Wybrane parametry hydrauliczne w obrębie wydm żwirowych języko-kształtnych znalezionych w ujściowym odcinku rzeki Raby

• Autorzy: Slowik-Opoka E. , Radecki-Pawlik A.

Warianty tytułu

EN

Some hydraulics parameters within fine gravel linguoid dunes found on the estuary section of the Raba river

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W ciekach naturalnych, w określonych warunkach hydraulicznych na dnie rzeki o budowie piaszczystej oraz piaszczysto-żwirowej mogą powstawać zgrupowania form dennych. W zależności od tworzącego je przepływu mogą być formami dwu- lub trójwymiarowymi o prostej, jak również o zakrzywionej linii szczytu (wydmy: barchanoidalne, sinusoidalne, półksiężycowe, języko-kształtne lub łańcuchowe). Formy na dnie rzek mogą występować zarówno pojedynczo (np. wydmy odizolowane), jednak najczęściej spotykane są w postaci całych zgrupowań, które mogą być ułożone równolegle, jak również prostopadle do linii nurtu. Zdarza się również, że są rozmieszczone „po ukosie” zarówno wzdłuż koryta, jak i na całej jego szerokości. Tematyka występowania form dennych była i jest nadal przedmiotem badań naukowców zarówno w kraju, jak i za granicą. Większość prac ujmuje problematykę piaszczystych form dennych w postaci zmarszczek oraz wydm kształtujących dno rzek nizinnych [np. praca Dąbkowskiego 1989] oraz formacji dennych znalezionych w morskiej strefie brzegowej [Pruszak 1998]. Zaznacza się jednak niedosyt opracowań obejmujących wyniki badań terenowych utworów dennych w postaci wydm żwirowych, a więc zbudowanych z materiału o średnicy d50 > 2 mm. Najnowsze doniesienia mówiące o tego typu formach dennych to prace Carlinga i in. [2000, 2005] oraz Radeckiego-Pawlika [2002]. Niniejszy artykuł przedstawia wyniki badań wydm żwirowych o zakrzywionej linii szczytu znalezionych na odcinku rzeki Raby, powyżej ujścia do Wisły. Badania terenowe wykonano w ramach grantu 2PO6S07528. Analiza uzyskanych wyników pozwoliła autorom niniejszej pracy uzyskać informacje na temat tego, przy zachowaniu jakich warunków hydraulicznych na piaszczysto-żwirowym dnie rzeki mogą powstawać formy denne w postaci wydm żwirowych, a tym samym poszerzyć dotychczasową wiedzę na temat powstawania żwirowych form dennych. Wysunięte na jej podstawie wnioski mogą zostać wykorzystane przez naukowców oraz w praktyce inżynierskiej.

EN

In natural rivers, bed forms built of sandy and gravel-sandy fractions may be formed on the river bed at some determined hydraulic conditions. Depending on the type of the flow they can be two- or three-dimensional forms (2D, 3D) and they can have straight or curved crestlines (dunes: barkanous, sinusous, lunate, linguoid or catenary). Any bed form can exist individually (for example isolated dunes), but mostly they occur as accumulated single forms. These forms are placed parallel or transverse to the flow. Moreover, they can be arrangement across the flow. The subject the bed forms arising was involving and still is many scientists from abroad and from Poland and the main topic of investigations. Most of the paper covers the issue of sandy bed forms (in the form of ripples and dunes) which one shaping bottom of the lowland rivers [Młynarczyk (1998), Dąbkowski (1989)] and bed forms which observed on the submarine bottom [Pruszak 1998]. So far, there have been only a few publication in the world concerning existing sandy-gravel and typical gravel dunes [Carling at al. 2000, 2005]. This paper presents results of the hydraulic parameters calculations above gravel curved crestline dunes along the estuary part of the Raba River. The field investigations were conducted thanks to the project 2P06S07528 of KBN. The analysis of the obtained results enabled Authors to get informations about how gravel-sandy bed forms are built and are formed in the river at certain determined hydraulic conditions. The results might be use in practice both by scientists and engineers.

Słowa kluczowe

PL

rzeki; rzeka Raba; formy denne; sklad granulometryczny; wydmy zwirowe; parametry hydrauliczne; naprezenia styczne; przeplyw wody; predkosc przeplywu

• Wydawca: -
• Czasopismo: Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
• Rocznik: 2006
• Numer: 4/2
• Opis fizyczny: s.159-172,tab.,rys.,bibliogr.

Twórcy

autor

Slowik-Opoka E.

• Katedra Inżynierii Wodnej, Akademia Rolnicza w Krakowie, Al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków

autor

Radecki-Pawlik A.

Bibliografia

• Allen J.R. Current ripples. Their relation to patterns of water and sediment motion. North- Holland Publ. Co., Amsterdam 1968.
• Ashley G. Classification of large-scale subaqueous bedforms: a new look at the old problem. J. Sedim. Petrol., 1990, 60, s. 160–172.
• Ashworth P., Fergusson R. Interrellationship of chanel process, changes and sediments in a proglacial braided river. Geogap. Ann., 1986, 68 A, s. 361–371.
• Bartnik W. Hydraulika potoków i rzek górskich z dnem ruchomym. Początek ruchu rumowiska wleczonego. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 1992, ser. Rozpr. Hab., 171.
• Carling P. A. Subaqueous gravel dunes. J. of Sed. Res., vol. 69, no 3, 1999, s. 534–545, SEPM.
• Carling P. A., Gölz E., Orr H. G., Radecki-Pawlik A. The morphodynamics of fluvial sand dunes in the River Rhine near Mainz, Germany. I. Sedimentology and morphology. Sedimentology, 2000, 47, s. 227–252.
• Carling, P. A., Radecki-Pawlik, A., Williams, J. J., Rumble, B., Meshkova, L., Bell, P., Breakspear R. The morphodynamics and internal structure of intertidal finegravel dunes: Hill Flats, Severn Estuary, UK. Sedimentary Geology, Elsvier, 2005, s. 21.
• Chow V. T. Open channel hydraulics. McGraw Hill. New York, London 1959.
• Dąbkowski L. Analiza oporów ruchu i kształtowania się średnich głębokości strumieni w korytach rzek o dnie piaszczystym. Ser. Rozpr. Nauk. i Monogr., nr 97, Wydaw. SGGW-AR, Warszawa 1989.
• Gładki H. Opory i prędkość przepływu w korytach rzek górskich na przykładzie Karpackich dopływów Wisły. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 1976, ser. Rozpr. Hab., 118.
• Krzanowski S. Przestrzenna zmienność odpływu średniego (spływu jednostkowego) na obszarze Karpat polskich. Praca doktorska, 1972,maszynopis.
• Michalik A. Badania intensywności transportu rumowiska wleczonego w rzekach karpackich. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 1990, ser. Rozpr. Hab., 138.
• Pasierbiewicz K. Prądowe formy depozycyjne występujące na dnie koryt aluwialnych w świetle badań laboratoryjnych. Postępy Nauk Geol. 7, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1976.
• Pruszak Z. Dynamika brzegu i dna morskiego, Instytut Budownictwa Wodnego PAN w Gdańsku, Gdańsk 1998.
• Radecki-Pawlik A. Wybrane zagadnienia kształtowania się form korytowych potoku górskiego i form dennych rzeki nizinnej. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, 2002, Ser. Rozpr. Hab., 281, s. 142.
• Simons D. B., and Richardson E.V. Resistance to flow in alluvial channels. U.S. Geol. Surv. Profess. Papers, 1966, 422-J, s. 1–61.