Zmiany awifauny leśnej Polski na tle działań gospodarczych, zmian klimatycznych i zaburzeń przyrodniczych

• Autorzy: Zawadzka D.

Warianty tytułu

EN

Changes in Polish forest avifauna on the background economic activities, climate changes and natural disturbances

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ptaki mogą szybko reagować zmianami liczebności zarówno na negatywne, jak również korzystne zmiany zachodzące w ekosystemach. Z tego względu ptaki są uznawane za dobre gatunki wskaźnikowe jakości środowiska, a niektóre także za gatunki parasolowe. W ramach Monitoringu Ptaków Polski w 21 podprogramach gromadzone są dane dotyczące ok. 162 gatunków ptaków lęgowych. Wskaźnik liczebności pospolitych ptaków leśnych Forest Bird Index wyliczany jest w oparciu o dane dotyczące 34 rozpowszechnionych gatunków, które związane są z terenami leśnymi. Są to ptaki niewyspecjalizowane, zasiedlające różnego typu środowiska z obecnością drzew. Wartość FBI w latach 2000-2014 wzrosła o 25%. Wzrostowy trend wskaźnika FBI nie daje bezpośrednich podstaw do oceny jakości gospodarki leśnej w polskich lasach. Wzrost liczebności wykazuje także większość gatunków ptaków szponiastych oraz żuraw Grus grus. Spośród leśnych specjalistów trendy wzrostowe mają dzięcioły, jarząbek Tetrastes bonasia oraz sowy, silne spadki głuszec Tetrao urogallus oraz cietrzew Lyrurus tetrix. Przyczynami obserwowanych zmian liczebności i zasięgów ptaków leśnych są przede wszystkim wzrost lesistości oraz ocieplenie klimatu, sprzyjające wzrostowi liczebności migrantów krótkodystansowych oraz przesuwaniu północnej granicy zasięgu przez gatunki południowoeuropejskie. Częściowo na obserwowane trendy wpływa także pozytywnie gospodarka leśna. Zmiana awifauny następuje także w wyniku zaburzeń. Na obszarze zniszczonego lasu wysoką liczebność osiągają gatunki wstępnej fazy sukcesji leśnej lelek Caprimulgus europaeus, lerka Lullula arborea oraz lokalnie cietrzew.

EN

Changes in Polish forest avifauna on the background of economic activities, climate changes and natural disturbances. Birds can respond quickly to changes in the number both negative and favorable changes in habitat. For this reason, birds are considered to be a good indicator of environmental quality and some also as umbrella species. 162 breeding birds species are monitored within the Monitoring of Birds of Poland in 21 separate projects. The Forest Bird Index (FBI) is calculated on the basic of trends of 34 widespread species, connected with forest areas. Those birds are not specialized species, they live in diff erent environments with trees. The value of FBI increased at 25% between years 2000-2014. The growth trend of FBI does not give direct basis to assess the quality of forest management in Polish forests. Most of birds of prey and the crane Grus grus show also the increase of number. Among forest specialists, woodpeckers, the hazel grouse Tetrastes bonasia and owls have extend population trends, and the capercaillie Tetrao urogallus and the black grouse Lyrurus tetrix strong decrease. The causes of observed changes are most of all increasing of forest cover area and the global warming, favoring development of short distance migrants number and moving of the northern edge of breeding range by species from South of Europe. Forest management may partly good aff ected on observed population trends in birds. Changes in avifauna are also observed as a result of natural disturbances in forest ecosystems. The high number achieve species of initial phase of forest succession: the nightjar Caprimulgus europaeus, woodlark Lullula arborea and locally the black grouse.

Słowa kluczowe

PL

lasy; fauna; ptaki; populacje zwierzat; zmiany liczebnosci; wskaznik liczebnosci pospolitych ptakow lesnych; czynniki gospodarcze; gospodarka lesna; zmiany klimatyczne

• Wydawca: -
• Czasopismo: Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej
• Rocznik: 2016
• Tom: 18
• Numer: 1[46]
• Opis fizyczny: s.71-87,fot.,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Zawadzka D.

• Instytut Nauk Leśnych, Uniwersytet Łódzki, Filia w Tomaszowie Mazowieckim, Tomaszów Mazowiecki

Bibliografia

• Anderwald D., Przybyliński T., Zawadzka D. 2014. Podręcznik najlepszych praktyk ochrony ptaków szponiastych. Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, Warszawa.
• Angelstam P. 2004. Habitat thresholds and eff ects of forest landscape change on the distribution and abundance of black grouse and capercaillie. Ecological Bulletins 51: 173-187.
• Angelstam P., Roberge J.-M., Lõhmus A., Bergmanis M., Brazaitis G., Dönz-Breuss M., Edenius L., Kosiński Z., Kurlavicius P., Lārmanis V., Lukins M., Mikusiński G., Racinskis E., Strazds M., Tryjanowski P. (2004). Habitat modelling as a tool for landscape-scale conservation - a review of parameters for focal forest birds. Ecological Bulletins 51: 427-453.
• Baines D., Summers R. W. 1997. Assessment of bird collisions with deer fences in Scottish forest. J. Appl. Ecol. 34: 941-948.
• Bartkowiak S. 1970. Ornitochoria rodzimych i obcych gatunków drzew i krzewów. Arboretum Kórnickie 15: 237-248.
• Bernadzki E. 1993. Zwiększenie różnorodności biologicznej przez zabiegi hodowlano-leśne. Sylwan 3: 29-36.
• Bobrowicz G., Konieczny K., Sikora A. 2007. Żuraw Grus grus. W: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004, s: 180-181.
• Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
• Bonczar Z. 2009. Jarząbek Bonasa bonasia. W: W: Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z. (red.). Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią, s: 287-291. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
• Brzeziecki B., Drozdowski S., Zawadzka D., Zawadzki J. 2012. Quantifi cation of ecological preferences of the Capercaillie Tetrao urogallus by means of the Habitat Suitability Index: A case study in the Augustów Forest. Pol. J. Ecol. 60, 4: 233-242.
• Czeszczewik D., Zub K., Stanski T., Sahel M., Kapusta A., Walankiewicz W. 2015. Eff ect of forest management on bird assemblages in the Białowieża Forest, Poland. iForest 8: 377-385.
• Chodkiewicz T., Neubauer G., Chylarecki P., Sikora A., Ostasiewicz M., Wylegała P., Ławicki Ł., Smyk B., Betleja J., Gaszewski K., Górski A., Grygoruk G., Kajtoch Ł., Kata K., Krogulec J., Lenkiewicz W., Marczakiewicz P., Nowak D., Pietrasz K., Rohde Z., Rubacha S., Stachyra P., Świętochowski P., Tumiel T., Urban M., Wieloch M., Woźniak B., Zielińska M., Zieliński P. 2013. Monitoring populacji ptaków Polski w latach 2012-2013. Biuletyn Monitoringu Przyrody 11: 1-72.
• Chylarecki P., Jawińska D., Kuczyński L. 2006. Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych - Raport z lat 2005-2006. OTOP, Warszawa.
• Chylarecki P. 2007. Wpływ globalnych zmian klimatu na populacje ptaków w Polsce. Raport WWF.
• Chylarecki P. 2013. Czynniki kształtujące zmiany liczebności pospolitych ptaków Polski w latach 2000-2012. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
• Dobrowolska D. 2010. Rola zaburzeń w regeneracji lasu. Leśne Parce Badawcze 71: 391-405.
• Dombrowski A. 2007. Lelek Caprimulgus europaeus. W: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004, s: 282-283. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
• Gorman G. (2004). Woodpeckers of Europe. D&N Publishing Lambourn Woodlands, Hungerford, Berkshire.
• Gregory F. D., Van Strien A.J., Vorisek P., Gmelig Meyling A.W. , Jiguet F., Fornasari L., Reif J., Chylarecki P., Burfi eld I.J. 2007. Population trends of widespread woodland birds in Europe. Ibis 149: S78-S97.
• Halarewicz A. 2011. Przyczyny i skutki inwazji czeremchy amerykańskiej Prunus serotina w ekosystemach leśnych. Leśne Prace Badawcze 72, 3: 267-272.
• Henel K., Kruszyk R. 2006. Liczebność lelka Caprimulgus europaeus na obszarze pożarzyska koło Kuźni Raciborskiej. Notatki Ornitologiczne 47: 130-134.
• Jenouvrier S. 2013. Impacts of climate change on avian populations. Global Change Biology, doi: 10.1111/gcb.12195.
• Kajtoch Ł. 2013. Puszczyk uralski Strix uralensis. W: Zawadzka D., Ciach M., Figarski T., Kajtoch Ł., Rejt Ł. (red.). Materiały do wyznaczania i określania stanu zachowania siedlisk ptasich w obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, s. 203-208. GDOŚ, Warszawa.
• Keller M., Chodkiewicz T., Woźniak B. 2011. Puszczyk mszarny Strix nebulosa nowym gatunkiem lęgowym w Polsce. Ornis Polonica 52, 2: 150-154.
• Kopij G. 2011. Population and range expansion of forest boreal owls (Glaucidium passerinum, Aegolius funereus, Strix uralensis, Strix nebulosa) in East-Central Europe. Vogelwelt 132: 207-214.
• Koschova M., Reif J. 2014. Potential range shifts predict long-term population trends in common breeding birds of the Czech Republic. Acta Ornithologica 49,2: 183-192.
• Kosiński Z., Bilińska E., Dereziński J., Jeleń J., Kempa M. 2010. Dzięcioł czarny Dryocopus martius i buk Fagus sylvatica gatunkami zwornikowymi dla siniaka Columba oenas w Zachodniej Polsce. Ornis Polonica 51: 1-13.
• Kuczyński L., Chylarecki P. 2012. Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski. Rozmieszczenie, wybiórczość siedliskowa, trendy. GIOŚ, Warszawa.
• Leech D.I., Crick H.Q.P. 2007. Infl uence of climate change on the abundance, distribution and phenology of woodland birds species in temperate regions. Ibis 149, suppl. 2: 128-145.
• Loneux M., Lindsey J. 2003. Climate modelling of Black Grouse population dynamics: a game or a tool? Sylvia 39, suppl.: 43-52.
• Lõhmus A., Lõhmus P., Remm J., Vellak K. (2005). Old-growth structural elements in a strict reserve and commercial forest landscape in Estonia. Forest Ecology and Management 216: 201-215.
• Mikoláš M., Svitok M., Tejkal M., Leitão P.J., Morrissey R.C., Svoboda M., Seedre M., Fontaine J.B. 2015. Evaluating forest management intensity on an umbrella species: Capercaillie presence in Central Europe. Forest Ecology and Management 354: 26-34.
• Mikusiński G., Chylarecki P., Gromadzki M. 2001. Woodpeckers as indicators of forest bird diversity. Conservation Biology 15: 208-217.
• Mirski P., Cenian Z., Wójciak J., Zawadzka D., Lontkowski J. 2013. Krajowy plan ochrony orlika krzykliwego. Projekt. Komitet Ochrony Orłów, Olsztyn.
• Mizera T. 1999. Bielik. Lubuski Klub Przyrodników, Świebodzin.
• Moller A.P., Fiedler W., Berthold P. (red.) 2010. Eff ects of Climate Change on Birds. Oxford University Press, Oxford.
• Moss R., Oswald J., Baines D. 2001. Climate chnage and breeding success: decline of the capercaillie in Scotland. Journal of Animal Ecology 70: 47-61.
• Neubauer G., Meissner W., Chylarecki P., Chodkiewicz T., Sikora A., Pietrasz K., Cenian Z., Betleja J., Gaszewski K., Kajtoch Ł., Lenkiewicz W., Ławicki Ł., Rohde Z., Rubacha S., Smyk B., Wieloch M., Wylegała P., Zielińska M., Zieliński P. 2015. Monitoring populacji ptaków Polski w latach 2013-2015. Biuletyn Monitoringu Przyrody 13: 1-92.
• Ostasiewicz M., Chodkiewicz T., Chylarecki P., Neubauer G., Woźniak B. 2011. Wskaźnik liczebności pospolitych ptaków leśnych - co możemy zrobić w oparciu o dane Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych w Państwowym Monitoringu Środowiska? Studia i Materiały CEPL 27: 65-76.
• Pakkala T., Pellikka J., Linden H. 2003. Capercaillie Tetrao urogallus - a good candidate for an umbrella species in taiga forest. Wildlife Biology 4: 309-316.
• Pałucki A. 2013. Ochrona cietrzewia T. tetrix i jego ostoi w Sudetach Zachodnich i Borach Dolnośląskich. RDLP we Wrocławiu, Wrocław.
• Radziszewski M. 2015. Podręcznik ochrony kraski. OTOP, Warszawa.
• Różycki Ł., Keller M., Buczek T. 2007. Wzrost liczebności i preferencje środowiskowe jarząbka Bonasa bonasia w Lasach Parczewskich. Notatki Ornitologiczne 48: 151-162.
• Rykowski K. 2012. Huragan w lasach. Klęska czy zakłócenie rozwoju? IBL, Warszawa.
• Sikora A., Kotlarz B., Bela G., Jędro G. 2011. Występowanie sóweczki Glaucidium passerinum na Pomorzu i metody jej wykrywania. Ptaki Pomorza 2: 17-34.
• Sikora A., Cząstkiewicz D. 2014. Ekspansja czapli białej Ardea alba na Warmii i Mazurach. Ornis Polonica 55: 264-278.
• Stachura-Skierczyńska K., Tumiel T., Skierczyński M. 2009. Habitat prediction model for three-toed woodpecker and its implications for the conservation of biologically valuable forests. Forest Ecology and Management 258: 697-703.
• Storch I. (red.). 2007. Grouse - Status Survey and Action Plan 2006-2010. IUCN. Gland Switzerland and Cambridge UK and World Pheasant Association, Fordinbridge, UK.
• Walczak Ł., Kosiński Z., Stachura-Skierczyńska K. 2013. Factors Aff ecting the Occurrence of Middle Spotted Woodpeckers as Revealed by Forest Inventory Data. Baltic Forestry 19: 81-88.
• Wegge P., Rolstad J. 2011. Clearcutting forestry and Eurasian boreal forest grouse: long-term monitoring of sympatric capercaillie Tetrao urogallus and black grouse T. tetrix reveals unexpected eff ect on their population performances. Forest Ecology and Mangement 261: 1520-1529.
• Wieland P. 2012. Sokół wędrowny. Wydawnictwo Klubu Przyrodników, Świebodzin.
• Vanier L.A., Pearce J. L. 2005. Boreal bird community response to jack pine forest succession. Forest Ecology and Management 217: 19-36.
• Zawadzka D. 2014. Podręcznik najlepszych praktyk ochrony głuszca i cietrzewia. Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, Warszawa.
• Zawadzka D., Anderwald D. 2013. Puchacz Bubo bubo. W: Zawadzka D., Ciach M., Figarski T., Kajtoch Ł., Rejt Ł. (red.). Materiały do wyznaczania i określania stanu zachowania siedlisk ptasich w obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, s.: 198-202.GDOŚ, Warszawa.
• Zawadzka D., Figarski T. 2013. Sóweczka Glaucidium passerinum. W: Zawadzka D., Ciach M., Figarski T., Kajtoch Ł., Rejt Ł. (red.). Materiały do wyznaczania i określania stanu zachowania siedlisk ptasich w obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, s.: 234-238. GDOŚ, Warszawa.
• Zawadzka D., Figarski T. 2013. Włochatka Aegolius funereus. W: Zawadzka D,. Ciach M., Figarski T., Kajtoch Ł., Rejt Ł. (red.). Materiały do wyznaczania i określania stanu zachowania siedlisk ptasich w obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, s.: 249-252. GDOŚ, Warszawa.
• Zawadzka D., Mizera T., Cenian Z. 2009. Dynamika liczebności bielika Haliaeetus albicilla. Studia i Materiały CEPL 22: 22-31.
• Zawadzka D., Zawadzki J. 2003. Głuszec. Monografi e przyrodnicze. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin.
• Zawadzka D., Zawadzki J. 2005. Ptaki naszych lasów. Wyd. Świat, Warszawa.
• Zawadzka D., Zawadzki J. 2006. Ptaki jako gatunki wskaźnikowe różnorodności biologicznej i stopnia naturalności lasów. Studia i Materiały CEPL, Rogów 14: 249-262.
• Zawadzka D., Zawadzki J. 2012a. Ochrona ptaków leśnych. Biblioteczka Leśniczego nr 348.
• Zawadzka D., Zawadzki J. 2012b. Ochrona leśnej różnorodności biologicznej. Biblioteczka Leśniczego 357.
• Zbyryt A. 2013. Bocian czarny Ciconia nigra. W: Zawadzka D., Ciach M., Figarski T., Kajtoch Ł., Rejt Ł. (red.). Materiały do wyznaczania i określania stanu zachowania siedlisk ptasich w obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, s. 46-52. GDOŚ, Warszawa.
• Zieliński P., Stopczyński M., Janic B., Gapys A., Bańbura J. 2011. Czy ochrona strefowa miejsc gniazdowych bociana czarnego Ciconia nigra jest wystarczająca? Studia i Materiały CEPL 27: 49-56.
• Żurek Z., Armatys P. 2011. Występowanie głuszca Tetrao urogallus w polskich Karpatach Zachodnich – wnioski z monitoringu w latach 2005–2010 oraz końcowa ocena liczebności karpackich subpopulacji głuszca i cietrzewia. Stud. i Mat. CEPL, Rogów 13 (27): 229-240.
• Żmihorski M. 2008. Zespół ptaków lęgowych wiatrołomu w Puszczy Piskiej. Notatki Ornitologiczne 49: 39-45.