Orthid brachiopods from the Upper Visean (Carboniferous) of the Swietokrzyskie Mts., Poland

• Autorzy: Zakowa H.

Warianty tytułu

PL

Ortidy (Brachiopoda) z wizenu górnego gór Świętokrzyskich

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Enteletid (four species) and rhipidomellid (one species) brachiopods from the Gałęzice region, SW Świętokrzyskie Mts., have been described. Dominating genus Schizophoria is represented by S. (Schizophoria) resupinata, S. (S.) keyserlingiana, S. (Paraschizophoria) woodi, S. (Par.) sp. A, S. (Pocockta) linguata, S. (P.) cf. gibbera. Six known morphological “varieties” or “forms” of S. (S.) resupinata have been described. They probably come from diverse environments. Most specimens collected belong to S. (S.) resupinata (Martin) forma typica and represent all stages of its ontogeny. The brachiopods have been collected from organodetritic limestones and calcareous-clayey deposits of the Goniatites crenistria and G. striatus zones. It is suggested that only S. (S.) resupinata f. gigantea may be stratigraphically characteristic of the Upper Visean of Europe.

PL

Opisano ortidy z poziomów Goniatites crenistria i G. striatus synkliny gałęzickiej. Zbadano ponad 3000 okazów zebranych z 26 stanowisk usytuowanych na wychodniach wapieni organodetrytycznych oraz z wkładek wapieni z serii wapienno-iłowcowej z 3 otworów wiertniczych (fig. 1, tabela 1). Punkty badawcze leżą w obrębie 6 przekrojów geologicznych. Najwięcej okazów zebrano ze wzgórza Todowa Grząba (około 68% kolekcji), głównie z przekopu XXI. W materiale przeważają skorupki ramieniowe. Około 800 źle zachowanych okazów oznaczono jako Schizophoria (Schizophoria) div. sp. ind. i wyłączono z opisu paleontologicznego. Na pozostałych okazach cechy zewnętrzne są dobrze widoczne, zwłaszcza na muszlach małych i średniej wielkości (zwykle z interareami i deltyrium). Rzadko obserwowano budowę wewnętrzną (niekompletne pola mięśniowe), również w szlifach poprzecznych, co wiąże się z silnym przekrystalizowaniem materiału. Opisane brachiopody należą do 2 rodzin: Rhipidomellidae (nieliczne okazy jednego gatunku — R. michelini) i Enteletidae (4 gatunków z 3 podrodzajów Shizophoria; Tabela 1, pls 1—8). Autorka przyjęła koncepcję podziału rodzaju Schizophoria według Lazareva (1976), który w znacznym stopniu oparł się na wynikach badań Bonda (1941) i Pocock (1968). Pod względem ilościowym dominuje kosmpolityczny gatunek S. (Schizophoria) resupinata (Martin) do którego należy około 60% okazów kolekcji. Inne gatunki należą do rzadkich elementów taksonomicznych w badanym zespole ortidów. Wymieniony gatunek to przede wszystkim okazy formy typica, reprezentujące wszystkie stadia ontogenetyczne. Przeważają okazy małe, o szerokości poniżej 20 mm (fig. 9—10). Ponadto występują przedstawiciele pięciu innych, znanych w literaturze „odmian” tego gatunku tj. dorsosinuata, gigantea, lata, pinguis i rotundata (Demanet 1921—1923, 1934). Opisano je w niniejszej pracy jako odmiany morfologiczne określone terminem forma, mieszczące się w szerokim spektrum zmienności wewnątrzgatunkowej (fig. 2—9). Kilka okazów wydzielono jako forma A i zróżnicowano okazy forma pinguis na 4 podformy. W materiale z Gałęzie występują przejścia pomiędzy formami, co może świadczyć o stopniowej adaptacji tych brachiopodów do zachodzących zmian środowiskowych. Formy inne niż typica stanowią zaledwie 15.8% sumy okazów zaliczonych do gatunku i należą do rzadko występujących, podobnie jak w Europie zachodniej. Przyczyn ich powstania upatrywano w zmianach warunków ekologicznych (Bond 1941), co w badanych utworach Gałęzic jest niemożliwe do prześledzenia z uwagi na przemieszanie fauny. Tu często, w tych samych ławicach wapieni, występują obok siebie przedstawiciele forma typica oraz pozostałych opisanych form. Okazy forma gigantea wyraźnie różnią się od dużych okazów S. (Schizophoria resupinata) (Martin) forma typica, tj. odpowiadającym neotypowi (Bond 1941) i konspecyficznych z Schizophoria nuda George et Ponsford (George, Ponsford 1938). Ze względu na to, oraz na występowanie wymienionych dużych form autorka odrzuca możliwość uznawania forma gigantea za jedno ze stadiów rozwoju ontogenetycznego forma typica. Opisane gatunki występują w całym karbonie lub w karbonie dolnym. Jedynie S. (Schizophoria) resupinata (Martin) forma gigantea, w swej najbardziej klasycznej postaci, znana jest w Europie zachodniej i środkowej tylko z utworów wizenu górnego. Może to być pewną wskazówką stratygraficzną, a poza tym może sugerować występowanie w tym czasie optymalnych warunków środowiskowych dla rozwoju bentosu.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1989
• Tom: 34
• Numer: 2
• Opis fizyczny: p.91-124,fig.,ref.

Twórcy

autor

Zakowa H.

• Panstwowy Instutut Geologiczny, Oddział Świętkokrzyski, ul.Zgoda 21, 25-953 Kielce, Poland

Bibliografia

• BELKA, Z. and SKOMPSKI, S. 1988. Mechanizm sedymentacji i pozycja facjalna wapienia węglowego w południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich.— Przegl. Geol., 8, 442—449.
• BOJKOWSKI, K. 1966. Charakterystyka faunistyczna osadów karbonu lubelskiego. W: Osady karbońskie w Zagłębiu Lubelskim. — Pr. Inst. Geol., 44, 55—82.
• BOJKOWSKI, K. 1972. Charakterystyka karbonu górnego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. W: Karbon Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. — Ibidem, 61, 89—134.
• BOND, G. 1941. Species and variation in British and Belgian Carboniferous Schizophoriidae. — Proc. Geol. Assoc., 52, 285—303.
• BRUNTON, C. H. C. 1968. Silicified brachiopods from the Visean of Country Fermanagh (II). — Bull. Brit. Mus. (Nat. Hist.), Geology, 16, 1—70.
• CZARNIECKI, S. 1973. Goniatyty wapienia węglowego z Gałęzie. — Rocz. Pol. Tow. Geol., 43, 2, 227—248.
• CZARNOCKI, J. 1916. Kilka słów o odkryciu utworów karbońskich w Górach Świętokrzyskich.— Spraw. Pos. Tow. Nauk. Warsz., 8, 952—975.
• DEMANET, F. 1921—1923. Le Waulsortien de Sosoye et des rapports faunistiques avec le Waulsortien ďâge Tournaisien supérieur. — Mém. Inst. Géol. Univ. Louvain, 2, 37—286.
• DEMANET, F. 1934. Les brachiopodes du Dinantien de la Belgique. Premier volume: Atremata, Neotremata, Protremata (pars). — Mém. Mus. Royal d’Hist. Nat. Belgique, 61, 1—116.
• FEDOROWSKI, J. 1971. Aulophyllidae (Tetracoralla) from the Upper Visean of Sudetes and Holy Cross Mountains. — Palaeont. Polonica, 24, 1—137.
• GEORGE, T. N. 1932. Brachiopoda from the Cayton Gill Beds. — Trans. Leeds Geol. Assoc., 5, 1—2, 37—48.
• GEORGE, T. N. and PONSFORD, D. R. A. 1938. Notes on the morphology of Schizophoria. — Ibidem, 5, 3—4, 227—245.
• HOFFMANN, N., LINDERT, D., WEYER, D. and ILLERS, K. H. 1975. Zum Unterkarbon-vorkommen auf der Insel Rügen und Hiddensee. — Ztschr. Geol. Wiss., Jhg. 3, 7, 851—873.
• JAROSZ, J. 1909. Stratygrafia wapienia węglowego w okręgu krakowskim. — Bull. Acad. Sci., 4, 689—706.
• JAROSZ, J. 1926. Obecny stan badań nad stratygrafią dewonu i dolnego karbonu w okręgu krakowskim. — Rocz. Pol. Тоw. Geol., 3, 115—190.
• JERZYKIEWICZ, T. 1965. Nowa fauna kulmowa z Konradowa koło Wałbrzycha.— Acta Geol. Polonica, 15, 217—238.
• JURKIEWICZ, H. and ŻAKOWA, H. 1973. Karbon dolny. W: Profile głębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego. Węgrzynów IG 1, 7, 22—27, 38—40.
• JURKIEWICZ, H. 1978. Glony i otwornice z wizenu górnego synkliny gałęzickiej. — Pr. Inst. Geol., 85, 1—72.
• [KALASHNIKOV, N. V.] KАЛАШНИKОВ, H. В. 1974. Раннекаменноугольные блахиоподы Печорского Урала. — Коми фил. инст. геол АН СССР, 1—200.
• KNÜPFER, J. and WEYER, D. 1967. Vorläufige Mitteilung über das Unterkarbon der Insel Rügen. — Ber. deutsch. Ges. Geol. Wiss., 12, 185—192.
• KOREJWO, K. 1960. Wyniki wiercenia w Chełmie. Karbon. — Biul. Inst. Geol., 165, 23—42, 60—64, 101—107, 160—164.
• KOREJWO, K. 1974. Karbon struktury Abramowa. — Acta Geol. Polonica, 24, 631—661.
• KOREJWO, K. 1975. Utwory najniższego dinantu z profilu Babilon 1 (Pomorze Zachodnie).— Ibidem, 25, 451—504.
• KOREJWO, K. and TELLER, L. 1968. Stratygrafia karbonu zachodniej części niecki lubelskiej.— Ibidem, 18, 153—176.
• KWIATKOWSKI, S. 1959. Wapień węglowy Gałęzic. — Biul. Inst. Geol., 159, 5—51.
• [LAZAREV, S. S.] ЛАЗАРЕВ, С. C. 1969. Сосудистая система у брахиопод Schizophoria и Orthotichia — Палеонт. жур., 2, 66—72.
• [LAZAREV, S. S.] ЛАЗАРЕВ, С. C. 1976. Морфология и развитие брахиопод надсемейства Энтелетацеа. — Изд. Наука, 1—167.
• [LITVINOVITCH, N. V.] ЛИТВИНОВИЧ, Н. В. 1962. Kаменноугольные и пермские отложения Западной части Центрального Казахстана. — Изд. МГУ, 4, 1—388.
• [LITVINOVITCH, N. V., AKSENOVA and RAZINA] ЛИТВИНОВИЧ, Н., АКСЕНОВА, Г. Г., РАЗИНА, Т. П. 1969. Стратиграфия и литология отложений нижнего карбона Западной части Центрального Казахстана. — Изд. Недра, 1—448.
• ŁYDKA, K. and ŻAKOWА, Н. 1975. Środowiska sedymemtaneji karbonu Gałęzic. — Biul. Inst. Geol., 283, 101—150.
• MARTÍNEZ CHACÓN, M. L. 1979. Braquipodos carboniferos de la Cordillera Cantabrica (Orthida, Strophomenida у Rhynchonellida). — Inst. Geol. Espana, 96, 1—291.
• MATYJA, H. 1976. Biostratigraphy of the Devonian-Carboniferous passage beds from some selected profiles of NW Poland. — Acia Geol. Polonica, 26, 489—539.
• McCOY, F. 1844. Synopsis of the Carboniferous fossils of Ireland. 1—207.
• [NALIVKIN, D. V. and FOTEVA, N. N.] НАЛИВKМН, Д. В., ФОТЕВА, H. Ы. 1973. Брахиоподы пограничных отложений турнейского и визейского ярусов Западного склона Урала. — Изд. Наука, 1—118.
• MUIR-WOOD, Н. and COOPER, G. А. 1960. Morphology, classification and life habits of the Productoidea (Brachiopoda). — Mem. Geol. Soc. Amer., 81, 1—447.
• NOWIŃSKI, A. 1976. Tabulate and Chaetetida from the Devonian and Carboniferous of southern Poland. — Palaeont. Polonica, 35, 1—126.
• PAECKELMANN, W. 1930. Die Brachiopoden des deutschen Unterkarbons. 1 Teil: Die Orthiden, Strophomeniden und Choneten des mitteleren und oberen Untercarbons. — Abh. Preuss. Geol. L.-A., N. F., 122, 143—326.
• PAREYN, C. 1961. Les massifs carbonifères du Sahara Sud-Oranais. — Publ. Centre Rech. Sahar., II, Paléontologie stratigraphique, 1—244.
• PARKINSON, D. 1954. Quantitative studies of brachiopods from the Lower Carboniferous reef limestone of England. — J. Paleont., 28, 367—381.
• POCOCK, Y. P. 1968. Carboniferous schizophoriid brachiopods from Western Europe. — Palaeontology, 11, 1, 64—93.
• ŘEHOŘ, F. and ŘEHOŘOVA, M. 1972. Makrofauna uhlonosnégo karbonu českoslovénské časti hornoslezské pánve. — Ostravske Muz., 1—140.
• [SARYTCHEVA, T. G. and SOKOLSKAYA, A. N.] САРЫЧЕВА, T. Г., СОКОЛЬKАЯ, A. H. 1952. Определитель палеозойских брахиопод Подмосковной Kотловины. — Тр. Палеонтол. uнст. АН СССР, 38, 1—303.
• SCHWARZBACH, М. 1949. Die Fauna des Bug-Karbons, ihre stratigraphische und paläogeographische Bedeutung. — Palaeontographica, 97, А, 1—74.
• TAZAWA, JUN-ICHI, 1981. An early Carboniferous brachiopod fauna from the Karoyama Formation in the Kikatami Mountains, Northeast Japan. — Bull. Saito Ho-on Kai Mus. Nat. Hist. Res., 49, 63—78.
• TAZAWA, JUN-ICHI 1984. Early Carboniferous (Visean) brachiopods from the Hikoroichi Formation of the Kikatami Mountains, Northeast Japan. — Trans. Proc. Palaeontol. Soc. Japan, N. S., 133, 300—312.
• ZAJĄCZKOWSKI, W. A. 1975. Stratygrafia i litologia wapieni dinantu w Czernej koło Krzeszowic. — Biul. Inst. Geol., 282, 273—326.
• ŻAKOWA, H. 1956a. Fauna kulmowa z Witkowa na Dolnym Śląsku. — Ibidem, 98, 5—76.
• ŻAKOWA, H. 1956b. Fauna kulmowa z Marciszowa na Dolnym Śląsku. — Ibidem, 98, 77—124.
• ŻAKOWA, H. 1958. Biostratygrafia utworów morskich dolnego karbonu z obszaru Wałbrzycha Miasta na Dolnym Śląsku. — Pr. Inst. Geol., 19, 1—211.
• ŻAKOWA, H. 1962. Warstwy z Lechówka w synklinie łagowskiej. — Kwart, geol., 6, 3, 373—402.
• ŻAKOWA, H. 1966. Poziom Goniatites crenistria Phill. w okolicy Sokolca i Jugowa u podnóży Gór Sowich (Sudety środkowe). — Pr. Inst. Geol., 43, 1—197.
• ŻAKOWA, H. 1974. Goniatitina from the Upper Visean (Gałęzice syncline, Holy Cross Mts.). — Rocz. Pol. Tow. Geol., 44, 1, 3—30.
• ŻAKOWA, H. 1976. Wybrane problemy karbonu Gałęzic w świetle najnowszych badań. — Biul. Inst. Geol., 296, 5—50.
• ŻAKOWA, H. 1985. Upper Visean gigantoproductoid brachiopods from the Góry Świętokrzyskie, Poland. — Rocz. Pol. Tow. Geol., 55, 1—2, 105—126.
• ŻAKOWA, H. 1986. Brachiopods of the family Semiplanidae Sarytcheva, 1960 from the Upper Visean of Poland. — Biul. Inst. Geol., 355, 49—70.
• ŻAKOWA, H. 1988. Ramienionogi rodziny Dictyoclostidae Stehli, 1954 z utworów wizenu górnego Gałęzic. — Biul. Inst. Geol., 358, 45—71.