Geneza strefy najwyższych wzniesień Wysoczyzny Kolneńskiej

• Autorzy: Musial A.

Warianty tytułu

EN

Genezis of zone of highest elevations of the Kolno Upland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The Kolno Plateau mesoregion represents a distinguished geographic unit situated on the border of lakelands and old morainic uplands. Development of the relief of the area has so far been believed to be related to the frontal deglaciation of the Continental Glacier of the MiddIe Polish Mława stage (R. Galon, L. Roszko, 1967, J. Kondracki, S. Pietkiewicz, 1967, S. Z. Różycki, 1967, 1972). The mesoregion in question is situated within the extensive pre-Quaternary bed uplift whose surface lies at a height of 20 m a.s.l. The relief of the Kolno Plateau is characterized by meridian orientatione of the major land highest points with simultaneous lack of typical parallel frontal-morainic forms with glacial drainages in its forefront. There occur four complexes of elevations exceeding 200 m above sea level, separated by parallel running valleys where the altitudes drop to below 158 m above sea level. To the south, the Jedwabne-Jurzec-Obrytki morainic plateau extends (the highest point of 202.9 m above sea level). A number of fissure and ice contact forms occur on its surface and in its immediate vicinity; the forms are of the keme, dead-ice hill, and glacifluvial-ablation cone types. The next two complexes of rises are formed by the glacifluvial keme hills Dzięgiele-Świdry-Siwki (the highest point 204 m above sea level) and Golanki-Łebki Duże-Łubiane (the highest point 205 m) a.s.l. The northernmost is the Marki-Brzezno-Kownacinek moranic plateau (elevation 206 m a.s.l.) accompanied by kemes, dead ice hills, and a keme terrace. A continuation northwards of the central zone of the heights constitutes the Stawiane-Rakowo glacifluvial keme ridge (elevation 189 m). From the west the Gałązki-Kumels (elevation 213.6 m) marginal ridge joins the Jedwabne-Gałązki highest zone; the ridge is surrounded by numerous fissure forms. An extension of the ridge is the vast melting forms. Lachowo-Świątki Rydzewo-Wszebory plateau (elevation 177.5 m), which dissects a number of radially oriented valleys with fissure forms and ice contact forms. An analysis of the relief permitted a conclusion that in the process of deglaciation in that area of the last glacier cap of the North Masovian (the Wkra G III + 2) stage of the Middle Polish glaciation, the first to emerge from under the tight continental glacier cover were the highest lying fragments of the plateau. The initial stage was a strong fissure formation followed by the formation of melting forms. The reasons for that phenomenon should be sought in the unevenness of the older base and in the physical properties of ice masses (fissure development, mineral material content, etc.). During activity of the melting forms in the ice sheet, a fissure network was formed in their immediate vicinity, where the accompanying forms developed, such as: kemes, keme terraces, dead ice hills, and glacifluvial-ablation cones. Thus highest elevations zone of the Kolno Plateau was therefore formed in the initial stages of the glacier deglaciation and represents a macroform of the glacial relief of an ice sheet type of a meridional orientation (A. B. Basalykas, 1969). It dissects the glacial depressions which used to be the areas of the present Biebrzanska Basin and the Kurpiowska Plain.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Prace i Studia Geograficzne
• Rocznik: 1984
• Tom: 05
• Opis fizyczny: s.113-155,rys.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Musial A.

Bibliografia

• Bałuk A., 1973a - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000 arkusz A i B Łomża. Wydawnictwa, Geologiczne.
• Bałuk A., 1973b - Objaśnienia do mapy geologicznej Polski 1 : 200 000 arkusz Łomża, Instytut Geol.
• Bartkowski T. (1960), Z problematyki tzw. poziomów wysoczyznowych w Wielkopolsce środkowej, Zesz. Nauk. UAM, Geografia nr 3, Poznań.
• Bartkowski T. (1973), Obszar kemowy między Mielnem a Sarbinowem w zapleczu koszalińskiej strefy marginalnej a zagadnienie degradacji lodu martwego na Pobrzeżu Wschodniopomorskim, Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., t. 26, ser. A, Geogr. fiz., Poznań.
• Bartkowski T. (1972), Budowa wewnętrzna form strefy marginalnej na obszarze ostatniego zlodowacenia na Niżu Polskim, PTPN, Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Matem. Przyr., t. 13, z. 1, Poznań.
• Basalykas A. B. (1968), Różnorodność morfogenetyczna dolin krajobrazu polodowcowego na przykładzie terenów Litewskiej SSR, Przegl. Geogr., t. XL, z. 4.
• Basalykas A. B. (1969), Raznoobrazje rieliefa lednikowo-akumulatiwnoj obłasti, w: Matierikowoje oledienienie i lednikowyj morfogieniez, Wilno.
• Ber A. (1975a), Objaśnienia do mapy geologicznej Polski 1 : 200 000 arkusz Ełk, IG, Warszawa.
• Ber A. (1975b), Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000 arkusz A Ełk, IG, Warszawa.
• Ber A., Maksiak S., Nowicki A. J. (1964), Z zagadnień geologii czwartorzędu dorzecza górnej Narwi, Przegl. Geol. nr 12, Warszawa.
• Bogacki M. (1961a), Guide-book of excursion D. North - East Poland, International Association on Quaternary Research VI Congress.
• Bogacki M. (1961b), Objaśnienia do mapy geomorfologicznej arkusz Kolno, Dok. Geogr., z. 4, Warszawa.
• Bogacki M. (1966), Objaśnienia do mapy geomorfologicznej arkusz Pisz, Dok. Geogr., z. 1, Warszawa.
• Bogacki M. (1967), Morfologia doliny Pisy na tle poziomów sandrowych, Prace i Studia IG UW, Kat. Geogr. Fiz., z. 1, Warszawa.
• Bogacki M. (1976), Współczesne sandry na przedpolu Skeidararjökul (Islandia) i plejstoceńskie sandry w Polsce północno-wschodniej, Rozprawy UW 93, Warszawa.
• Bogacki M., Czajkowski L. (1968), Objaśnienia do mapy geomorfologicznej arkusz Nowogród, Dok. Geogr., z. 5. Warszawa.
• Bogacki M., Musiał A. (1975), Z zagadnień deglacjacji Wysoczyzny Kolneńskiej, Przegl. Geogr., t. XLII, z. 1, Warszawa.
• Boulton G. S. (1967), The development of a complex supraglacjal moraine at the margin of Sörbreen, Ny Friesland, Vestspitsbergen, ,,Journal of Glaciology”, vol. 6, June, Nr 47.
• Bramer H. (1961), Bemerkungen zum Problem der Aufpressungs - Oser, ,,Geologie”, 4/5, Berlin.
• Bryl A. (1972), Spostrzeżenia nad zaburzeniami w glinie morenowej klifu morskiego w Grodnie na Wolinie, Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., t. 25, ser. A, Geogr. fiz., Poznań.
• Daniłas I. (1965), Niekotoryje osobiennosti deglacjacji i lednikowogo morfogienieza na tierritorii Łatwii, w: Krajewyje obrazowanija matierikowogo oliedienienija, Wilno.
• Domosławska-Baraniecka M. D. (1969), Klasyfikacja form kemowych na tle typów i dynamicznych etapów deglacjacji, Kwart. Geol., t. 13, nr 2, Warszawa.
• Flint R. F. (1949), Glacial and the Pleistocene epoch, New York.
• Flint R. F. (1957), Glacial and Pleistocene geology, New York.
• Galon R., Roszko L. (1967), Zasięgi zlodowaceń skandynawskich i ich stadiów recesyjnych na obszarze Polski, w: Czwartorzęd Polski, studium zbiorowe pod red. R. Galona i J. Dylika, PWN, Warszawa.
• Jewtuchowicz S. (1962), Morfologiczna rola ablacji lodowców, Acta Geogr. Lodz., nr 11.
• Jewtuchowicz S. (1966), Akumulacja w warunkach martwego lodu na przykładzie lodowców spitsbergeńskich, Przegl. Geogr., t. XXXVIII, z. 3.
• Jewtuchowicz S. (1967), Geneza pradoliny warszawsko-berlińskiej między Nerem a Moszczenicą, Prac. Geogr. IG PAN nr 62, Warszawa.
• Jewtuchowicz S. (1969), Struktura kemu w Zieleniewie, ,,Folia Quaternaria” 30, Kraków.
• Jewtuchowicz S. (1970), Strukturalne zaburzenia w morenie kutnowskiej, Acta Geogr. Lodz. nr 24.
• Karczewski A. (1963), Morfologia, struktura i tekstura moreny dennej na obszarze Polski zachodniej, PTPN. Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Matem.-Przyr., t. IV, z. 2, Poznań.
• Karczewski A. (1971), Zmienność litologiczna i strukturalna kemów Pomorza Zachodniego a zagadnienie ich klasyfikacji, PTPN Pr. Kom. Geogr.-Geol., t. 11, z. 3, Poznań.
• Keller G. (1954), Drucktexturen in Eiszeitlichen Sedimenten, Eiszeitalter u. Gegenwart, Öhringen, 4/5.
• Klatkowa H. (1972), Paleogeografia Wyżyny Łódzkiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia warciańskiego, ŁTN, Acta Geogr. Lodz. 28.
• Klimaszewski M. (1960), Studia geomorfologiczne w zachodniej części Spitzbergenu między Kongs-Fjordem a Eidem-Bukta, ,,Zeszyty Naukowe UJ”, Prace Instytutu Geograficznego UJ, z. 23, Kraków.
• Klimaszewski M. (1961), Geomorfologia ogólna, PWN, Warszawa.
• Kondracki J. (1968), Problemy regionalizacji fizycznogeograficznej, Prace Geogr. IG PAN nr 69, Warszawa.
• Kondracki J. (1972), Polska północno-wschodnia, PWN, Warszawa.
• Kondracki J. (1978), Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa.
• Kondracki J., Pietkiewicz S. (1967), Czwartorzęd północno-wschodniej Polski, w: Czwartorzęd Polski, PWN, Warszawa.
• Kozarski S., Szupryczyński J. (1973), Studia nad genezą stożków ablacyjnych na czole lodowca Sidu (Islandia), PrzegI. Geiogr., t. XLV, z. 2.
• Krygowski B. (1962), Uwagi o niektórych typach zaburzeń glacitektonicznych niżowej części, Polski zachodniej, Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., t. II, Poznań.
• Kudaba C. P. (1976), Osobiennosti glacjomorfołogii ostrownoj żemajtskoj wozwyszennosti, ,,Geograrphia Lituanica”, Wilno.
• Kunský J. (1956), Zjawiska krasowe, PWN, Warszawa.
• Lindner L. (1970), Glacjalne tarasy marginalne lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego na północno-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, Acta Geol. Polon., vol. XX, No 3, Warszawa.
• Lundquist G. (1960), Lapland, Stockholm.
• Michalska Z. (1959), Zagadnienie genezy krawędzi opinogórskiej, Acta GeoiI. Polem., No 9, Warszawa.
• Michalska Z. (1971), Zagadnienie genezy ozów na tle wybranych przykładów z obszaru Polski środkowej, Studia Geol. Polon., vol. XXXVI, Warszawa.
• Mojski J. E. (1965), Przekrój czwartorzędu w okolicach Ostrowi Mazowieckiej, Przegl. Geol., nr 11.
• Mojski J. E. (1972), Nizina Podlaska, w: Geomorfologia Polski, t. 2, PWN, Warszawa.
• Musiał A. (1972), Próba interpretacji profilu czwartorzędu okolic Łomży, Prace i Studia IG UW, z. 10, Geogr. fiz., z. 4.
• Musiał A. (1976), Formy szczelinowe okolic Wizny, Przegl. Geogr., t. XLVIII, z. 2.
• Niewiarowski W. (1964), Formy marginalne, z wyciśniętym jądrem z okolic Jaworzna koło Wąbrzeźna, Zesz. Nauk. UMK, Geografia III, Toruń.
• Nowicki A. J., Radlicz K. (1961), O występowaniu i genezie zlepieńca czwartorzędowego, Kwart. Geol., t. 5, Warszawa.
• Olszewski A. (1976), Miejsce podstawowej facji lodowcowej w koncepcji „serii glacjalnej” na tle rozważań lito- i morfogenetycznych, Problemy geografii fizycznej. Stud. Soc. Sc. Torunensis vol. VIII, Sectio C (Geographia et Geologia), PWN.
• Pietkiewicz S. (1950), Przeglądowa mapa geologiczna Polski 1 : 300 000 arkusz Białystok, Instytut Geol., Warszawa.
• Pietkiewicz S. (1968), Atlas województwa białostockiego (mapa geomorfologiczna), Prezydium Woj. Rady Narodowej w Białymstoku, IG PAN, Warszawa.
• Radłowska C. (1963), Rzeźba północno-wschodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich, Pr. Geogr. IG PAN nr 38, Warszawa.
• Radłowska C., Mycielska-Dowgiałło E. (1972), Uwagi o deglacjacji zachodniej części Gór Świętokrzyskich (w okolicach Chęcin), Przegl. Geol., t. XLIV, z. 4.
• Różycki S. Z. (1970), Dynamiczne uławicenie glin zwałowych i inne procesy w dennej części moren lądolodów czwartorzędowych, Acta Geol. Polon., vol. 20, No 3, Warszawa.
• Różycki S. Z. (1972 a), Plejstocen Polski środkowej, PWN, Warszawa.
• Różycki S. Z. (1972 b), Nizina Mazowiecka, w: Geomorfologia Polski, t. 2, PWN, Warszawa.
• Rudnicki J. (1958), Geneza jaskiń systemu Lodowego Źródła i ich związek z rozwojem Doliny Kościeliskiej, Acta Geol. Polon., vol. VIII, z. 2, Warszawa.
• Ruszczyńska-Szenajch H. (1973), Kry lodowcowe wyciśnięte glacitektonicznie na terenie SE Mazowsza i S Podlasia (komunikat wstępny), Kwart. Geol., t. 17, z. 3, Warszawa.
• Ruszczyńska-Szenajch H. (1976), Glacitektoniczne depresje i kry lodowcowe na tle budowy geologicznej południowo-wschodniego Mazowsza i południowego Podlasia, Stud. Geol. Polon., viol. 50, Warszawa.
• Skompski S., Nowak J. (1965), Piaskowce i zlepieńce czwartorzędowe, Przegl. Geol. 4.
• Słowański W. (1969), Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000 arkusz A, Pisz, Instytut Geol., Warszawa.
• Słowański W. (1971), Objaśnienia do mapy geologicznej Polski 1 : 200 000 arkusz Pisz, Instytut Geol., Warszawa.
• Słowański W. (1972), Mapa geologiczna Polski 1: 200 000 arkusz B, Pisz, Instytut Geol., Warszawa.
• Straszewska K. (1969), Boulder clay festoons accumulated in front of the ice sheet, ,,Geographica Polonica” 17.
• Straszewska K. (1975), Middle-Polish (Riss) age of marginal forms in the vicinity of Łomża (North-Eastern Poland), Bul. de L’academie Polonaise des Sciences, vol. XXIII, nr 2.
• Szupryczyński J. (1963), Rzeźba strefy marginalnej i typy deglacjacji lodowców południowego Spitsbergenu., Prace Geogr. IG PAN nr 39.
• Szupryczyński J. (1965), Zagadnienie genezy krajobrazów wysoczyzny morenowej Płaskiej i falistej, Przegl. Geogr., t. XXXVII, z. 1.
• Szupryczyński J. (1966), Przebieg deglacjacji na obszarze północnego Spitsbergenu w rejonie fiordu Bock, Przegl. Geogr., t. XXXVIII, z. 3.
• Szupryczyński J. (1968), Niektóre zagadnienia czwartorzędu na obszarze Spitsbergenu, Prace Geogr. IG PAN nr 71.
• Vaitiekunas P. (1975), O strukturie i dinamikie posledniego lednikowogo pokrowa na tieritorii pribałtiki, Gieografija ir Gieologija XI Leidykla „Mintis”, Vilnius.
• Wójcik G. (1976), Zagadnienia klimatologiczne i glacjologiczne Islandii, Rozprawy UMK, Toruń.
• Zaborski B. (1927), Studia nad morfologią dyluwium Podlasia i terenów sąsiednich, Prace wykonane w Zakładzie Geograficznym Uniwersytetu Warszawskiego, nr 9.
• Zgorzelski M. (1976), Formy szczelinowe jako wskaźnik przebiegu deglacjacji w północnej części Wysoczyzny Kolneńskiej, Prace i Studia IG UW, z. 17, Geogr. fiz., z. 6.
• Zwierz S. (1948), Przeglądowa mapa geologiczna Polski 1 : 300 000 arkusz Olsztyn.