Występowanie zająca bielaka Lepus timidus w Polsce

• Autorzy: Zbyryt A. , Zawadzka D. , Zawadzki G.

Warianty tytułu

EN

The occurrence of the mountain hare Lepus timidus in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W latach 2011–2013 zebrano dane o występowaniu i rozmieszczeniu zająca bielaka Lepus timidus w Polsce. Informacje przekazali głównie pracownicy nadleśnictw podlegających Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku oraz parków narodowych: Białowieskiego, Biebrzańskiego i Wigierskiego. Uwzględniono także obserwacje własne autorów. Zgromadzono w sumie 136 pewnych stwierdzeń zająca bielaka z obszaru Polski północno-wschodniej z lat 1984–2013. Obecność tego gatunku potwierdzono w Puszczy Augustowskiej, Knyszyńskiej i Białowieskiej. Obszarem stale zasiedlanym przez niewielką populację bielaka jest Puszcza Augustowska, z której zebrano łącznie 123 obserwacje, w tym aż 120 z lat 2000–2013. Z pozostałych kompleksów leśnych znane są jedynie nieliczne stwierdzenia (6 z Puszczy Knyszyńskiej i 7 z Puszczy Białowieskiej). Mogą to być osobniki pochodzące z przygranicznych obszarów leśnych Białorusi lub, co wydaje się mniej prawdopodobne, zwierzęta autochtoniczne ze szczątkowej populacji tego gatunku. W Puszczy Augustowskiej zając bielak zasiedla przede wszystkim drzewostany młodsze i średniowiekowe, w wieku 41–60 lat. Wyraźnie rzadszy jest w drzewostanach starszych niż 80 lat. Najczęściej odnotowywany był na siedliskach boru świeżego (45% stwierdzeń) i boru mieszanego świeżego (36%) w drzewostanach z panującą sosną zwyczajną Pinus sylvestris. Do najważniejszych zagrożeń gatunku należą: presja ssaków drapieżnych (szczególnie lisa Vulpes vulpes), postępujące ocieplenie klimatu oraz możliwa hybrydyzacja z zającem szarakiem Lepus europaeus.

EN

Data about the mountain hare Lepus timidus distribution and abundance in Poland at the beginning of the 21st century were collected in 2011–2013 based on the information from workers of forest divisions of the Regional Directorate of the State Forests in Białystok, Wigry National Park, Białowieża National Park, landscape parks, and authors’ own records. In total 136 certain observations of mountain hare have been recorded in north-east Poland in 1984–2013. Th e occurrence of mountain hare has been confi rmed in Augustów Forest, Knyszyn Forest and Białowieża Forest (Fig. 1). Th e main area of the species’ regular distribution, inhabited by a stable population, is the Augustów Forest, where 123 records have been collected, including 120 records from 2000–2013 yrs. Th e population from Augustów Forest is probably enriched by the Polish-Lithuanian borderland population. Only single records come from other forests, indicating either sporadic occurrence of the mountain hare (6 observations in Knyszyńska Forest and 7 in Białowieża Primeval Forest), probably from adjacent forest in Belarus, or a residual population of this species. In Augustów Forest, the mountain hare inhabited mainly young and middle-aged forest stands, mostly 40–60-year-old stands. Th e species regularly occurs in forest plantations, and rarely in over 80-year-old forest stands (Fig. 3). Th e mountain hare was most frequently observed on habitats of fresh coniferous forest (45% of the records) and mixed coniferous forest (36% of the records), in forest stands dominated by pine (Figs 4, 5). Th e pressure of predatory mammals, a very small size of the Polish population, and possible hybridization between the mountain hare and the brown hare Lepus europaeus are the most important threats to this species. In order to protect the mountain hare, a precise inventory, permanent population monitoring, molecular study, predators control and international cooperation with specialists from Lithuania and Belarus are required.

Słowa kluczowe

PL

zajac bielak; Lepus timidus; wystepowanie; liczebnosc populacji; rozmieszczenie gatunkow; zagrozenia populacji; wybiorczosc siedliskowa; ochrona populacji; Polska

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2014
• Tom: 70
• Numer: 3
• Opis fizyczny: s.228-241,rys.,tab.,wykr.,fot.,map.,bibliogr.

Twórcy

autor

Zbyryt A.

• Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, ul.Ciepła 17, 15-471 Białystok

autor

Zawadzka D.

• Instytut Nauk Leśnych, Uniwersytet Łódzki, Filia w Tomaszowie Mazowieckim, ul.Konstytucji 3 Maja 65/67, 97-200 Tomaszów Mazowiecki

autor

Zawadzki G.

• Okółek 14, 16-506 Giby

Bibliografia

• Alves P.C., Ferrand N., Suchentrunk F., Harris D.J. 2003. Ancient introgression of Lepus timidus mtDNA into L. granatensis and L. europaeus in the Iberian Peninsula. Mol. Phylogenet. Evol. 27 (1): 70-80.
• Angerbjōörn A. 1989. Mountain hare populations on islands: effects of predation by red fox. Oecologia 81: 335-340.
• Angerbjörn A., Flux J.E.C. 1995. Lepus timidus. Mammalian Species 495: 1-11.
• Belova O. 1999. Delineation of the territory of Lithuania for the hares Leporidae: I. Estimation of the habitat suitability. Balt. For. 5 (2): 49-59.
• Belova O. 2003. Temporal variation in the use of clearcuts by the Brown Hares (Lepus europaeus Pall.) in Lithuania. Balt. For. 9 (2): 58-62.
• Caboń-Raczyńska K. 1963. Występowanie zająca bielaka, Lepus timidus Linnaeus, 1758 na terenie Polski. Acta Theriol. 6(11): 303-305.
• Caboń-Raczyńska K. 1983. Lepus timidus Linnaeus. W: Pucek Z., Raczyński J. (red.). Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN, Warszawa: 147-149.
• Caboń-Raczyńska K. 1989. Zając bielak Lepus timidus Linnaeus. W: Krupka J. (red.) Łowiectwo. PWRiL, Warszawa: 318-319.
• Caboń-Raczyńska K. 1992. Zając bielak Lepus timidus. W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL, Warszawa: 47-49.
• Caboń-Raczyńska K. 2001. Zając bielak Lepus timidus. W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa: 60-61.
• Channell R. 2004. The conservation Value of Peripheral Populations: the Supporting Science. Proc. Species at Risk 2004 Pathways to Recovery Conference: 1-17.
• Dyrektywa 1992. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.Urz. WE L 206 z 22.07.1992 r.; Dz.Urz. UE pPol. wyd. spec., rozdz. 15, t. 2, str. 102, z późn. zm.).
• Fredsted T, Wincentz T, Villesen P. 2006. Intro- gression of mountain hare (Lepus timidus) mitochondrial DNA into wild brown hares (Lepus europaeus) in Denmark. BMC Ecol. 6: 17-22.
• Głowaciński Z. (red.). 1992. Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL, Warszawa.
• Głowaciński Z. (red.). 2001. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa.
• Głowaciński Z. (red.). 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Suplement. Wyd. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków.
• Gryszanov G.W., Romanov J.M., Kozlovskij E.E., Bieliakov W.W. 1998. Zajac-bieliak. W: Gorbonova S.A., Lebiediev N.N. (red.). Ochotniczi ziwotnyje i ochota w Kaliningradskoj obłasti. Kalinongradskoje Kn. Izdatielstwo, Kaliningrad: 97-98.
• Gryz J., Krauze-Gryz D. 2014. Nowe stwierdzenie zająca bielaka Lepus timidus w Puszczy Białowieskiej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (3): 283-284.
• Harmuszkiewicz J. 2011 a. Występowanie rysia eurazjatyckiego (Lynx lynx) w Puszczy Augustowskiej. Sylwan 155 (8): 572-578.
• Harmuszkiewicz J. 201 lb. Dynamika liczebności, organizacja przestrzenna oraz wybiórczość pokarmowa wilka (Canis lupus Linnaeus, 1758). Rozprawa doktorska. Samodzielny Zakład Zoologii Leśnej i Łowiectwa SGGW, Warszawa.
• Hoffmann R.S., Smith A.T. 2005. Order Lagomor- pha. W: Wilson D.E., Reeder D.M. (red.). Mammals Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference. Third Edition. Volume 1. The Johns Hopkins University Press, Baltimore.
• Hughes M., Reid N., Montgomery W.I., Prodohl P.A. 2009. Verification of hybridisation between introduced European and native Irish hares. Report prepared by the Natural Heritage Research Partnership, Quercus for the Northern Ireland Environment Agency, Northern Ireland, UK.
• Jędrzejewska B., Jędrzejewski W. 2001. Ekologia zwierząt drapieżnych Puszczy Białowieskiej. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
• Jędrzejewski W., Sidarowicz W. 2010. Sztuka tropienia zwierząt. Zakł. Bad. Ssaków PAN, Białowieża.
• Kauhala K., Helle P. 2000. The interactions of predator and hare populations in Finland - a study based on wildlife monitoring counts. Ann. Zool. Fenn. 37: 151-160.
• Kauhala K., Hiltunen M., Salonen T. 2005. Home ranges of mountain hares Lepus timidus in boreal forests of Finland. Wildl. Biol. 11: 193-200.
• Kauhala K., Tiilikainen T. 2002. Radio location error and the estimates of home range size, movements and habitat use: a simple field test. Ann. Zool. Fenn. 39: 317-324.
• Konwencja 1979. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 roku (Dz.U. 1996 Nr 58 poz. 263).
• Ksepko M. 2012. Wpływ działalności człowieka na przekształcenia siedlisk hydrogenicznych Puszczy Augustowskiej. Praca doktorska. Wydział Leśny SGGW, Warszawa.
• Kujawa K., Łęcki R. 2006. Wpływ lisa (Vulpes vulpes) na zagęszczenie ptaków na terenach rolniczych - wstępne wyniki z Parku Krajobrazowego im. gen. Dezyderego Chłapowskiego (Wielkopolska). W: Nowakowski J.J., Tryjanowski P., Indykiewicz P. (red.). Ornitologia polska na progu XXI stulecia - dokonania i perspektywy. SO PTZool., KEiOŚ UWM, Olsztyn: 199-207.
• Mazurkiewicz M. 2003. Rozmieszczenie i liczebność zająca bielaka (Lepus timidus) w Polsce. Praca magisterska. Zakład Zoologii Leśnej i Łowiectwa SGGW, Warszawa.
• Okarma H.,.,Jędrzejewski W, Schmidt K., Kowalczyk R„ Jędrzejewska B. 1997. Predation of Eurasian lynx on roe deer and red deer in Białowieża Primeval Forest, Poland. Acta Theriol. 42: 203- -224.
• Okarma H., Schmidt K. 2013. Ryś - monografia przyrodniczo-łowiecka. Wyd. Edukacyjno-Na- ukowe H,O, Kraków.
• Pucek Z. 1984. Klucz do oznaczania ssaków Polski (wyd. 2 zm. i popr.). PWN, Warszawa.
• Pucek Z., Raczyński J. (red.) 1983. Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN, Warszawa.
• Pullin A.S. 2004. Biologiczne podstawy ochrony przyrody. PWN, Warszawa.
• Radziwonowicz T. 2004. O ochronie przyrody w Puszczy Augustowskiej w okresie międzywojennym (na podstawie materiałów archiwalnych nadleśnictw). Rocznik Augustowsko-Suwalski 4: 5-18.
• Rozporządzenie 1952. Rozporządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 4 listopada 1952 roku w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt (Dz.U. 1952 Nr 45 poz. 307, ze zm.).
• Savickij B.P., Kuczmiel S.W., Burko A.D. 2005. Mlekopitajuszczije Biełarusi. Izdatielskij Centr BGY, Mińsk.
• Smith A.T., Johnston C.H. 2008. Lepus timidus. W: IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.1. ; dostęp: 21.07.2013 r.
• Smith R.K., Vaughan-Jennings N., Harris S. 2005. A quantitative analysis of the abundance and demography of European hares Lepus europaeus in relation to habitat type, intensity of agriculture and climate. Mamm. Rev. 35 (1): 1-24.
• Suchentrunk F., Mamuris Z., Stamatis C., Ben Sli- men H„ Hacklânder K., Haerer G., Giacometti M. 2005. Introgressive hybridization in wild living mountain hares (L. timidus varronis) and brown hares (L. europaeus) and morphological consequences. Mamm. Biol. 70 (suppl.): 39-40.
• Sulkava S. 1999. Lepus timidus Linnaeus, 1758. W: Mitchell-Jones A.J., Amori G„ Bogdanowicz W, Kryśtufek B., Reijnders P.J.H., Spitzenberger E, Stubbe M., Thissen J.B.M., Vohralik V, Zima J. (red.). The Atlas of European Mammals. Poyser Natural History, London: 170-171.
• Thulin C.G. 2003. The distribution of mountain hares Lepus timidus in Europe: a challenge from brown hares L. europaeus? Mamm. Rev. 33 (1): 29-42.
• Thulin C.-G., Stone J., Tegelström H., Walker C.W. 2006. Species assignment and hybrid identification among Scandinavian hares Lepus europaeus and L. timidus. Wildl. Biol. 12: 29-38.
• Thulin C.-G., Flux J.E.C. 2003. Lepus timidus Linnaeus, 1758 - Schneehase. W: Krapp F. (red.). Handbuch der Säugetiere Europas, Band 3/II: Hasenartige Lagomorpha. Aula Verlag, Wiebelsheim: 155-185.
• Thulin C.-G., Tegelström, H„ Fredga K. 2003. Haplotype diversity of mountain hare mtDNA among native mountain hares and introduced brown hares in Scandinavia. Ann. Zool. Fenn. 40:45-52.
• Thulin C.-G., Tegelström H. 2002. Biased geographical distribution of mitochondrial DNA that passed the species barrier from mountain hares to brown hares (genus Lepus): An effect of genetic incompatibility and mating behaviour? J. Zool. (London) 258: 299-306.
• Thulin C.-G., Tegelstróm, H., Fredga K. 2003. Haplotype diversity of mountain hare mtDNA among native mountain hares and introduced brown hares in Scandinavia. Ann. Zool. Fenn. 40: 45-52.
• Valdmann H., Anderson Z„ Koppa O., Ozolins J., Bagrade G. 2005. Winter diets of wolf (Corn's lupus) and lynx (Lynx lynx) in Estonia and Latvia. Acta Theriol. 50: 521-527.
• Wirtz P. 1999. Mother species-father species, unidirectional hybridization in animals with female choice. Anim. Behav. 58 (1): 1-12.
• Wołk. K. 1987. Zając bielak, Lepus timidus L. w Puszczy Knyszyńskiej. Przegl. Zool. 31 (3): 371-373.
• Zawadzka D., Zawadzki J., Sudnik W. 2006. Rozwój populacji, wymagania środowiskowe i ekologia żerowania bielika Haliaeetus albicilla w Puszczy Augustowskiej. Not. Orn. 4: 217-229.
• Zbyryt A. 2013. Zając bielak Lepus timidus. Projekt raportu o stanie ochrony w regionie kontynentalnym. IOP PAN, Kraków.