 - 314.
• 16. Yon D., Tendron G. (1981). Alluvial Forests of Europe. European Comm, for the Conservation Of Nature and Natural Resources Council of Europe, Nature and Environment Series. Strasbourg, 22, 65.
• 17. Zajączkowski K., Załęski A. (1993). Możliwości produkcyjne drzew szybko rosnących w plantacyjnej uprawie na gruntach porolnych. W: Materiały na konferencję „Las - Drewno - Ekologia”. Poznań-Kómik, 133 - 152.
• 18. Zarzycki K., Wojewoda W. (red.) (1986). Lista roślin wymierających i zagrożonych w Polsce. PWN, Warszawa 1986, 128.