Dunes of the Torun Basin against palaeogeographical conditions of the Late Glacial and Holocene

• Autorzy: Andrzejewski L. , Weckwerth P.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Dunes are generally found in Poland either along the seacoast or inland, mainly in river valleys and on glaciofluvial outwash fans. The position of the dune fields of the Toruń Basin is unique also due to the fact that it is dominated by large dune forms, while the western part of the European sand belt is dominated by aeolian coversands. Dunes in the Toruń Basin are found on all terraces and make up vast clusters (complexes). W. Mrózek (1958) delimited there six dune fields. The dunes located in the Toruń Basin take the shape of crescent (parabolic) forms, simple ramparts (longitudinal and transversal) and irregular hilly forms. Additionally, there are numerous vast and plain areas covered with aeolian sand up to 4-5 m deep, which contain scattered irregular low dunes. The dunes of the Toruń Basin are mainly built of fine-grained and medium-grained sands which come from the local substratum of fluvioglacial and river deposits. The results of the studies on aeolian deposits carried out in the in Europe indicate that the earliest aeolian series (Older Coversand I, van der Hammen 1971) were deposited as early as Late Pleniglacial. In Poland this series has not been recognized, although the river deposits of that age have a larger content of quartz grain abraded in aeolian environment (Kozarski 1990; Manikowska 1991; Goździk 1991). New research claims in the Toruń Basin that the dunes formed chifly in the Younger Dryas, but probably also in the Older Dryas and even in the Preboreal.

Słowa kluczowe

EN

dune; Torun Basin; paleogeography; Late Glacial; Holocene; inland dune; European sand belt; eolian process; dune-forming phase; river valley; dune form; geomorphology; Europe

• Wydawca: -
• Czasopismo: Ecological Questions
• Rocznik: 2010
• Tom: 12
• Opis fizyczny: p.9-15,fig.,ref.

Twórcy

autor

Andrzejewski L.

• Department of Geomorphology and Palaeogeography of Quaternary, Institute of Geography, Faculty of Biology and Earth Sciences, Nicolaus Copernicus University, Gagarina 9, 87-100 Torun, Poland

autor

Weckwerth P.

Bibliografia

• Andrzejewski L., 1985, Niektóre zagadnienia kształtowania się systemu fluwialnego w późnym glaciale i holocenie na podstawie wybranych dolnych odcinków dopływów dolnej Wisły [Some issues of the formation of the fluvial system in the Late Glacial and Holocene on the basis of selected Lower stretches of the lower Vistula tributaries], Przegl. Geogr. 57 (4): 561-580.
• Andrzejewski L., 1994, Ewolucja systemu fluwialnego doliny dolnej Wisły w późnym vistulianie i holocenie na podstawie wybranych dolin jej dopływów [Evolution of the fluvial system of the lower Vistula valley in the Late Vistulian and Holocene on the base of selected valley of its tributaries], Rozprawy UMK, Toruń.
• Borówka K. R., 1980, Współczesne procesy transportu i sedymentacji piasków eolicznych oraz ich uwarunkowania i skutki na obszarze wydm nadmorskich [Present-day transport and sedimentation processes of eolian sands: controlling the factors and resulting phenomena on a coastal dune area], Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej 20.
• Böse M., 1991, Palaeoclimatic interpretation of frostwedge casts and aeolian sand deposits in the lowlands between Rhine and Vistula in the Upper Pleniglacial and Late Glacial, Zeitschrift für Geomorphologie, Supplementebände 90: 15-28.
• Churska Z., 1969, Fazy rozwoju wydmy w Czernikowie-Witowężu [Evolutionary phases of dune situated at Czernikowo-Witowąż], [in]: R. Galon (ed.), Procesy i formy wydmowe w Polsce [Dune processes and forms in Poland], Prace Geograficzne, IG PAN 75: 181-203.
• Galon R., 1958, Z problematyki wydm śródlądowych w Polsce [Sur les dunes continentales en Pologne], [in]: R. Galon (ed.), Wydmy śródlądowe Polski, część pierwsza [Les dunes continentales en Pologne, premier partie], PWN, Warszawa: 13-31.
• Good T. R. & Bryant I. D., 1985, Fluvio-aeolian sedimentation - an ex ample from Banks Island, NWT, Canada, Geogr. Ann., Ser. A 67: 33-46.
• Goździk J., 1991, Sedimentological record of aeolian processes from the upper Plenivistulian and the turn of Pleni- and Upper Vistulian in Central Poland Zeitschrift für Geomorphologie, Supplmentband 90: 51-60.
• Jankowski M., 2000, Chronologiczna i przestrzenna zmienność gleb na stanowisku archeologicznym Katarzynka (nr 242) w północnej części Kotliny Toruńskiej [The chronological and spatial varietes of soils at the archeological site Katarzynka (No. 242) in the northern part of the Toruń Basin], Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia 30: 97-114.
• Jankowski M., 2003, Historia rozwoju pokrywy glebowej obszarów wydmowych Kotliny Toruńskiej [The story of development of soil cover of dune areas of the Toruń Basin], PhD thesis, UMK, Toruń.
• Jankowski M., 2007, Chronologia procesów wydmotwórczych w Kotlinie Toruńskiej w świetle badań paleopedologicznych [Chronology of dune-forming processes in the Toruń Basin in the light of paleopedological researches], Przegl. Geogr. 79 (2): 251-269.
• Jankowski M. & Weckwerth P., 2000, Nowe dane dotyczące budowy i wieku wydm w Kotlinie Toruńskiej [The new data to refer the geological structure and age of dunes in the Toruń Basin], [in]: P. Molewski, W. Wysota (eds.), Dawne i współczesne systemy morfogenetyczne środkowej części Polski Północnej, V Zjazd Geomorfologów Polskich, Toruń 11-14 września 2000 r. [The former and contemporary morphogenetic systems of central part of the North Poland, V Congres of the Association of Polish Geomorphologists, Toruń 11-14 September 2000], Wyd. UMK, Toruń: 209-217.
• Jankowski M. & Weckwerth P., 2000, Nowe dane dotyczące budowy i wieku wydm w Kotlinie Toruńskiej, [in]: P. Molewski, W. Wysota (eds.), Dawne i współczesne systemy morfogenetyczne środkowej części Polski Północnej, V Zjazd Geomorfologów Polskich, Toruń 11-14 września 2000 r., Wyd. UMK, Toruń: 209-217.
• Kasse C., 1999, Late Pleniglacial and Late Glacial aeolian phases in The Netherlands, [in]: W. Schirmer (ed.), Dunes and fossil soils, GeoArchaeoRhein 3: 61-82.
• Koster E. A., 2005, Aeolian environments, [in]: E. A. Koster (ed.), The physical Geography of Western Europe. Oxford Regional Environments, Oxford University Press, Oxford: 139-160.
• Kozarski S., 1990, Pleni- and Late Vistulian Aeolian Phenomena in Poland: New Occurrences, Palaeoenvironmental and Stratigraphic Interpretations, Acta Geographica ac Geologica et Meteorologica Debrecina 26-27 (1987/1988): 31-45.
• Krygowski B., 1961, Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej cz. 1, Geomorfologia [Physical geography of the Great Poland Lowland part I, Geomorphology], PTPN, Komitet Fizjograficzy, Poznań.
• Lencewicz S., 1922, O wieku środkowego Powiśla [Sur l'âge bassin de la Vistule moyenne], Posiedz. Nauk. PIG 3: 21-24.
• Majdanowski S., 1958, Zagadnienia klimatyczne okresów wydmowych w świetle glacjalnych i postglacjalnych zmian ogólnej cyrkulacji atmosferyczne w środkowej Europie [Les problemes climatiques des pèriodes de dunes par rapport aux variations glaciaires et postglaciaires de la circulation atmosphèrique gènèrale dans l'Europe Centrale, [in]: R. Galon (ed.), Wydmy śródlądowe Polski, część pierwsza [Les dunes continentales en Pologne, premier partie], PWN, Warszawa: 33-51.
• Mangerud J., Svendsen J. I. & Astakhov V. I., 1999, Age and extent of the Barents and Kara Sea ice sheets in Northern Russia, Boreas 28 (1): 46-80. Manikowska B., 1991, Vistulan and Holocene aeolian activity, palaeostratigraphy and relief evolution in central Poland, [in]: S. Kozarski (ed.), Late Vistulan (Weichselian) and Holocene aeolian phenomena in North and West Europe, Zeitschrift für Geomorphologie Supplementbände 90: 131-142.
• Mrózek W., 1958, Wydmy Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej [Dunes of the Toruń Basin], [in]: R. Galon (ed.), Wydmy śródlądowe Polski, część druga [Les dunes continentales en Pologne, deux partie], PWN, Warszawa: 7-59.
• Niewiarowski W., 1987, Evolution of the lower Vistula valley in the Unisław Basin and at the river gap to the north of Bydgoszcz-Fordon, [in]: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, p. II, Geogr. Stud., Spec. Issue 4, IGiPZ PAN: 233-252.
• Niewiarowski W. & Noryśkiewicz B., 1983, Some problems concerning the development of the Vistula and Drwęca valley flors in the Toruń region, Peterm. Mitteil. Ergänzungsheft, Nr. 282, Haack, Gotha: 144-154.
• Niewiarowski W. & Tomczak A., 1969, Morfologia i rozwój rzeźby obszaru miasta Torunia i jego okolic [Morphology and relief development of town area and vicinity of Toruń], Zesz. Nauk. UMK., Geografia 6: 39-89.
• Niewiarowski W. & Weckwerth P., 2006, Geneza i rozwój rzeźby terenu [Genesis and relief development], [in]: L. Andrzejewski, P. Weckwerth, Sz. Burak (eds.), Toruń i jego okolice, monografia przyrodnicza [Toruń and its vicinity, natural monograph], Wyd. UMK, Toruń: 65-98.
• Nowaczyk B., 1986, Wiek wydm, ich cechy granulometryczne i strukturalne a schemat cyrkulacji atmosferycznej w Polsce w późnym vistulianie i holocenie [The age of dunes, their textural and structural properties against atmospheric circulation patterns of Poland during the Late Vistulian and Holocene], UAM, Seria Geografia 28.
• Oczkowski H. L., Przegiętka K. R., Lankauf K. R. & Szmańda J. B., 2000, Dating of a dune in Kępa Kujawska, Geochronometria 18: 63-68.
• Okołowicz W., 1949, Opis geograficzny wydmy Zadroże [The geographical description of the dune Zadroże], [in]: J. Prüffer (ed.), Z badań zespołowych wydmy Zadroże [Collective investigations concerning the Zadroże dune near Toruń], Studia Societatis Scientiarum Torunensis, Supplementum 1: 3-10.
• Okołowicz W., 1952, Plejstocen okolicy Torunia [Pleistocene of the environs of Toruń], Biuletyn PIG, 66, 2.
• van der Hammen T., 1971, The Upper Quaternary stratigraphy of the Dinkel valley (with an annotated list of radiocarbon dates), [in]: T. van der Hammen, T. A. Wijmstra (eds.), The Upper Quaternary of the Dinkel valley, Meded. Rijks Geol. Dienst, N. S. 22: 59-72.
• Weckwerth P., 2004, Morfogeneza wybranych obszarów Kotliny Toruńskiej a problem jej roli w układzie hydrograficznym podczas górnego plenivistulianu [Morphogenesis of the selected areas of the Toruń Basin and their part in hydrographic network during upper plenivistulian], PhD thesis, UMK, Toruń.
• Weckwerth P., 2005a, Morfologia i budowa geologiczna teras Kotliny Toruńskiej [The morphology and geological structure of the Toruń Basin terraces], [in]: A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz (eds.), VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków 19-22 września 2005, Współczesna ewolucja rzeźby Polski [VII Congres of the Association of Polish Geomorphologists, Kraków 19-22 September 2005, Contemporary Poland relief development], Kraków: 501-506.
• Weckwerth P., 2005b, Poziomy sandrowe i ich rozwój w Kotlinie Toruńskiej w górnej części plenivistulianu [Outwash levels and its development in the Toruń Basin in upper plenivistulian], [in]: A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz (eds.), VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków 19-22 września 2005, Współczesna ewolucja rzeźby Polski [VII Congres of the Association of Polish Geomorphologists, Kraków 19-22 September 2005. Contemporary Poland relief development], Kraków: 507-512.
• Wojtanowicz J., 1969, Typy genetyczne wydm Niziny Sandomierskiej [Types of dunes on the Sandomierz Lowland], Ann. UMCS, B 24, I: 1-45.
• Wojtanowicz J., 1970, Wydmy Niziny Sandomierskiej w świetle badań granulometrycznych [Dunes of the Sandomierz plain in the light of granulometric examination], Annales UMCS, B, 25: 1-49.
• Załuska A., 2008, Studium typów morfologicznych wydm Kotliny Toruńskiej [The study of morphological types of the Toruń Basin dunes], Master's thesis, UMK, Toruń.
• Zeeberg J., 1998, The European sand belt in eastern Europe - and comparison of Late Glacial dune orientation with GCM simulation results, Boreas 27: 127-139.