The use of nest-boxes for the management of breeding avifauna in urban parks - studies in Warsaw and Poznan [Poland].

• Autorzy: Luniak M

Warianty tytułu

PL

Przydatnosc skrzynek legowych dla ksztaltowania awifauny legowej parkow miejskich - badania w Warszawie i Poznaniu

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

PL

Praca jest podsumowaniem wyników zespołowego programu badań nad zastosowaniem skrzynek lęgowych w specyficznych warunkach parków miejskich. Szczegółowe wyniki tych badań zostały przedstawione w pracach Kozłowskiego (1992), Kozłowskiego i Mizery (1992), Luniaka et al. (1992) oraz Nowickiego (1992) - zamieszczonych w niniejszym zeszycie Acta Ornithologica (vol. 27, No 1). Przydatność i sposoby stosowania skrzynek lęgowych, jako metody ochrony i wzbogacania awifauny, zostały dość dobrze zbadane i są praktycznie wykorzystywane w leśnictwie. Doświadczeń tych nie można jednak odnosić bezpośrednio do parków i ogrodów miejskich - ze względu na znaczną odmienność składu awifauny i warunków środowiskowych. Dane o zakresie wykonanych badań zestawiono w tab. 1. W Warszawie prowadzono kontrole skrzynek na licznych i różnorodnych terenach w ciągu 1-7 lat, natomiast w Poznaniu - głównie na 2 terenach (Park Sołacki i Ogród Dendrologiczny) w ciągu 12 lat, a na innych prowadzono krótkotrwałe obserwacje niewielkiej liczby skrzynek. Skład gatunkowy. Skrzynki na badanych terenach były wykorzystywane przez stosunkowo znaczną liczbę gatunków - ogółem 14, po 13 w każdym z badanych miast (tab. 2). Dla 10 z tych gatunków wielkomiejskie parki były typowym biotopem lęgowym, a 3 (muchołówka żałobna, rudzik, pleszka) częściej wykorzystywały skrzynki w peryferyjnych parkach leśnych. Skład gatunkowy oraz proporcje częstości zasiedlania skrzynek przez poszczególne gatunki - były dla obu miast podobne (tab. 2). Charakterystycznym zjawiskiem była tu silna dominacja ilościowa mazurka, szpaka i w Warszawie wróbla (tab. 2), która nie występowała jednak w parkach leśnych. W nowo założonych parkach z młodym ubogim drzewostanem w skrzynkach gnieździły się 2-3 gatunki, w parkach z drzewostanem średniowiekowym (30- 40 lat) - 4-6 gatunków, podobnie (5-6) w średniowiekowych parkach leśnych, a w dużych starych parkach - 6-8 gatunków. Stopień zajęcia skrzynek (tab. 3) był w Poznaniu wyraźnie wyższy (58%) niż w Warszawie (44%), co wiąże się m.in. z odmiennością terenów i zestawu użytych skrzynek. Stopień zajęcia małych i średnich skrzynek, najliczniej użytych w badaniach - 47% (w Warszawie) i 73% (w Poznaniu) - mieścił się w zakresie wyników notowanych na terenach leśnych. Wieloletnie (12 lat) obserwacje na 2 terenach w Poznaniu nie wykazały kierunkowych zmian w zasiedleniu skrzynek, brak takich tendencji wykazują też na ogół dane z piśmiennictwa. Już w drugim roku po zainstalowaniu skrzynek osiągany był typowy dla danego terenu stopień zasiedlenia. Typy skrzynek. W badaniach użyto 8 typów skrzynek (tab. 3). Zastosowane w Poznaniu skrzynki małe i średnie (typy A i B) były wykonane z trocino-betonu, wszystkie inne w obu miastach - z drewnianych desek. Najwyższy stopień zasiedlenia miały skrzynki małe i średnie (tab. 3). Miały też najbardziej uniwersalne zastosowanie - wykorzystywało je 10 gatunków. Modyfikacje wielkości otworu i głębokości tych skrzynek oraz sposób ich umieszczenia (wysokość, otoczenie drzewami, osłonięcie gałęziami) - stwarzają możliwość ograniczania przewagi konkurencyjnej szpaka, mazurka i wróbla w stosunku do sikor i muchołówki żałobnej, co w mieście ma szczególne znaczenie. Stopień wykorzystania innych rodzajów skrzynek (półotwarte, duże dla sów i kaczek) - był niski (tab. 3). Znaczny stopień zasiedlenia przez krzyżówki miały jedynie skrzynki „psie budy” (typ „Anas”) umieszczane na ziemi na niedostępnych wyspach. Niepomyślny wynik zasiedlenia innych typów skrzynek wiązał się prawdopodobnie (w przypadku pełzacza, kawki, kopciuszka, puszczyka) z dostępnością korzystniejszych miejsc lęgowych, niewłaściwym umieszczeniem skrzynek (puszczyk, krzyżówka), zbyt małą głębokością skrzynek typu D (kawka), a także z małą liczebnością występowania gatunków, dla których skrzynki te były przeznaczone. Skrzynki trocino-betonowe zastosowane w Poznaniu miały, w porównaniu z tradycyjnymi drewnianymi użytymi w Warszawie, wysoki stopień zasiedlenia i korzystne wyniki lęgów. Umieszczenie i rozmieszczenie. Badania wykazały brak wyraźnej preferencji do zajmowania skrzynek z otworem umieszczonym w określonym kierunku oraz (Cieślak 1990) brak uzależnienia w stosunku do przebiegu żył wodnych i siatki geobiologicznej. Stwierdzono też, że umieszczenie skrzynek na wysokości 1-2 m eliminuje ich zasiedlanie przez mazurka, natomiast nie ma znaczenia dla bogatki. Mazurek unikał też skrzynek osłoniętych gałęziami w koronach drzew, a sikora modra w tak umieszczonych skrzynkach gnieździła się najchętniej. Na obu terenach badanych w Poznaniu, mających bogaty drzewostan, zagęszczenie małych i średnich skrzynek około 10 na ha okazało się optymalne pod względem ekologicznym i praktycznym. W Warszawie oceniono, że w dużych parkach zagęszczenie około 5 skrzynek na ha stwarza wystarczające możliwości osiedlania ptaków, a w małych parkach - 5-10 skrzynek na ha. Pomyślność lęgów. Wyniki lęgów (wielkość zniesienia, produktywność - ju v. /gniazdo /rok) 5 gatunków najczęściej zasiedlających skrzynki na badanych terenach (mazurek, szpak, wróbel, bogatka, sikora modra) - nie były gorsze w porównaniu z podawanymi przez piśmiennictwo wynikami lęgów tych gatunków na terenach pozamiejskich w rejonie Warszawy i Poznania oraz z zakresem wartości typowych dla gatunku. Skrzynki w Poznaniu, a także kosze holenderskie badane w Warszawie przez Engela et al. (1988), zapewniały wysoki sukces wylęgu krzyżówek (100% i 81%). Jednak końcowy wynik zależał tu od warunków wychowania lęgu poza gniazdem - w Poznaniu do samodzielności dorosła większość piskląt, a w Warszawie - 20-30%. Drapieżnictwo i bezpośrednia ingerencja ludzi nie były przyczyną znacznych strat lęgów w skrzynkach. Skrzynki trocino-betonowe zastosowane w Poznaniu dobrze chroniły lęgi przed dostępem drapieżników. Wpływ na awifaunę. Zastosowanie skrzynek w parkach z młodym drzewostanem, gdzie awifauna była uboga, w istotny sposób zwiększało różnorodność składu gatunkowego (2-5 nowych gatunków) oraz liczebność awifauny (nawet dwukrotnie). W starych parkach o bogatej awifaunie - skrzynki przyczyniały się głównie do jej wzrostu ilościowego (nawet o 60 par na 10 ha). Przyrost ilościowy po zastosowaniu skrzynek osiągał w Warszawie do 30%, a w Poznaniu - 30 i 50% poprzedniego stanu. Zastosowanie skrzynek w Warszawie osiedliło muchołówkę żałobną w 6 parkach, m.in. w śródmieściu, gdzie dotychczas gatunek ten nie gnieździł się. Wzrost ilościowy dziuplaków spowodowany przez skrzynki nie wywierał widocznego wpływu na pozostałą część awifauny badanych terenów. Możliwości wykorzystania. Skrzynki stwarzają znaczne możliwości wzbogacenia różnorodności awifauny parków miejskich (warunkują gnieżdżenie się kilkunastu gatunków) oraz zwiększania jej stanu ilościowego. Ich zastosowanie na terenach zurbanizowanych wymaga jednak większego, w porównaniu z praktyką przyjętą w leśnictwie, zróżnicowania zestawu typów i bardziej umiejętnego ich użycia. W szczególności celowe jest wprowadzenie modyfikacji skrzynek półotwartych zabezpieczających lęg przed krukowatymi i kotami oraz podobnych lecz większych dla kosa i kokoszki wodnej. Znaczne możliwości wzbogacenia składu gatunkowego i ekologicznego awifauny stwarza też umiejętne zastosowanie dużych skrzynek dla kawki, kaczek i puszczyka.

Słowa kluczowe

PL

parki miejskie; awifauna; Poznan; skrzynki legowe; Warszawa; ptaki legowe

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Ornithologica
• Rocznik: 1992-1993
• Tom: 27
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.3-19, tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Luniak M

• Instytut Zoologii PAN, ul Wilcza 64, 00-679 Warszawa

Bibliografia

• Bereszyński A., Mizera T. 1987. Ptaki Ogrodu Dendrologicznego Akademii Rolniczej w Poznaniu w latach 1978-1980. [Birds of Ogród Dendrologiczny in Poznań in 1978-1980]. Roczn. AR Pozn., 178. Orn. stos. 13:38-39.
• Berressem K. G., Berressem H., Schmidt K. H. 1983. Vergleich der Brutbiologie von Höhlenbrütern in innerstädtischen und stadtfernen Biotopen. J.f.Orn., 124:431-445.
• Blagosklonov K.N. 1980. Avifauna bolsogo goroda i vozmozhnosti yeyo preobrazovanija. [Avifauna of the city and possibilities of managing it]. In: Neifeld J.A. (ed.) Ekologija, geografija i ochrana ptic. Leningrad, pp. 144-155.
• Blagosklonov K.N. 1991. Gniezdovanije i privlechenije ptic v sady i parki. [Breeding and attracting birds to gardens and parks]. Moskva, pp. 193- 218.
• Borczyński M., Sokołowski J. 1953. Wpływ skrzynek lęgowych na rozmieszczenie niektórych gatunków ptaków leśnych. [The effect of nest-boxes on the distribution of forest birds]. Ochr. Przyr. 21: 160-192.
• Brendt R. 1949. Zwölf Jahre Kontrolle des Höhlenbrütbestandes eines nordwestsächsischen Parkes. Beitr. Vogelk., 1:1-20.
• Cielecka E., Jędraszko D. 1976. Wstępna ocena wpływu ogniskowo-kompleksowej metody ochrony lasu na rozmieszczenie i liczebność ptaków. [Provisional assessment of the effect of complex method of forest protection on the distribution and abundance of birds]. Pr. IBL, Warszawa, 505:107- 136.
• Cieślak M. 1990. Radiestezyjne uwarunkowania a wykorzystanie skrzynek lęgowych przez dziuplaki. [The radiesthetic aspects of nest-box use by hole-nesters]. Not. orn. 31:61-66.
• Dobrowolski K. A., Dąbrowska D., Kucińska E. 1975. Zmiany antropogeniczne ekosystemów i organizmów lądowych. Próba kształtowania korzystnych zespołów leśnych zwierząt kręgowych. [An attempt of management of forest vertebrate communities]. Roczn. UW, Warszawa, 15:205-211.
• Dornbusch M. 1972. Die Siedlungsdichte des Brutvogelbestandes und die Vogeldichte ausserhalb der Brutzeit in Kieferjunglesstockungen sowie ihre Beeinflussung durch Vogelschutzmassnahmen. Beitr. Vogelk., 18:265-294.
• Engel J., Keller M., Leszkowicz J., Zawadzki J. 1988. Synurbization of the mallard Anns platyrhynchos in Warsaw. Acta orn. 24: 9-28.
• Graczyk R. 1964. Wyniki ochrony ptaków w parku szkolnym przy Liceum Ogólnokształcącym nr 5 w Poznaniu. [Results of bird protection in the school park in Poznań.] Not. orn. 5:33-35.
• Graczyk R. 1966. Wpływ skrzynek lęgowych z trocino-betonu na gęstość zasiedlenia ptaków w drzewostanie sosnowym. [The effect of sawdust-concrete nest-boxes on bird abundance in pine tree stand]. Rocz. WSR Poznań, 37, Orn. stos. 1:31-42.
• Graczyk R. 1974. Badania wpływu barwy skrzynek lęgowych na gnieżdżenie się ptaków. [The effect of the colour of nest-boxes on bird nesting]. Roczn. AR Pozn. 70, Orn. stos. 7:21-29.
• Graczyk R., Chartanowicz W., Fruziński В., Małek J. 1966a. Wpływ praktycznej ochrony na zasiedlenie ptaków w drzewostanach leśnych. [The effect of practical conservation on bird settling in forest]. Pr. Kom. Nauk roln. i leśn. Pozn. TPN, 20: 45-76.
• Graczyk R., Giedrys R., Klejnotowski Z., Sikora S., Stachowiak S., 1966b. Wpływ skrzynek lęgowych na gęstość zasiedlenia ptaków w drzewostanach leśnych. [The effect of nest-boxes on density of birds in forest]. Rocz. WSR Poznań, 33, Orn. stos. 1:33-67.
• Graczyk R., Michocki J. 1967. Znaczenie skrzynek lęgowych w osiedlaniu ptaków przy drogach śródpolnych i obrzeżach lasu. [The effect of nest- boxes on bird settling along rural roads and wood edges]. Rocz. WSR Poznań, 38, Orn. stos. 2:73-83.
• Graczyk R., Mroczkiewicz D. 1967. Wpływ praktycznej ochrony na liczebność i rozmieszczenie ptaków w sadzie doświadczalnym w Przybrodzie (woj. poznańskie). [The effect of practical conservation on abundance and distribution of birds in the orchard]. Pr. Kom. Nauk roln. i leśn. Pozn. TPN 23:65-94.
• Graczyk R., Rauchut J. 1967. Wpływ skrzynek lęgowych na gęstość zasiedlenia ptaków w jednogatunkowym młodniku sosnowym. [The effect of nest-boxes on bird settling in young pine tree stand]. Rocz. WSR Poznań, 38, Orn. stos. 2:85-96.
• Gromadzki M. 1980. Reproduction of the Starling Sturnus vulgaris in Żuławy Wiślane, North Poland. Acta orn. 17:195-226.
• Gustafsson L. 1988. Inter and intraspecific competition for nest holes in a population of the Collared Flycatcher Ficedula albicollis. Ibis, 130,1:11-16.
• Gustafsson L., Nilsson S. G. 1985. Clutch size and breeding success on Pied and Collared Flycatcher spp. in nest-boxes of different sizes. Ibis, 127,3: 380-385.
• Indykiewicz P. 1990. Nest-sites and nests of House Sparrow Passer domesticus (L) in an urban environment. In: Pinowski J., Summers-Smith D. (eds.) Granivorous birds in the agricultural landscape. PWN, Warszawa, pp. 95-121
• Ilichev V. D. 1989. Vzaimootnosheniye cheloveka i ptic: perspektivi optimizacii. [Mutual relation between man and birds: prospects to optimize it]. Usp. Sovr. Biol. 107:301-315.
• Karlsson J., Nilsson S. G. 1977. The influence of nest box area on clutch size in some hole-nesting passerines. Ibis, 119:207-211.
• Kozłowski P. 1992. Skrzynki lęgowe jako miejsce gniazdowania ptaków w parkach miejskich Warszawy. [Nest-boxes as a site of bird broods in Warsaw urban parks]. Acta orn. 27:21-33.
• Luniak M. 1977. Liczebność i produktywność lęgów szpaka, Sturnus vulgaris L., w Warszawie. [Abundance and productivity of broods of the Starling in Warsaw]. Acta orn 16:241-274.
• Luniak L. 1983. The avifauna of urban green areas in Poland and possibilities of managingit. Acta orn., 19:3-61.
• Luniak M., Haman A., Kozłowski P., Mizera T. 1992. Wyniki lęgów ptaków gnieżdżących się w skrzynkach w parkach miejskich Warszawy i Poznania. [Results of bird broods in nest-boxes in urban parks of Warsaw and Poznań (Poland)]. Acta orn., 27:49-63.
• Michocki J. 1967. Wpływ praktycznej ochrony na rozmieszczenie, liczebność i skład gatunkowy ptaków parku wiejskiego w Siemianicach. [The effect of practical conservation on the bird distribution, abundance and species composition in tire rural park]. Rocz. WSR Poznań, 38, Orn. stos. 2:129-149.
• Michocki J. 1974. Dziesięć lat badań wpływu praktycznej ochrony ptaków na skład gatunkowy i liczebność dziuplaków w parku wiejskim w Siemianicach (1962-1971). [Ten years study on the effect of practical conservation on species composition and abundance of hole-nesters in the rural park]. Rocz. AR Poznań, 70, Orn. stos. 7:101-115.
• Mizera T. 1988. Badania ekologiczne synantropijnej awifauny dzielnicy Sołacz w Poznaniu w latach 1975-1984. [Ecological study on the synanthropic avifauna of the Sołacz district in Poznań]. Acta zool. cracov. 31:3-64.
• Mizera T. 1990. Ocena przydatności trzech typów skrzynek lęgowych dla gągoła (Bucephala clangula). [Tests on three nest-box types for Goldeneye]. Lubuski Przegl. przyr. 1,2:39-47.
• Mizera T. 1992. Gągol Bucephala claugula. In: Głowaciński Z. (ed.). Polska Czerwona Księga Zwierząt [Polish Red data book of animals]. PWRiL, Warszawa, pp. 110-112.
• Mizera T., Kozłowski P. 1992. Gniazdowanie ptaków w skrzynkach lęgowych na terenach zieleni miejskiej Poznania oraz porównanie z wynikami z Warszawy. [Bird nesting in boxes in urban green of Poznań (Poland) and a comparison of the results with those from Warsaw]. Acta orn., 27: 35-47.
• Moed A., Dawson D. G. 1979. Breeding of Starling (Sturnuis vulgaris) in nest-boxes of various types. N. Zeal. J. Zool. 6:613-618.
• Nowicki W. 1992. Zmiany awifauny lęgowej parków Warszawy (1975-1985) oraz zastosowanie skrzynek lęgowych dla jej kształtowania. [Changes in the breeding avifauna of the parks of Warsaw (1975-1985) and the use of nest-boxes to manage it]. Acta orn. 27:65-92.
• Oko Z. 1974. Awifauna skrzynek lęgowych leśnictwa Gorzyń [Avifauna of nest-boxes in the forest area Gorzyń]. Rocz. WSR Poznań, 70, Orn. stos. 7: 147-156.
• Olszewski J. 1971. Porównanie mikroklimatu domków lęgowych. [Comparison of microclimate in nest-boxes]. Wiad. ekol., 17:164-169.
• Pfeifer S., Keil W. 1961. Die qualitative und quantitative Zusamensetzung einer Population höhlen- und freibrütenden Vogelarten in einem Versuchungsgebiet für Vogelschutz bei Frankfurt am Mein von 1949-1960. Orn. Mitt., 13:7-11.
• Pfeifer S., Ruppert K. 1953. Versuche zur Steigerung der Siedlungsdichte höhlen- und buschbrütender Vogelarten. Biol. Abhandl. 6,28 pp.
• Rakhmanov A. J. 1975. Roboty po okhranie zhivotnogo mira v Moskve i yeyo lesoparkovoi zone. [Works on wildlife conservation in Moscow and in its forest parks]. Biul. Mosk. Obshch. Isp. Prir., 80: 65-69.
• Rogge D. 1984. Versuche zur Wiederansiedlung der Schellente durch Verfrachtung von Schellentenfamilien. Falke, 31:190-195.
• Sikora S. 1974. Ptaki gnieżdżące się w skrzynkach lęgowych z trocino-betonu na terenie wsi Wysocko Małe (woj. poznańskie) w latach 1968-1970. [Birds nesting in sawdust-concrete nest-boxes in the village]. Rocz. AR Poznań, 65, Orn. stos. 6: 87-98.
• Søerensen О. J., Hagvar S., Lund E. 1990. Nest-box studies on hole-nesting passerines in spruce forest. II. Reproductive success in the Pied Flycatcher. Fauna norv. ser. C, Cinclus, 13:42-46.
• Sokołowski J. 1928. Ochrona ptaków. [Bird conservation guide]. Państw. Rada Ochr. Przyr., Kraków, 83 pp.
• Van Balen J. H. 1984. The relationship between nest- box size, occupation and breeding parameters of the Great Tit, Parus major and some others holenesting species. Ardea, 72,2:163-179.
• Volkmann G. 1957. Amsel (Turdus merula) brütet im Halbnistkasten. Orn. Mitt. 9:193.
• Walankiewicz W. 1991. Do secondary cavity-nesting birds suffer more from competition for cavities or from predation in a primaeval deciduous forest. Natural Areas Journ. 11:203-212.
• Wesołowski T. 1989. Nest-sites of hole-nesters in a primaeval temperate forest (Białowieża National Park, Poland). Acta orn., 25:321-351.