Upper Ordovician brachiopods from Poland and Britain

• Autorzy: Temple J.T.

Warianty tytułu

PL

Górno-ordowickie brachiopody z Polski i Brytanii

RU

Verkhne-ordovikskie brakhiopody iz Pol'shi i Velikobritanii

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The brachiopods of the Upper Ordovician Hirnantia fauna from the Holy Cross Mountains of Poland (Góry Świętokrzyskie) are described. The fauna, which includes one new genus (Plectothyrella) and four new species (Philhedra? stawyensis, Hirnantia? kielanae, Platymena? polonica, Plectothyrella platystrophoides), is compared with occurrences from North Wales and the English Lake District.

PL

Opisane w niniejszej pracy brachiopody pochodzą z górnego ordowiku Gór Świętokrzyskich. Opisy niektórych gatunków są uzupełnione obserwacjami okazów z łupków aszgilskich z English Lake District i z warstw Hirnant (Walia Płn.). Fauna polska pochodzi z profilu Stawy okolic Łagowa w Górach Świętokrzyskich (synklina bardziańska), zebrana z żółtych, piaszczystych mułowców, leżących około 2 m poniżej łupków graptolitowych, tworzących spąg syluru (Kielan, 1960, p. 12, Text-fig. 1). Materiał dotyczący Dalmanella testudinaria został porównany z topotypowym materiałem pochodzącym z Borenshult, (Szwecja), oraz z Hol Beck (Lake District). Dla porównania z okazami z Borenshult zastosowano multiwariantną analizę 5 cech skorupki grzbietowej. Otrzymany wzór variance-covariance dla dwóch prób znacznie się różni. W przypadku okazów z miejscowości Stawy i Hol Beck zastosowano trójwariantną analizę, opartą na pewnych wymiarach kardynalii; tutaj również wzory variance-covariance różnią się. Przy zastosowaniu analizy biwariantnej dla trzech prób (długość i szerokość płytek podpierających) wzory variance-covariance, nie różnią się bardzo i porównanie przeciętnych λ₂ wykazuje, że okazy polskie mają prawdopodobnie znacznie cieńsze płytki podpierające, niż okazy szwedzkie lub angielskie, pochodzące z Lake District, przy czym u okazów z tych dwóch miejscowości element ten jest niemalże identyczny. Chociaż okazy polskie różnią się w pewnych innych cechach, wariacja ta, warunkowo, jest uważana za wewnątrz-gatunkową. Kolekcja okazów Hirnantia sagittifera z miejscowości Stawy została porównana z topotypowym materiałem okazów z Aber Hirnant (Walia Płn.) i z okazami z Hol Beck. Analiza pewnych rozmiarów kardynalii wykazuje, że okazy z tych miejscowości różnią się znacznie, a ich wzory variance-covariance są różne. Okazy z Hol Beck mają głębsze dołki kruralne i prawdopodobnie szersze płytki podpierające, niż okazy z miejscowości Stawy. Wariacja ta jest uważana za wewnątrz-gatunkową. DIAGNOZY NOWYCH GATUNKÓW. Philhedra? stawyensis n.sp. Przedstawiciel rodzaju Philhedra o skorupce dorsalnej małych rozmiarów, z dość wyraźnie zaznaczonym urzeźbieniem skorupki służącej za podłoże; powierzchniowe żeberka promieniste, bardzo delikatne (prawdopodobnie pokryte delikatnymi kolcami), lub często brak ich; dziób mniejszy niż 1/3 długości skorupki, licząc od brzegu tylnego. Skorupka wentralna nie zachowana, prawdopodobnie nie była skalcytowana. Hirnantia? kielanae n.sp. Hirnantia małych rozmiarów, o wąskich, tępo kanciastych, dachówkowatych żeberkach; area wentralna wysoka, płytki zębowe mocno dywergentne; wentralne odciski mięśniowe o prawie półokrągłym zarysie; septum dorsalne środkowe dość wysokie; odciski adduktorów w skorupce dorsalnej wydłużone; płytki podpierające zgrubiałe, ułożone prawie równolegle; dołki kruralne różnie wykształcone. Platymena? polonica n.sp. Gatunek rodzaju Platymena charakteryzuje się poprzecznie wydłużonym zarysem zewnętrznym muszli, obecnością płytek zębowych i brakiem zgrubiałego wałeczka, obrzeżającego wisceralne części skorupek. Plectothyrella n.gen. Przedstawiciel rodziny Meristellidae, mający wykształcone siodło i zatokę; żeberka grube; płytki zębowe szerokie, zachowujące na przednich powierzchniach ślady odcisków adiustorów; ku przodowi, od platformy wentralnej, zaznacza się głębokie kolankowate przegięcie skorupki; septum dorsalne środkowe nie podpiera dwudzielnej płytki zawiasowej. Brachidium nie znane. Genotyp: Plectothyrella platystrophoides n.sp. - diagnoza jak dla rodzaju. DYSKUSJA. Ilość okazów pochodzących z miejscowości Stawy, Aber Hirnant i Hol Beck podana jest w Tabelach 10-12 (s. 416, 418). W toku badań stwierdzono znaczne różnice w ilościach skorupek wentralnych i dorsalnych w obrębie najliczniejszych gatunków, pochodzących z miejscowości Stawy (Hirnantia? kielanae) i z Aber Hirnant (Bancroftina? cf. bouceki). Na tej podstawie można przypuszczać, że fauna tych dwóch miejscowości została przemieszczona na pewną odległość od miejsca przyżyciowego. Natomiast w Hol Beck nie stwierdzono tak znacznych różnic w ilościach skorupek wentralnych i dorsalnych w obrębie najliczniejszych gatunków (H.? kielanae i H. sagittifera), można więc sądzić, że fauna tutaj nie uległa dalszemu transportowi. Względna częstotliwość gatunków w trzech próbach jest różna (Tabl. 13, s. 419). Wydaje się, że duże ilości okazów H.? kielanae i Dalmanella testudinaria są odwrotnie skorelowane z okazami Bancroftina? cf. bouceki i Eostropheodonta hirnantensis. Częstotliwość występowania gatunków w każdej z miejscowości jest porównywana (Tab. 14, s. 420) z częstotliwością, przewidzianą wzorem MacArthura (1960). We wszystkich przypadkach istnieje duża zgodność z wartościami przewidzianymi wspomnianym wzorem, co świadczyłoby o istnieniu nie zachodzących na siebie nisz, w których zwierzęta te żyły. Najlepiej wzór ten stosuje się dla Hol Beck, najgorzej dla miejscowości Stawy i wszędzie gatunki te są rzadsze, niż można by przewidywać. Rozpatrywany jest również problem brachiopodów o przeciętnie małych rozmiarach muszli, pochodzących z miejscowości Stawy. Uważa się, że taksonomiczne różnice dla form pochodzących z różnych miejscowości powinny być oparte raczej na kształcie muszli, niż na jej rozmiarach.

RU

В настоящей работе дано описание брахиопод из верхне-ордовикских отложений Свентокржиских Гор. Описание некоторых видов дополнено данными, полученными из наблюдений над некоторыми экземплярами брахиопод из эшгильских сланцев (область Lake District), а также из слоев Гирнант (Hirnant, северный Уэльс). Польскую фауну, происходящую из разреза Ставы (бардзианская синклиналь, в окрестностях города Лагув, в Свентокржиских Горах) извлечено пз желтых аргилитов, выступающих в разрезе около 2 метров ниже граптолито-вых сланцев, образующих здесь нижний слой силура (Kielan, 1960, с. 12, фиг. 1). Материал содержащий Dalmanella testudinaria сравнено с топотиповым материалом происходящим из Бореншульт (Borenshult) в Швеции, а также из Голь Бек (Hoi Beck-Lake District). Для сравнения польских экземпляров с формами из Бореншульт применяется многовариантный анализ 5 признаков спинной створки. Полученная формула варианс-коварианс (variance-covariance) в случае двух образцов значительно различается. К образцам происходящим из местностей Ставы и Голь Бек применяется тройвариантный анализ, основанный на некоторых размерах кардинальев, но и здесь также формулы варианс-коварианс различаются. В случае применения двухвариантного анализа для трёх образцов - длина и ширина зубных пластин - формулы варианс-коварианс значительно не различаются. Сравнение средних λ₂ показывает, что образцы из Польши обладают более тонкими зубными пластинами, чем образцы из Швеции либо из Великобритании (Lake District), причём в образцах из двух последних местностей элемент этот является почти идентичным. Хотя польские образцы различаются по некоторым другим признакам, вариацию эту условно считается внутривидовой. Коллекцию образцов Hirnantia sagittifera из местности Ставы сравнено с то-пстиповым материалом из Абер Гирнант в северном Уэльсе, а также с образцами из Голь Бек. Анализ некоторых размеров кардинальев показывает, что образцы из двух вышеупомянутых местностей значительно между собой различаются, а характеризующие её формулы варианс-коварианс являются тоже различными. Образцы из Голь Бек имеют более глубокие круральные ямки и вероятно более широкие зубные пластины, чем образцы из местности Ставы. Вариацию эту считается внутри-видовой. ДИАГНОЗЫ. Philhedra? stawyensis n. sp. Представитель рода Philhedra характеризуется опинной створкой маленьких размеров, с умеренно отчетливой скульптурой раковины, служащей как субстрат; на поверхности створки видны очень тонкие радиальные рёбра (вероятно покрыты тонкими шипами), которые часто отсутствуют; макушка короче ⅓ длины створки, считая с заднего её края. Брюшная створка не сохранилась; по всей вероятности не подверглась калыдитизации. Hirnantia? kielanae n. sp. Hirnantia маленьких размеров, с узкими, тупоугловатыми черепичными рёбрышками; арея высокая, зубные пластины сильно расходящиеся; отпечатки мускулов почти полукруглого очертания; срединная септа спинной створки умеренно высокая. Отпечатки закрывателей спинной створки удлиненные, уложенные почти параллельно; круральные ямки различно образованные. Platymena? polonica n. sp. Вид рода Platymena характеризуется поперечно удлиненным внешним очертанием раковины, наличием зубных пластин и отсутствием утолщенного валика, окаймляющего висцериальные части створок. Plectothyrella n. gen. Представитель семейства Meristellidae имеет четко образованные седло и синус. Рёбрышки толстые; зубные пластины широкие, с сохраненными на передних поверхностях следами отпечатков адиюсторов; впереди, около брюшной платформы, наблюдается глубокий коленчатый изгиб; срединная септа спинной створки не поддерживает разделенной замочной площадки. Брахи-диум не известное. Генотип; Plectothyrella platystrophoides n. sp. Диагноз - как для рода. ДИСКУССИЯ. Количество экземпляров происходящих из местностей Ставы, Абер Гир-нант, а также Голь Бек приводится в таб. 10-12. В ходе исследований, в пределах наиболее многочисленных видов, происходящих из местности Ставы (Н.? kielanae), а также из Абер Гирнант (В.? cf. bouceki), удостоверено значительное различие в количестве спинных и брюшных створок. Основываясь на этом, можно предполагать, что фауна из двух вышеупомянутых местностей не находится сейчас на месте прижизненного обитания, а по всей вероятности была перемещена после смерти на некоторое расстояние. В Голь Бек зато, в пределах наиболее многочисленных видов (Н.? kielanae и Н. sagittifera) не удостоверяется значительного различия в количестве брюшных и спинных створок. Судя из этого, присутствующая здесь фауна брахиопод не была подвергнута длинному перемещению. Относительная частота видов в трёх пробах является разной (таб. 13). Кажется, что множество экземпляров Н.? kielanae и D. testudinaria есть обратно корреллировано с экземплярами В.? cf. bouceki и Е. hirnantensis. Частоту появления видов в каждой местности сравнено (таб. 14) с частотой предположенной формулой МакАртура (MacArthur, 1960). Во всех случаях имеет место соответствие с величинами предположенными упомянутой формулой, что свидетельствует о существовании не охватывающих друг друга ниш, в которых обитали эти формы. Наилучшим образом формула эта применяется для Голь Бек; хуже всего - для местности Ставы, и везде редко выступающие виды являются более редкими, чем можно бы предусматривать. Обсуждается также вопрос брахиопод со средне маленькими раковинами, происходящими из местности Ставы. Считается, что таксономические различия в экземплярах, происходящих с различных местностей должны скорее всего основываться на форме раковины, чем на её величине.

Słowa kluczowe

EN

paleontology; Upper Ordovician; Ordovician; brachiopod; Poland; Britain; fauna; Hirnantia; Holy Cross Mountains; new genus; new species; occurrence

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1965
• Tom: 10
• Numer: 3
• Opis fizyczny: p.379-427,fig.,ref.

Twórcy

autor

Temple J.T.

• Birkbeck College University of London, London, U.K.

Bibliografia

• BOUCOT, A. J., JOHNSON, J. G. & STATON, R. D. 1964. On some atrypoid, retzioid, and athyridoid Brachiopoda. - J. Paleont., 38, 805-822, Menasha.
• COOPER, G. A. 1956. Chazyan and related brachiopods. - Smithson, misc. Coll., 127, 1-1245, Washington.
• DAVIDSON, T. 1867. British Fossil Brachiopoda, 3, part 7, no. 2; Silurian. - Palaeontogr. Soc., London.
• HALL, J. & CLARKE, J. M. 1894. An introduction to the study of the genera of the Palaeozoic Brachiopoda. Part. II. - Palaeont. N. Y., 8, 2, 1-394.
• HAVLÍČEK, V. 1950. Ramenonožci českého ordoviku [The Ordovician Brachiopoda from Bohemia]. - Rozpr. ústr. úst. geol., 13, 1-63 [Czech], 73-133 [English], Praha.
• - 1952. O ordovických zástupcích čeledi Plectambonitidae (Brachiopoda) [On the Ordovician Representatives of the Family Plectambonitidae (Brachiopoda)]. - Sborn. ústr. úst. geol, 19 [Pal.], 397-415 [Czech], 423-428 [English], Praha.
• KIELAN, Z. 1959 (1960). Upper Ordovician trilobites from Poland and some related forms from Bohemia and Scandinavia. (Trylobity górno-ordowickie Polski i pewne formy zbliżone z Czech i Skandynawii). - Palaeont. Pol., 11, 1-198, Warszawa.
• KOZŁOWSKI, R. 1929. Les Brachiopodes gothlandiens de la Podolie polonaise. (Ramienionogi gotlandzkie polskiego Podola). - Ibidem, 1, 1-254.
• MacARTHUR, R. H. 1960. On the relative abundance of species. - Amer. Naturalist, 94, 25-36, Lancaster.
• - & MacARTHUR, J. W. 1961. On bird species diversity. - Ecology, 42, 594-598, Durham, N. C.
• M’COY, F. 1851. On some new Cambro-Silurian Fossils. - Ann. Mag. nat. Hist., (2) 8, 387-409, London.
• - 1852. Systematic description of the British Palaeozoic Fossils in the Geological Museum of the University of Cambridge. Fasc. II. London & Cambridge.
• POULSEN, C. 1943. The Silurian Faunas of North Greenland. II. The Fauna of the Offley Island Formation. Part II. Brachiopoda. - Medd. Grönland, 72, 3, 1-60, København.
• REED, F. R. C. 1915. Supplementary Memoir on New Ordovician and Silurian Fossils from the Northern Shan States. - Palaeont. Indica (ns), 6, 1, 1-122, Calcutta.
• SCHUCHERT, C. & COOPER, G. A. 1930. Upper Ordovician and Lower Devonian stratigraphy and paleontology of Percé, Quebec. Part II. New Species from the Upper Ordovician of Percé. - Amer. J. Sci., 220, 265-288, New Haven, Conn.
• TROEDSSON, G. T. 1918. Om Skånes brachiopodskiffer. - K. fysiogr. Sällsk. Handl. (nF), 30, 3, 1-110.
• WILLIAMS, A. 1951. Llandovery brachiopods from Wales with special reference to the Llandovery district. - Quart. J. geol. Soc. London, 107, 85-134, London.
• - 1953. North American and European Stropheodontids: their morphology and systematics. - Mem. geol. Soc. Amer., 56, 1-67, New York.
• - 1962. The Barr and Lower Ardmillan Series (Caradoc) of the Girvan district, south-west Ayrshire, with descriptions of the Brachiopoda. - Mem. geol. Soc. London, 3, 1-267, London.
• - & WRIGHT, A. D. 1963. The classification of the ’’Orthis testudinaria Dalman” group of brachiopods. - J. Paleont., 37, 1-32, Menasha.