New records of Lobaria amplissima (Lobariaceae, Ascomycota) in Poland

• Autorzy: Zalewska A. , Bohdan A.

Warianty tytułu

PL

Nowe stanowiska Lobaria amplissima (Lobariaceae, Ascomycota) w Polsce

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The current knowledge on the occurrence of Lobaria amplissima, a very rare old-growth forest lichen in Poland, is discussed. Both previous and new localities are presented. The Białowieża Forest, from which L. amplissima is reported, is a refuge site of L. amplissima in the lowland forests of Central Europe. The most important data on the ecology and the general distribution of the species are given. Diagnostic characters related to the morphology, anatomy and chemistry of L. amplissima differentiating it from similar species are described.

PL

Lobaria amplissima jest porostem znanym głównie z Europy, ale posiada również stanowiska w Makaronezji, Azji, Nowej Zelandii, a także w Ameryce Płn. i północnej części Afryki. Typ jej rozmieszczenia w Europie można określić jako oceaniczno-suboceaniczny, od Norwegii po Portugalię. Dalej w kierunku wschodnim występuje głównie w górach, np. w regionie śródziemnomorskim i w Europie Centralnej. Lobaria amplissima rośnie na pniach lub grubych konarach starych drzew liściastych, bezpośrednio na korze lub na epifitycznych mszakach. Rzadziej notowana jest na omszonych kwaśnych skałach. Porost ten jest bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia powietrza i przekształcenia zbiorowisk leśnych, spowodowane zabiegami gospodarczymi. Jest on składnikiem ugrupowań epifitycznych ze związku Lobarion i jego występowanie ograniczone jest do najlepiej zachowanych ekosystemów leśnych. Pierwsze stanowisko L. amplissima w Polsce podali Kukwa i in. (2008) w wyniku rewizji okazu zdeponowanego w BSG, zebranego w Puszczy Białowieskiej i znanego wcześniej jako L. virens (Cieśliński i Tobolewski 1988; Cieśliński 2003, 2010). Kolejne stanowiska L. amplissima zostały ostatnio znalezione przez A. Bohdana, w wilgotnych lasach olszowych w obrębie kilku części rezerwatu „Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej” i Białowieskiego Parku Narodowego. Wszystkie notowania pochodzą z kory przewróconych starych jesionów. Plechy zlokalizowane były w podkoronowej części pni i w koronie. W Polsce L. amplissima zarejestrowana została łącznie na 9 stanowiskach w Puszczy Białowieskiej, która jest prawdopodobnie ostatnim refugium tego gatunku na Niżu Środkowo-Europejskim. Omawiany gatunek, podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju Lobaria, jest porostem ściśle chronionym w Polsce. W niedalekiej przyszłości powinien być objęty ochroną strefową, która dodatkowo zabezpieczy potencjalne nowe stanowiska, zwłaszcza jeżeli zostaną znalezione w lasach gospodarczych. L. amplissima powinna być także wprowadzona w miejsce L. virens na krajową czerwoną listę gatunków zagrożonych oraz do zestawienia indykatorów lasów puszczańskich. W pracy przedstawiono jedno dotychczas znane oraz nowe stanowiska L. amplissima, stwierdzone w latach 2010 i 2011. Uzyskane wyniki oraz przegląd danych dotyczących ekologii tego gatunku wskazują, że możliwe jest znalezienie w Polsce nielicznych nowych stanowisk tego rzadkiego porostu, ale tylko w najmniej zniekształconych lasach liściastych, o charakterze puszczańskim. Potencjalne miejsca występowania wydają się być ograniczone do dużych kompleksów leśnych w północno-wschodniej Polsce i w Bieszczadach. Najbardziej prawdopodobnymi forofitami mogą być jesiony w łęgach i olsach, jesiony i dęby w wilgotnych postaciach grądów, buki i jawory w zbiorowiskach leśnych w górach. Przeszukiwane powinny być górne części pni i grube, dolne konary przewróconych drzew. Obserwacje drzew stojących, za pomocą lornetki ornitologicznej, umożliwiają zauważenie tylko dużych (do 20-30 cm średnicy) plech, występujących dość rzadko (Ryc.2). Ze względu na podobieństwo, głównie do Lobaria virens i Flavoparmelia caperata, konieczne są badania laboratoryjne, w tym TLC. Najbardziej istotne cechy diagnostyczne omawianego gatunku to jasnoszara (w stanie suchym) górna powierzchnia plechy (wilgotna – szaro-zielona), z wyraźnymi marszczeniami w części środkowej i drobne, do 2 cm szerokości, karbowano-wcinane, częściowo podwinięte łatki. W materiałach z Polski nie stwierdzono bardzo charakterystycznych, brązowo-czarnych krzaczkowatych cefalodiów, występujących na górnej stronie plechy. Plechy zawierają skrobikulinę, rzadziej pseudocyfellarynę i atranorynę. Górna kora barwi się od KOH intensywnie jasno żółto, charakterystyczne są również reakcje miąższu: K+ ciemno żółty, PD–, C–, KC+ ciemno różowy lub czerwono-różowy.

Słowa kluczowe

EN

new record; new locality; fungi; lichenized fungi; ancient forest; forest species; Lobaria amplissima; Lobariaceae; Ascomycota; Bialowieza Forest; Poland

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Mycologica
• Rocznik: 2012
• Tom: 47
• Numer: 1
• Opis fizyczny: p.109-119,fig.,ref.

Twórcy

autor

Zalewska A.

• Department of Botany and Nature Protection, Warmia and Mazuty University in Olsztyn, Plac Lodzki 1, 10-727 Olsztyn, Poland

autor

Bohdan A.

Bibliografia

• Anonymus. 1996. Fungi and Lichens. Red Data Book of Latvia. Vol. 1, Riga. (Latvijas Universitas) http://latvijas.daba.lv/saraksti/keerpji/ProtLich/Protected_lichens_Latvia.html [date of exploration – 5 December 2011]
• Aptroot A., Zielman R. 2004. Lobaria amplissima and other rare lichens and bryophytes on lava rock outcrops in the Eifel (Rheinland-Pfalz, Germany). Herzogia 17: 87–93.
• Arup U. 1997. Skoglig kontinuitet. (In:) U. Arup, S. Ekman, I. Kärnefelt, J.-E. Mattsson (eds). Skyddsvärda lavar i sydvästra Sverige, p. 92 –95. SBF-förlaget, Lund.
• Barkman J. J. 1958. Phytosociology and ecology of cryptogamic epiphytes. Van Gorcum & Comp., Assen. 628 pp. [Reissued 1969].
• Boom van den P. P. G., Giralt M. 1996. Contribution to the flora of Portugal, lichens and lichenicolous fungi I. Nova Hedwigia 63(1-2): 145–172.
• Burgaz A. R., Fuertes E. 1992. Aportaciones a la vegetación epífita (Briófitos y líquenes) II. (La Rioja, Espana). Cryptogamie, Bryol. Lichénol. 13: 133–153.
• Cieśliński S. 2003. Atlas rozmieszczenia porostów (Lichenes) w Polsce Północno-Wschodniej. Phytocoenosis 15 (N.S.). Suppl. Cartogr. Geobot. 15: 1–426.
• Cieśliński S. 2010. Wykaz gatunków porostów (grzybów zlichenizowanych) Puszczy Białowieskiej (NE Polska). Parki nar. Rez. Przyr. 29(2): 3–39.
• Cieśliński S., Fałtynowicz W. 1993. Note from editors. (In:) S. Cieśliński, W. Fałtynowicz (eds). Atlas of the geographical distribution of lichens in Poland. 1, p. 7–8. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
• Cieśliński S., Tobolewski Z. 1988. Porosty (Lichenes) Puszczy Białowieskiej i jej zachodniego przedpola. 1. (N. S.) Suppl. Cartogr. Geobot. 1: 1–216.
• Cieśliński S., Czyżewska K., Fabiszewski J. 2006. Red list of the lichens in Poland. (In:) Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (eds). Red list of plants and fungi in Poland, p. 71–89. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
• Clerc P. 2004. Les champignons lichénisés de Suisse. Cryptogamica Helvetica 19: 1–320.
• Coppins A. M., Coppins B. J. 2002. Indices of ecological continuity for woodland epiphytic lichen habitats in the British Isles. British Lichen Society, London, 36 pp.
• Czyżewska K., Cieśliński S. 2003. Lichens – indicators of lowland old-growth forests in Poland. Monogr. Bot. 91: 223–239
• Degelius G. 1935. Das ozeanische Element der Strauch – und Laubflechtenflora von Skandinavien. Acta Phytogeogr. Suec. 7: 1–411.
• Diederich P., Ertz D., Stapper N., Sérusiaux E., Broeck van den D., Boom van den P., Ries C. 2009. The lichens and lichenicolous fungi of Belgium, Luxembourg and northern France. http://www.lichenology.info [date of exploration – 2 Oct. 2009].
• Egea J. M. 1996. Catalogue of lichenized and lichenicolous fungi of Morocco. Bocconea 6: 19–114.
• Elix J. A., Tønsberg T. 2006. Notes on the chemistry of Scandinavian Lobaria species. Graphis Scripta 18: 27–28.
• Fałtynowicz W. 2003. The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland. An annotated checklist. (In:) Z. Mirek (ed.), Biodiversity of Poland 6: 1–435. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
• Hafellner J. 1995. A new checklist of lichens and lichenicolous fungi of insular Laurimacaronesia including a lichenological bibliography for the area. Fritschiana 5: 1–132
• Hafellner J., Türk R. 2001. Die lichenisierten Pilze Österreichs-eine Checkliste der bisher nachgewiesenen Arten mit Verbreitungsangaben. Stapfia 76: 1–167.
• Hale M. 1957. The Lobaria amplissima – L. quercizans complex in Europe and North America. Bryologist 60 (1): 35–39.
• Kondratyuk S. Ya., Khodosovtsev A. Ye., Zelenko S. D. 1998. The second checklist of lichen forming, lichenicolous and allied fungi of Ukraine. Phytosociocentre, Kiev, 180 pp.
• Kondratyuk S. Ya., Popova L. P., Lackovičová A., Pišút I. 2003. A catalogue of Eastern Carpathian lichens. M. H. Kholodny Institute of Botany, National Academy of Sciences of Ukraine; Institue of Botany, Slovak Academy of Sciences, Kiev – Bratislava, 246 pp.
• Kukwa M. 2002. Contribution to the flora of lichenized Ascomycotina of the Czywczyn Mts. (Eastern Carpathians, Ukraine). IV. Lobaria, allied genera and their lichenicolous fungi. Herzogia 15: 51–55.
• Kukwa M., Schiefelbein U., Czarnota P., Halda J., Kubiak D., Palice Z., Naczk A. 2008. Notes on some noteworthy lichens and allied fungi found in the Białowieża Primeval Forest in Poland. Bryonora 41: 1–11.
• Lisická E. 2005. The lichens of the Tatry Mountains. VEDA, Bratislava, 439 pp.
• Liška J., Palice Z., Slavíková Š. 2008. Checklist and Red List of lichens of the Czech Republic. Preslia 80: 151–182.
• Lobaria quercizans. 2011. Minnesota Department of Natural Resources http://www.dnr.state.mn.us/rsg/profile.html?action=elementDetail&selectedElement=NLLEC0G090# [ date of exploration – 9 December 2011]
• Nimis P. J. 1993. The lichens of Italy. An annotated catalogue. Monographie XII, Museo Regionale di Scienze Naturali, Torrino, 899 pp.
• Nitarè J. (ed.). 2000 Signalarter. Indikatorer pa skyddsvärd skog. Flora över kryptogamer. Skogsstyrelsens förlag, Jönköping, 384 pp.
• Nowak J., Tobolewski Z. 1975. Porosty polskie. Opisy i klucze do oznaczania porostów w Polsce dotychczas stwierdzonych lub prawdopodobnych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków, 1077 pp.
• Orange, A., James, P. W., White, F. J. 2001. Microchemical methods for the identification of lichens. British Lichen Society, London, 101 pp.
• Partl A. 2009. Checklist of lichens and lichenicolous fungi of Croatia. University of Osijek, Croatia, Preliminary version 1 March 2009. http://www.biologie.uni-hamburg.de/checklists/lichens/europe/croatia_l.htm [date of exploration – 9 December 2011].
• Pišút I., Lackovicová A., Lisická E. 1996. A second checklist and bibliography of Slovak lichens. Biologia (Bratislava) 51 (3): 1–79.
• Regulation of the Minister of Environment of 2004. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765).
• Rose F. 1992. Temperate forest management: its effect on bryophyte and lichen habitats. (In:) W. Bates, A. M. Farmer (eds). Bryophytes and lichens in a changing environment, p. 211–233. Clarendon Press, Oxford.
• Rose F., Purvis, O. W. 2009. Lobaria (Schreber) Hoffm. (1796). (In:) C.W. Smith, A. Aptroot, B. J. Coppins, A. Fletcher, O.L. Gilbert, P. W. James, P. A. Wolseley (eds). The Lichens of Great Britain and Ireland, p. 560–562. The Britsh Lichen Society, The Natural History Museum, London.
• Ryś A. 2005. Granicznik płucnik Lobaria pulmonaria w lasach państwowych i jego ochrona. Studio Avalon, Krutyń, 28 pp.
• Santesson, R., Moberg, R., Nordin, A., Tønsberg, T., Vitikainen, O. 2004. Lichen-forming and lichenicolous fungi of Fennoscandia. Uppsala, Museum of Evolution, Uppsala University, Uppsala, 359 pp.
• Scheidegger C., Clerc P., Dietrich M., Frei M., Groner U., Keller C., Roth I., Stofer S., Vust M. 2002. Rote Liste der gefährdeten Arten der Schweiz: Baum- und erdbewohnende Flechten. Bern, Bundesamt für Umwelt, Wald und Landschaft BUWAL; Birmensdorf, Eidgenössische Forschungsanstalt WSL, 124 pp.
• Seaward M. R. D. 1996. Checklist of Tunisian lichens. Bocconea 6: 115–148.
• Smith C.W., Aptroot A, B. J. Coppins, A. Fletcher, O.L. Gilbert, P. W. James, P. A. Wolseley (eds). 2009. The Lichens of Great Britain and Ireland. The Britsh Lichen Society, The Natural History Museum, London, 1046 pp.
• Søchting U, Alstrup, V., 2002. Danish Lichen Checklist. Ver. 2. Botanical Institute, University of Copenhagen, Copenhagen. www.bi.ku.dk/lichens/dkchecklist/ [date of exploration: 9 December 2011].
• Stenroos S., Stocker-Wörgötter E., Yoshimura I., Myllys L., Thell A., Hyvönen J. 2003. Culture experiments and DNA sequence data confirm the identity of Lobaria photomorphs. Can. J. Bot. 81(3): 232–247.
• Suppan U., Prügger j., Mayrhofer H. 2000: Catalogue of the lichenized and lichenicolous fungi of Slovenia. Bibl. Lichenol. 76: 1–215.
• Suza J. 1933. Ozeanische Züge in der epiphytischen Flechtenflora der Ostkarpathen (ČSR.), bzw. Mitteleuropas. Vestnik Krįlovské Ceské Společnosti Nauk 2: 1–43.
• Tønsberg T., Goward T. 2001. Sticta oroborealis sp. nov. and other Pacific North American lichens forming dendriscocauloid cyanotypes. Bryologist 104: 12–23.
• Tønsberg T., Jørgensen P. M. 2007. Lobaria. Nordic Lichen Flora 3: 77–82.
• Türk R., Haffelner J. H. 1999. Rote Liste gefährdeter Flechten (Lichenes) Österreichs. 2. Fassung. (In:) H. Niklfeld (ed.). Rote Listen gefährdeter Pflanzen Österreichs. 2 Auflage. Grüne Reihe des Bundesministeriums für Umwelt, Jugend und Familie, 10, p. 187 –228. Graz.
• Vězda A., Liška J. 1999. Katalog Lišejníků České Republiky. Institute of Botany, Academy of Sciences of the Czech Republic, Průhonice, 283 pp.
• Wetmore C. M. 1981. Keys to the Lichens of Minnesota. Department of Plant Biology, University of Minnesota, St. Paul, Minnesota, 92 pp. [Revised 2005].
• Wetmore C. M. 2002. Conservation assessment for Lobaria quercizans Michx. United States Forest Service, Eastern Region, Milwaukee, Wisconsin, 18 pp.
• Wirth V. 1995. Die Flechten Baden-Württembergs. Verlag Ulmer, Stuttgart, 1006 pp.
• Wirth V. 2008. Rote Liste und Artenverzeichnis der Flechten Baden-Württembergs – Stand 2008. P LUBW. Landesanstalt für Umwelt, Messungen und Naturschutz Baden-Württemberg, Verlag Regionalkultur, Karlsruhe, 64 pp.
• Wirth V., Schöller H., Scholz P., Ernst G., Feuerer T., Gnüchtel A., Hauck M., Jacobsen P., John V., Litterski, B. 1996. Rote Liste Der Flechten (Lichenes) der Bundesrepublik Deutschland. Schriftenreihe Vegetationsk. 28: 307–368.